Podmiot (językoznawstwo)
Z Wikipedii
Podmiot - część zdania, która w zdaniu w stronie czynnej oznacza wykonawcę czynności wyrażonej orzeczeniem, obiekt podlegający procesowi wyrażonemu orzeczeniem lub znajdujący się w stanie wyrażonym orzeczeniem.
Przykłady:
- Kot pije mleko - kot jest podmiotem i oznacza wykonawcę czynności;
- Kot rośnie - kot jest podmiotem i oznacza obiekt podlegający procesowi wzrostu;
- Kot leży - kot jest podmiotem i oznacza obiekt znajdujący się w "stanie leżenia".
W zdaniach w stronie biernej podmiot oznacza obiekt, wobec którego czynność jest wykonywana.
Przykład:
- Mleko zostało wypite przez kota - mleko jest podmiotem, kot oznacza wykonawcę czynności.
W większości języków podmiot w typowym zdaniu występuje przed dopełnieniem. W takich językach jak angielski, niemiecki, czy chiński szyk wyrazów wskazuje, co jest podmiotem (w wymienionych językach podmiot stoi przed orzeczeniem):
- The cat drinks milk - the cat to podmiot
- Die Katze trinkt Milch - die Katze to podmiot
Spis treści |
[edytuj] Język polski
W języku polskim może być wyrażany przez frazę rzeczownikową w mianowniku, może też być pomijany. W starszych opracowaniach podaje się przykłady zdań typu: "Ale" jest spójnikiem, mające dowodzić, jakoby podmiotem zdania mogła być praktycznie każda część mowy. Stwierdzenie to jest jednak błędne, ponieważ mamy tu do czynienia z użyciem metajęzykowym: wyraz "ale" nie występuje w powyższym zdaniu jako sam spójnik, tylko jako nazwa spójnika "ale", i jako taki jest rzeczownikiem.
[edytuj] Podmiot gramatyczny
Podmiot gramatyczny jest to podmiot wyrażony rzeczownikiem lub zaimkiem w mianowniku. Jest najczęstszym podmiotem w zdaniu.
Przykład:
"Janek uzbierał mnóstwo jagód, gdzie podmiotem gramatycznym jest "Janek".
"Trzewik jest w szafie", gdzie podmiotem gramatycznym jest "trzewik".
"Burak jest w ziemi", gdzie podmiotem gramatycznym jest "burak".
[edytuj] Podmiot domyślny
Podmiot domyślny wynika z kontekstu i wskazywany jest przez końcówkę fleksyjną orzeczenia. W zdaniu: (ona) Zrobiła bańkę mydlaną, dlatego szczerze się (ona) zaśmiała - w końcówce czasownika zaznacza się wyraźnie trzecia osoba i ta osoba jest wykładnikiem podmiotu domyślnego. W przypadku zdań; (ty) Zrobiłeś nieśmiały krok do przodu. (ja) Popatrzyłam i (ja) skinęłam głową - druga i pierwsza osoba świadczą już o podmiocie konotowanym.
[edytuj] Podmiot logiczny (dopełniaczowy)
Podmiot logiczny (dopełniaczowy), czyli podmiot wyrażony rzeczownikiem (lub inną częścią mowy) w dopełniaczu, występuje przy orzeczeniu wyrażającym:
- informację o braku, nadmiarze, przybywaniu lub ubywaniu, np.
- Zabrakło nam mleka.
- Tej wiosny przybyło wiele kwiatów w ogrodzie. (podmiot podkreślony)
- istnienie podmiotu ograniczonego do domniemanej części, np.
- Tu jest jedzenia na dwa lata. (podmiot podkreślony)
- zaprzeczone istnienie, np.
- Nie ma kota.
- Nie było brata. (podmiot podkreślony)
[edytuj] Podmiot szeregowy
Podmiot szeregowy to podmiot składający się z kilku członków (wyrazów) równorzędnie połączonych, przede wszystkim spójnikami: i, ni, lecz, oraz, lub, a.
Przykład: Wrona, wróbel i szpak siedzą na drucie. (podmiot podkreślony)
[edytuj] Podmiot towarzyszący
Podmiot towarzyszący to podmiot, który jest wyrażony wyrazem w mianowniku oraz wyrażeniem przyimkowym, najczęściej z "z" i z narzędnikiem:
Przykład: Ojciec z córką wyszli na spacer (podmiot podkreślony).
Oba człony podmiotu towarzyszącego są funkcjonalnie współrzędne i mogą zostać zastąpione szeregiem łącznym: ojciec i córka. Charakterystyczne jest tu także to, że orzeczenie jest uzgodnione z obydwoma członami podmiotu i występuje w liczbie mnogiej. Niemniej forma wyrażenia przyimkowego wskazuje, że mówiący uważa drugi składnik podmiotu za mniej ważny, drugorzędny, "towarzyszący". Fakt ten może zostać podkreślony orzeczeniem w liczbie pojedynczej.
Przykład: Matka z dziećmi wysprzątała cały dom. (podmiot podkreślony)
[edytuj] Literatura
- Zenon Klemensiewicz, Zarys składni polskiej, Warszawa 1963.
