ایرج اسکندری
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
برادرزاده سلیمان میرزا اسکندری، از گروه ۵۳ نفر و از بنیانگذاران حزب توده ایران.
نماینده دوره چهاردهم مجلس شورای ملی، وزیر هنر و پیشه در کابینه قوام السلطنه و سالها تا (انقلاب ۱۳۵۷) دبیر اول حزب توده ایران. بسیار خوش طبع و بذله گو بود. تاریخ باستان ایران را خوب می‌شناخت و یکی از خبرگان آثار باستانی ایران بود.
در تهیه و انتشار مجله دنیا، بجز دکتر تقی ارانی، از همان آغاز، ایرج اسکندری با نام مستعار «جمشید» و بزرگ علوی با نام مستعار "فریدون ناخداً شرکت فعال داشتند.
ایرج اسکندری در ۱۲۸۶ شمسی متولد شد. شش سال در خارج از کشور تحصیل کرد و چهار سال تمام در زندان رضاشاه بسر برد. ترجمه فارسی «کاپیتال» مارکس شناسنامه دانش و تسلط او به زبان‌های فارسی و فرانسه‌است. وی نخستین مترجمی است که کتاب سرمایه (کاپیتال) اثر کارل مارکس را به فارسی ترجمه کرده‌است.
۱۸ ساله بود که مدرسه سیاسی را تمام کرد و بعدها در این رشته تخصص یافت. در۱۳۱۰ از اروپا به ایران بازگشت و با همکاری دکتر تقی ارانی مجله دنیا را تاسیس کرد. مقالات اقتصادی این مجله را عهده دار شد.
در دوران تحصیل خویش به ترتیب در شش دبستان و دبیرستان و دانشکده ایران و فرانسه تحصیل کرد.
در فرانسه بدون اینکه دکتر ارانی را که در آن موقع مقیم آلمان بود ملاقات کرده باشد پایه‌های دوستی خود را با او ریخت و با هم برای مبارزه هم آهنگ شد.
در ۱۳۱۵ به محض آنکه صدرالاشراف وزیر دادگستری شد از کار خود در وزارت دادگستری استعفا داد. برای او این یک پرنسیپ بود که با امثال «صدر الاشراف» همکاری غیرممکن هم نکند. او حقوقدانی مسلط به فلسفه و علم اقتصاد بود.
در محاکمه ۵۳ نفر زیرکانه ترین دفاع حقوقی، دفاع ایرج اسکندری از گروهی بود که به جرم مطالعه مارکسیستی بازداشت شده بودند.
زمانی که رضا شاه سقوط کرد و درهای زندان به روی زندانیان سیاسی وقت باز شد، او در محوطه زیر۸ زندان همه زندانیان سیاسی را به احترام دکتر ارانی فراخواند تا بایستند و به یاد او که بزرگ‌ترین قربانی دخمه‌های مخوف زندان رضاخان بود سکوت کنند. آنها با ارانی به زندان رفته بودند و بدون ارانی آزاد می‌شدند. این اولین مراسم یاد بود دکترارانی بود، که بعدها هر سال برگزار شد.
پس از آزادی در تاسیس حزب توده ایران شرکت موثر داشت. در سال دوم آزادی خود از زندان امتیاز روزنامه «رهبر» را گرفت و برای سالها، همین روزنامه که مدیریت آن با ایرج اسکندری بود مشهورترین و پر تیراژ ترین ارگان حزبی در خاورمیانه بود.
در نخستین کنگره حزبی عضویت او در کمیته مرکزی تثبیت و عضو هیات سه نفره دبیران سیاسی حزب توده ایران شد.
در دوره چهاردهم مجلس شورای ملی از شهرستان ساری به نمایندگی مردم انتخاب شد و در همین مجلس معروف ترین نطق‌های پیش از دستور و پیشنهادهای قانونی متعلق به ایرج اسکندری بود.
ایرج اسکندری در ۱۰ اردیبهشت ۱۳۷۲ در شهر لایپزیک درگذشت.
