Jeleń szlachetny
Z Wikipedii
| Jeleń szlachetny | |||||||||||||||||||||||||||||
 |
|||||||||||||||||||||||||||||
| Systematyka | |||||||||||||||||||||||||||||
| Domena | eukarioty | ||||||||||||||||||||||||||||
| Królestwo | zwierzęta | ||||||||||||||||||||||||||||
| Gromada | ssaki | ||||||||||||||||||||||||||||
| Podgromada | ssaki żyworodne | ||||||||||||||||||||||||||||
| Szczep | łożyskowce | ||||||||||||||||||||||||||||
| Rząd | parzystokopytne | ||||||||||||||||||||||||||||
| Rodzina | jeleniowate | ||||||||||||||||||||||||||||
| Rodzaj | Cervus | ||||||||||||||||||||||||||||
| Gatunek | jeleń szlachetny | ||||||||||||||||||||||||||||
| Nazwa systematyczna | |||||||||||||||||||||||||||||
| Cervus elaphus | |||||||||||||||||||||||||||||
| Linnaeus, 1758 | |||||||||||||||||||||||||||||
| Status ochronny | |||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||
 Systematyka w Wikispecies |
|||||||||||||||||||||||||||||
 Galeria zdjęć w Wikimedia Commons |
|||||||||||||||||||||||||||||
.gif/240px-Horizontal_rule_line_(black-blue).gif){kind=small}
Jeleń szlachetny, jeleń (Cervus elaphus) - gatunek jeleniowatych.
Spis treści |
[edytuj] Zasięg występowania i biotop
Jego liczne podgatunki zamieszkują Europę (część Półwyspu Skandynawskiego, Europa Środkowa i południowa), Azję (od Morza Czarnego do Morza Ochockiego i Morza Japońskiego), północną Afrykę. W Afryce żyją tylko na północy, dochodząc na południe do Sahary. Introdukowany w Ameryce Południowej, Australii i Nowej Zelandii.
W Polsce występuje jeleń europejski (Cervus elaphus elaphus), nazywany również jeleniem skandynawskim[1].
W populacjach jelenia szlachetnego występującego w Polsce wyróżnia się kilka ekotypów: jeleń bieszczadzki (największy i najsilniejszy), jeleń mazurski, jeleń wielkopolski i jeleń pomorski[2].
W Polsce występuje we wszystkich większych kompleksach leśnych. Preferencje środowiskowe jeleni są zależne od pory roku. Głównym środowiskiem są nizinne i górskie lasy liściaste i mieszane. Z uwagi na rozłożyste poroże unikają terenów gęsto zakrzewionych.
[edytuj] Charakterystyka
Jest drugim - po łosiu - dużym gatunkiem z rodziny jeleniowatych. Jelenie ubarwione są zazwyczaj jednolicie, tylko młode są cętkowane na bokach i grzbiecie. Latem brązowopłowe do rudawego, zimą szarawe, z ciemniejszym karkiem u samców. Na szyi mają dłuższe włosy tworzące rodzaj grzywy zachodzącej na kłąb. Grandle są rozwinięte słabo, siekaczy brak.
| Podstawowe dane[1] | |
|---|---|
| Długość ciała | 165-265 cm |
| Wysokość w kłębie | 75-150 cm |
| Ogon | 10-22 cm |
| Masa ciała | 73-497 kg |
| Dojrzałość płciowa | 1,5-2 lata |
| Okres godowy | druga połowa września |
| Ciąża | ok. 234 dni |
| Liczba młodych w miocie |
jedno (rzadziej dwa) |
| Długość życia | średnio 5-6 lat, maksymalnie 23 lata |
Jeleń szlachetny występujący w Polsce może osiągać 2,5 m długości i wysokość w kłębie do 1,5 m. Waga dużego jelenia dochodzi do 350 kg (maksymalnie 497 kg)[3]. Masa spotykanych w Polsce jeleni waha się w granicach 150-160 kg, przy czym największe rozmiary osiągają osobniki około ósmego roku życia (średnio: samce 224 kg, samice 132 kg[1]) Najlepszą kondycję wykazują jelenie w wieku 5-10 lat. Ciężar zależny jest od obszaru występowania i dostępności pokarmu.
Jeleń szlachetny pokryty jest krótkim i przylegającym włosem. Sierść jelenia szlachetnego jest w zimie siwobrunatna, a w lecie rdzawobrunatna, wierzch głowy, szyja, podbrzusze i nogi są barwy ciemniejszej od reszty ciała. Ogon dochodzi do 15 cm długości.
Jelenie mają dobry węch i słuch.
[edytuj] Poroże
Wszystkie podgatunki jelenia szlachetnego charakteryzują się dużym porożem (wieniec) o okrągłym pniu i dużej liczbie odrostków. Poroże zrzucane jest w połowie zimy i odrasta wczesną wiosną, osiągając największe rozmiary na początku lata u około 10-letnich osobników.
Wyrastające z możdżeni poroże składa sie z dwóch tyk. Na każdej z tyk wyróżniana jest róża (krąg przy możdżeniu), perły (drobne zgrubienia) i odnogi (odgałęzienia, których liczba może dochodzić do 30). Liczba odnóg i masa poroża zwiększa się z wiekiem jelenia do 10-14 roku życia, u starszych osobników maleje.
Poroże, chociaż zazwyczaj dobrze rozwinięte i zakończone licznymi odrostkami, nie waży dużo, od 5 do 15 kg, może osiągać długość do 160 cm. Samica, zwana łanią, poroża nie ma.
[edytuj] Tryb życia
Z natury jest zwierzęciem dziennym, ale pod wpływem czynników zewnętrznych (obecność drapieżników, ludzi) zakłócających jego spokój i poczucie bezpieczeństwa prowadzi głównie nocny tryb życia, w dzień ukrywając się w leśnych gęstwinach. Rozpoczyna żerowanie po zmierzchu, a nad ranem wraca do swojej kryjówki. W ciągu dnia żeruje w miejscach, w których nie wyczuwa żadnego zagrożenia. Jelenie śpią tylko 60-100 minut na dobę.
Pożywienie jeleni stanowią pędy, liście, kora i owoce drzew i krzewów, trawy, zboża, zioła, ziemniaki, buraki, a zimą zeschnięte trawy, mchy, porosty, pączki i młode pędy drzew iglastych. Wychodzą też na pola uprawne skuszone burakami, kapustą, ziemniakami i zbożami.
Starsze osobniki chętnie korzystają z kąpieli błotnych na mokradłach, bagnach, w kałużach wody i w innych zbiornikach. Po takiej kąpieli ocierają się z błota o pnie drzew uwalniając się od pasożytów. Na wolności żyje średnio 5-6, maksymalnie do 15 lat, a w warunkach fermowych do 23 lat[2].
[edytuj] Rozród
Rykowisko jeleni rozpoczyna się w drugiej połowie września. Byki i łanie osiągają dojrzałość płciową w drugim roku życia, ale do rozrodu przystępują zwykle samce powyżej 5 roku życia. Łanie rodzą pierwsze młode w wieku 3 lat. Po ok. 234 dniach[2] ciąży, samica rodzi w ukryciu jedno, rzadziej dwa młode, zwane cielętami. Poród przypada na maj-czerwiec. Kiedy tylko młode są zdolne do wędrówki za matką, co następuje po kilku dniach od narodzin, razem z nią dołączają do stada. Żółtawobiałe plamki na bokach i grzbiecie młodych zanikają jesienią. Cielęta żywią się mlekiem matki przez 8-10 miesięcy, pozostając przy niej do trzeciego roku życia.
Jeleń szlachetny może krzyżować się z jeleniem Dawida i jeleniem wschodnim.
[edytuj] Znaczenie
Jako roślinożercy regulują przyrost roślin w ekosystemie lasów. Podobnie jak łosie, jelenie spałują drzewa przyczyniając się do ich zamierania. Niszczą też młode pędy drzew poprzez zgryzanie i tratowanie. Zabijane jako gruba zwierzyna łowna dla mięsa skór i poroża, hodowane na farmach (jako zwierzęta gospodarskie), w parkach i ogrodach zoologicznych.
[edytuj] Zagrożenia i ochrona
Naturalnymi wrogami jeleni w Polsce są wilk, ryś i niedźwiedź, które regulują liczebność populacji eliminując osobniki młode i osłabione. Jeleń szlachetny w Polsce jest zwierzyną łowną z okresem ochronnym.
Badaniami jeleni na terenie Polski zajmuje się Stacja Badawcza Rolnictwa Ekologicznego i Hodowli Zachowawczej Zwierząt PAN w Popielnie.
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Komosińska Halina, Podsiadło Elżbieta: Ssaki kopytne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002. ISBN 83-01-13806-8.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Stacja Badawcza Rolnictwa Ekologicznego i Hodowli Zachowawczej Zwierząt PAN w Popielnie (pl). [dostęp 27 sierpnia 2007].
- ↑ Senseman, R. 2002. "Cervus elaphus" (On-line), Animal Diversity Web. (en). [dostęp 26 sierpnia 2007].
[edytuj] Bibliografia
- Komosińska Halina, Podsiadło Elżbieta: Ssaki kopytne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002. ISBN 83-01-13806-8.
- Serafiński Włodzimierz, Wielgus-Serafińska Ewa: Ssaki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976.
- Strona Wolińskiego Parku Narodowego
- "Łowiecki" - Dziennik Myśliwych, Jeleń szlachetny - Cervus elaphus
[edytuj] Zobacz też
