Michelangelo
Uit Wikipedia
Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni, (Caprese (Toscane), 6 moarte 1475 – Rome, 18 februoari 1564) was ‘n Italioansche renaissancekunstenoare.
Deur z’n genioaln persôonlikeid wast ‘n êen van de grotste en meest bepoalnde kunstenoars van West-Europa. Je was nie ollene schilder, je was surtout beeldouwer en ôok nog bouwmêester en dichter, ’n typischn uomo universale.
Inoud |
[bewerkn] Zyn jeugd
|
|
|
|
|
Den zesdn moarte 1475 is Michelangelo Buonarotti geboorn in Caprese, in de streke van Casentino, nie verre van Firenze. Je was de twiddn van vuuf kinders.
Zyn voader, Lodovico di Leonardo di Buonarroti Simoni, was burgemêester van Caprese, ounder ’t rechtsgebied van Firenze. Je stamdeg uut ‘n oude Florentynsche familie, die under olsan me geldzoakn bezig’oudn an. Zyn moeder, Francesca di Neri di Miniato del Sera, was ziekelik en doadeure wierd Michelangelo verzorgd deur e vrouwe uut e stêenouwersfamilie.
In 1481, ot ’n zes joar oud was, stierf z’n moeder en gingt ’n ol mee no de stêengroeve en olgauwe kost ’n ommegoan me bêtel en oamer en leerdegt ie stêen bewerkn. O z’n voader ertrouwde veruusdn ze no Firenze.
An z’n dertien joar krêegt ’n doa schilderlesse van David Ghirlandajo, mor achter ‘n ende krêegt ‘n mêer en mêer gouste vo te beeldouwn.
[bewerkn] ’t Geslacht De’ Medici
Van 1450 was Firenze êen van de rykste steedn van Itoalië. De stad wierd geregeerd deur ’t geslacht De’ Medici, belangryke bankiers die ryke gekommn woarn in de commerce en beschermers woarn van kunstn en weetnschappn. Surtout Cosimo de' Medici. Zyn klêenzeune Lorenzo de' Medici, bygenoamd il Magnifico, zette de tradities van z’n grôotvoader vôort. Je trok gelêerdn uut hêel de weireld an vo met under te filosofeern en vo lesse te geevn in zyn schooln. En ôok stakt ‘n vele geld in kunst en architecteure en je gaf belangryke ipdrachtn an grote kunstenoars.
Michelangelo ôorde dan d’r beeldouwers ipgeleid wierdn in den of van de Medici en da Lorenzo de' Medici de bekendn beeldouwer Bertoldo di Giovanni, die e lêerlink van Donatello gewist was, angesteld aad vo de schole te leidn.
’t Deurde nie lange of Michelangelo mocht in de lêer goan by Bertoldo, die olgauwe zag dat ’t e grôot talent was. In Michelangelo’s vroegste werkn is den invloed van de klassiekers en van Donatello te zien.
Lorenzo de' Medici was enthousiast over z’n werk en je mocht in ’t paleis kommn weunn, woa dat ’n de verzoamelienge klassieke beeldn bestudeerde.
In teegnstellienge tout by em thuus wierd d'r over kunst, literateure en architecteure gesprookn en ôok over kerkelikke zoakn, filisofie en andere takkn van de weetnschap. Je leerde zelfs dichtn.
Michelangelo voeldeg' em styf angetrokkn tout de Griekse cultuur en filosofie en lik d’oude Griekn aad ’n bewounderienge vo ’t menselik lichoam en de menselikke gêest, wat da zoundig was vo de stringe katholiekn van dien tyd.
In 1492 stierf Lorenzo de' Medici en je wierd ipgevolgd deur z’n zeune Piero, die minder interesse aad vo kunst. Omda Michelangelo gin ipdrachtn van em krêeg vertrokt ’n no Venetië en je blêef in Bologna.
[bewerkn] Bologna (1494)
In Bologna kwamt ‘n Aldofrandi teegn, e moat van Lorenzo de Medici, by wien dat ’n e joar blêef weunn. Je gerakte doar ounder den indruk van ’t beeldouwwerk van Dell’ Arca en de marmer-reliëfs van Jacopo della Quercia. Deur Aldofrandi krêeg Michelangelo ‘n ipdracht van ‘t stad vo drie figeurn in marmer te moakn by de graftombe van San Dominico: St.- Petronius, St.- Proculus en ‘n ingel.
Je kwamt doar ôok in contact me Clarissa Saffi, die em dêe peizn an de Venus van Botticelli. Je zou verliefd gewist zyn en schreef verzn vor eur.
Achter e joar keerdegt ie were no Firenze, woa dan de Medici ’s weggejoagd woarn ounder keunink Karel VIII van Frankryk. Under paleis was geplunderd en de kunstwerkn vernietigd. De Dominicoan Savonarola liet ol de goddelôze weireldse zoakn verbrandn.
[bewerkn] Eeste verbluuf in Rome (1496-1501)
Vo kunst was der gin platse mir in Firenze en in 1496, an z’n êenentwintig joar, vertrok Michelangelo no Rome. Doa maktegt ie z’n eeste grôot beeldouwwerk, Bacchus vo Jacopo Galli (Bargello, Firenze).
In 1498 kwamt ‘n in contact met de Fransche kardinoal Jean de Villiers de la Groslaye (sommigte peizn Bilhères del Lagraulas), die e grôot marmern beeldouwwerk bestelde. ’t Most uut noame van Karel VIII van Frankryk in e kapelle van Sint-Pieter kommn. Michelangelo gink zelve no de marmergroevn van Carrara vo z’n stik marmer te zoekn, ‘n enorme snêeuwwittn blok, woaruut dat ‘n z’n mêesterwerk, z’n Pietà makte. ’t Werk deurde twi joar en ’t is ’t enigste beeld da z’n signateure droagt.
In Firenze durfdegen z’oundertussn were over kunst klappn want Savonarola was an z’n ende gekommn ip de brandstoapel.
Michelangelo a g’oord dan z'in Firenze e grôot marmern beeld wildn loatn moakn ter ere van ’t joar 1500 uut ‘t marmer van Duccio. Da was e marmern zule van zes meters oge die zo slicht gekapt was deur Augustino de Duccio dat er niemand in Firenze was die ’t nog kost bewerkn. Michelangelo zag da wel zittn mo je zat in Rome en in 1501 krêegt ’n ‘n ipdracht van Francesco Piccolomini, de loatern Paus Pius III, vo 15 beeldn te moakn vo ’t Piccolomini-altoar van de Dom van Siena.
O ’t eeste beeld, Madonna met Kind, ofgewerkt was kwam Michelangelo in ruzje me z’n ipdrachtgever en d’n ipdracht viel in ’t woater.
Loater in Firenze, in 1504, verkocht ‘n ‘t beeld an de Brugsche koopman Jan van Moeskroen, die ’t in 1506 per karveel no Brugge liet kommn. In 1516 schounk de familie Moeskroen ’t beeld an de Onze- Lieve-Vrouwekerke van Brugge.
De schetsn en voorstudies zyn te zien in ‘t Uffizi van Firenze. Michelangelo gebruukte dudelik ’t zelfste model vo z’n Pietà.
[bewerkn] Were in Firenze
Michelangelo probeerdeg z'ip olle maniern t’overtuugn vo ’t marmer van Duccio te meugn bewerkn, mo der wierd ôok gepeisd an Leonardo da Vinci en Andrea Sansovina. Den 16sten augustus 1501 kreegt ’n den ipdracht, en j’ountwierp David, in spannienge ip ’t moment dat ’n Goliath gink versloan. J’a drie joar nodig vo z’n David uut ’t marmer te kappn. ’t Beeld kwam ip ’t Palazzo Signora te stoan en was ’t zinnebeeld van de erwonn vryeid van Firenze. Van nu vôort strôomdn d’ipdrachtn binn.
[bewerkn] Paus Julius II
In 1505 riep paus Julius II em were no Rome vo z’n proalgraf t’ountwerpn vo de Sint-Pieter, en te versiern me veertig marmern figeurn. Michelangelo werkte der styf lange an (tout 1545) me veel ounderbrekiengn en ’t is veel klinder gewordn of ’t oorsprounkelik plang. ‘t Is te zien in de kerke van San Pietro in Vincoli in Rome. ’t Bekendste ounderdêel is ‘t beeld van Mozes en ôok de Sloavn woarn bedoeld vo de tombe.
Van 1508 tout 1512 werktegt ie an de beschilderienge van ‘t plafong van de Sixtynsche kapelle me fresco’s, met o.a. De Scheppienge van Adam, êen van z’n bekendste schilderwerkn.
In 1520 begost 'n an de grafmonumentn van Lorenzo en Guiliano De’ Medici in de nieuwe sacristie van de San Lorenzo in Firenze.
In 1532 kwamt ’n in contact me Tomasso de Cavalieri, e Romeinschn edelman die veel jounger was of em, woa dat ’n e speciale vriendschap mee begost en vo wien dat ’n tekeniengn en gedichtn makte.
[bewerkn] Definitief in Rome
In 1534 vestigde Michelangelo em definitief in Rome en in 1535 benoemde de nieuwe paus Paulus III em tout schilder, beeldouwer en bouwmeester van ’t Vaticoan.
Van 1536 tout 1541 maktegt ie ‘t Latste ôordeel, z’n beroemde fresco ip de meur achter ’t altoar van de Sixtynsche kapelle.
In 1537 kwamt ’n in contact me Vittoria Colonna, de weeuwe van Ferrante d’Avalos, e dichteresse. Je makte gedichtn en belangryke werkn vor eur ols têekn van vriendschap.
[bewerkn] Architect
Michelangelo was ôok êen van de bekwoamste architectn van z’n tyd.
De Biblioteca Laurenziana in Firenze is êen van z’n belangrykste scheppiengn ip gebied van architecteure.
In 1535 wierd ‘n deur paus Paulus III benoemd tout oofdarchitect van de apostolische paleizn en je brocht belangryke veranderiengn an an de koepel van de Sint-Pieterbasilieke van Rome.
[bewerkn] Dichter
D’ounderwerpn van z’n gedichtn goengn olsan over drie thema’s: liefde, schôoneid en godsdienst. De mêeste schrêeft ’n tusschn 1534 en 1564. Je schreef romantische verzn vo Clarissa Saffi in Bologna, mo surtout gedichtn en sonettn vo den edelman Tommaso dei Cavalieri. Je makteg ôok gedichtn vo z’n vriendinne Vittoria Colonna.
[bewerkn] Dôod
Michelangelo is styf lange actief gewist. Tusschn z’n 80 en 89 joar miekt ’n nog verschillige beeldn en ountwerpn vo kerkn en andere bouwwerkn.
Je stierf in Rome, enigte weekn vo z’n 89ste verjoardag en je ligt begroavn in e proalgraf in de Basilica di Santa Croce in Firenze.
 |
Mêer ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien ip Michelangelo Buonarroti ip Wikimedia Commons. |
