Kalendarz juliański

Z Wikipedii

Kalendarz juliański - kalendarz słoneczny opracowany na życzenie Juliusza Cezara przez astronoma egipskiego Sosygenesa i wprowadzony w życie 1 stycznia 46 p.n.e. jako kalendarz obowiązujący w państwie rzymskim. Obowiązywał w Europie przez wiele stuleci: w Polsce do 1582, w Rosji do 1918 a w Grecji aż do 1923. Niektóre kościoły wciąż jeszcze posługują się kalendarzem juliańskim.

Powodem reformy kalendarza było to, że wcześniej stosowany księżycowy kalendarz rzymski rozregulował się, w wyniku czego w 46 p.n.e. kalendarzowy grudzień wypadał we wrześniu. Dlatego, żeby ponownie zsynchronizować kalendarz z porami roku, rok 46 p.n.e. wydłużono o 90 dni.

Kalendarz juliański ustalał długość roku na 365 dni plus jeden dzień przestępny co 4 lata. Średnia długość roku wynosiła 365,25 dnia. W wyniku reformy zmianie uległa długość poszczególnych miesięcy:

Martius (31) - poświęcony Marsowi,
Aprilis (30) - poświęcony Wenus,
Maius (31) - poświęcony wszystkim bogom,
Iunius (30) - poświęcony prawdopodobnie Lucjuszowi Juniusowi Brutusowi, albo Junonie,
Quintilis (31) = 'piąty',
Sextilis (31) = 'szósty' - później Augustus na cześć cesarza Augusta,
September (31) = 'siódmy' - cesarz Kaligula zamierzał zmienić nazwę miesiąca na "Germanicus", jednak zmiany nie zostały oficjalnie przyjęte i September został Septembrem,
October (30) = 'ósmy',
November (31) = 'dziewiąty',
December (30) = 'dziesiąty',
Ianuarius (31) - poświęcony Janusowi,
Februarius (28) - przeznaczony na odbywane przed początkiem nowego roku februa, czyli obrzędy oczyszczające.

Dopiero od 8 roku n.e. lata przestępne liczone są co 4 lata. Wcześniej, wbrew woli Cezara, liczono je najprawdopodobniej co 3 lata (zapewne przez pomyłkę albo niedbałość odpowiedzialnego kapłana). Pierwszymi latami przestępnymi były 45 p.n.e., 42 p.n.e. i 39 p.n.e. aż do 9 p.n.e., kiedy odkryto nieprawidłowość. Dlatego też cesarz Oktawian August zarządził, aby od roku 9 p.n.e. skorygować ten błąd nie wstawiając przez jakiś czas dodatkowych dni do lat przestępnych.

Na cześć Oktawiana Augusta miesiąc sierpień (Sextilis) nazwano jego imieniem (Augustus). Nieprawdą jest natomiast podawana często historia jakoby wydłużył on długość tego miesiąca kosztem lutego (gdyż jakoby miesiąc poświęcony Augustowi miał mieć taką samą długość jak miesiąc poświęcony Cezarowi). W rzeczywistości długość miesięcy taka jaką znamy dziś została ustalona już za czasów reformy Cezara. Poniżej kolejność dla roku urzędowego (rok religijny nadal zaczynał się w marcu):

Ianuarius (31) - poświęcony Janusowi,
Februarius (28) - przeznaczony na odbywane przez początkiem nowego roku sakralnego februa, czyli obrzędy oczyszczające.
Martius (31) - poświęcony Marsowi,
Aprilis (30) - poświęcony Wenus,
Maius (31) - poświęcony wszystkim bogom,
Iunius (30) - poświęcony prawdopodobnie Lucjuszowi Juniusowi Brutusowi, albo Junonie,
Iulius (31) - na cześć Juliusza Cezara, który urodził się w tym miesiącu,
Augustus (31) - na cześć cesarza Augusta,
September (30) = 'siódmy',
October (31) = 'ósmy',
November (30) = 'dziewiąty',
December (31) = 'dziesiąty',

Na temat tego, które lata do 4 roku n.e. włącznie były przestępne, do dziś toczą się dyskusje historyków. Pewne są dopiero lata przestępne od 5 roku n.e. i stąd w Wikipedii dopiero od tego roku umieszczamy kalendarz dni tygodnia.

Kalendarz juliański utrzymał wszystkie zewnętrzne cechy poprzedniego, księżycowo-słonecznego kalendarza rzymskiego, a zwłaszcza wstawianie dodatkowego dnia w roku przestępnym pomiędzy 24 a 25 lutego, oraz podział miesiąca na fazy księżyca (co w czysto słonecznym kalendarzu juliańskim nie miało żadnego odbicia w rzeczywistości i utrzymywało się siłą przyzwyczajenia). Dodatkowo, mimo zmiany długości miesięcy, terminy Non oraz Idów pozostały takie, jak przed reformą Cezara - to znaczy, Idy wypadały 15 dnia tych miesięcy, które w kalendarzu królewskim mają po 31 dni (jest to marzec, maj, lipiec i październik), a w pozostałych trzynastego. Widać po tym, że terminy te straciły w ludzkiej świadomości związek z fazami księżyca na długo przed reformą juliańską.

W IV w. n.e. pod wpływem religii orientalnych zaczęto stosować podział miesiąca na tygodnie. Dni tygodnia nazywały się jak następuje:

dies Lunae - (dzień księżyca) - poniedziałek
dies Martis - (dzień Marsa) - wtorek
dies Mercurii - (dzień Merkurego) - środa
dies Iovis - (dzień Jowisza) - czwartek
dies Veneris - (dzień Wenus) - piątek
dies Saturni albo Sabbatum - (dzień Saturna) - sobota
dies Solis - (dzień słońca) - niedziela

Kalendarz juliański spóźniał się (o 1 dzień na 128 lat) w stosunku do astronomicznego, został więc zastąpiony przez obecnie obowiązujący kalendarz gregoriański.