See also ebooksgratis.com: no banners, no cookies, totally FREE.

CLASSICISTRANIERI HOME PAGE - YOUTUBE CHANNEL
Privacy Policy Cookie Policy Terms and Conditions
Historia kolei w Australii i Oceanii - Wikipedia, wolna encyklopedia

Historia kolei w Australii i Oceanii

Z Wikipedii

Australia Zachodnia. Tor dwóch rozstawów ze splotem.
Australia Zachodnia. Tor dwóch rozstawów ze splotem.
Perth, pierwszy dworzec Fremantle z 1881 r.
Perth, pierwszy dworzec Fremantle z 1881 r.
Melbourne - dworzec Flinders Street. Widoczne tramwaje linowe i elektryczne (zdjęcie z 1927 r.
Melbourne - dworzec Flinders Street. Widoczne tramwaje linowe i elektryczne (zdjęcie z 1927 r.
Wczesny EZT sieci podmiejskiej Melbourne, 1938 r.
Wczesny EZT sieci podmiejskiej Melbourne, 1938 r.
Sydney, wejście do stacji Museum na City Circle
Sydney, wejście do stacji Museum na City Circle
Sydney Harbour Bridge z 1932 r. jest również mostem kolejowym. W lewym górnym rogu zdjęcia widoczna stacja Circular Quai na linii City Circle
Sydney Harbour Bridge z 1932 r. jest również mostem kolejowym. W lewym górnym rogu zdjęcia widoczna stacja Circular Quai na linii City Circle
Sydney, stacja Olympic Park z 2000 r.
Sydney, stacja Olympic Park z 2000 r.

Spis treści

[edytuj] Synteza

Spośród dużych państw, Australia i Nowa Zelandia zbudowały najwięcej kolei w stosunku do liczby mieszkańców.

Australia. Rozwój kolei w Australii można ogólnie podzielić na etap pierwszy kształtowania się sieci w poszczególnych koloniach (potem stanach), oraz etap drugi – kształtowania się sieci kontynentalnej.

Rozwój kolei w poszczególnych koloniach przebiegał indywidualnie. Australia była "o włos" od przyjęcia jednego rozstawu toru. Byłby nim "tor irlandzki" (1600 mm), zastosowany w Wiktorii i Australii Południowej, jednak Nowa Południowa Walia w ostatniej chwili zmieniła rozstaw pierwszej linii na normalny (1854), idąc za sugestią rządu brytyjskiego, który chciał ujednolicić rozstaw w całym kraju. Decyzja została jednak podjęta za późno: dwie pozostałe kolonie zamówiły już tabor szerokotorowy.

W Queensland do budowy sieci użyto w 1865 r. toru wąskiego 1067 mm (uznaje się, że był to pierwszy przypadek użycia tego rozstawu na świecie). Taki sam rozstaw przyjęto dla sieci Australii Zachodniej i drugorzędnych linii Australii Południowej. Współistnienie wielu rozstawów powodowało konieczność przesiadania się na licznych dworcach "brake-of-gauge" w podróżach międzystanowych w czasach gdy kolej była podstawowym środkiem transportu na kontynencie.

Etap drugi charakteryzuje się ekspansją linii transkontynentalnych toru normalnego. Pierwszym krokiem była budowa Transaustralian Rly. (1917), połączenie normalnotorowe Melbourne - Sydney ukończono w 1962) r., w 1970 połączenie Sydney - Perth, w 1985 – Sydney - Adelajda, a 2003 ukończono linię do Darwin, od Alice Springs budowaną od razu jako normalnotorowa. Zabiegi te pozwalają na stworzenie wydajnego systemu kolei towarowej; międzystanowy ruch pasażerski ma obecnie w Australii marginesowe znaczenie.

Lata 90. XX w. przyniosły w większości stanów prywatyzację usług kolejowych, zwłaszcza towarowych, jak również otwarcie tras dla przewoźników z innego stanu. Queensland i Nowa Południowa Walia prywatyzacji nie przeprowadziły.

Nowa Zelandia. Mimo rozbicia geograficznego na dwie wyspy, sieć kolejowa została zbudowana z ujednoliconym rozstawem torów 1067 mm (początkowy system szerokotorowy w okolicach Christchurch został szybko przekuty na tor wąski). Budowa kolei nowozelandzkich wymagała poważnych dzieł inżynierskich, takich jak wiadukty i tunele; wśród nich wyróżnia się "spirala Raurimu" (wyspa północna) i tunel Otira (wyspa południowa). Obecnie system jest przede wszystkim towarowy, pasażerskie przewozy międzyregionalne właściwie nie istnieją (nieliczne pociągi mają charakter atrakcji turystycznej). Rośnie natomiast popularność kolei aglomeracyjnych w Auckland (system spalinowy, przewidziany do elektryfikacji) i w Wellington (system elektryczny).

Przeprowadzona w l. 90. pełna prywatyzacja kolei (wraz z wydzierżawieniem infrastruktury) nie była udana. Od 2003 r. na kolei pojawił się nowy przewoźnik, a infrastruktura powróciła pod zarząd państwowy.

[edytuj] Wydarzenia

[edytuj] Australia

  • 1854 - otwarcie towarowo-pasażerskiej kolei konnej Port Elliot & Goolwa Rly. (Australia Południowa);
  • 12 IX 1854 - otwarcie kolei parowej Melbourne & Hobson's Bay Rly. Flinders Street - Port Melbourne (4 km) w Melbourne na torze o rozstawie "irlandzkim" (1600 mm); lokomotywa f-my "Robertson, Martin & Smith" (pierwszy parowóz australijski); linia zapoczątkowała serię kolei na przedmieściach Melbourne, budowanych początkowo przez różne prywatne towarzystwa; 1859 - powstanie państwowych Victorian Rlys. (VR), które stopniowo przejmują zbankrutowane koleje i budują nowe linie;
  • 1855 - otwarcie pierwszej kolei w Nowej Południowej Walii, linia Sydney - Parramatta Junction; kolej normalnotorowa, rządowa New South Wales Government Rlys. (NSWGR); 1881 - przedłużenie do Albury na granicy stanu Victoria, powstanie tzw. Main Western Line; 1883 - styk z siecią szerokotorową VR;
  • 1856 - Australia Południowa: otwarcie pierwszej kolei parowej Adelaide - Port Adelaide; tor 1600 mm.

Z wyjątkiem linii zbiegających się w Adelajdzie, koleje stanu Australia Południowa budowane były jako wąskotorowe (1076 mm).

  • ...
  • 1861 - Sydney: pierwszy tramwaj (konny) w Australii; Sydney uzyskało później system tramwajów parowych, największy na świecie. Sieci tramwajowe założono w 12 miastach; przetrwała do chwili obecnej tylko sieć w Melbourne oraz linia tramwaju dojazdowego w Adelajdzie;
  • 1865 - otwarcie pierwszej kolei w Queensland Ipswich - Grandchester; tor o rozstawie 1067 mm zastosowany po raz pierwszy na świecie; linia wydłużona do Brisbane 1876; do Wallangarra (styk z siecią normalnotorową Nowej Południowej Walii) – 1887;
  • 1870 - Nowa Południowa Walia: ukończenie przejścia przez Blue Mountains między Penrith i Lithgow; linia poprowadzona z zygzakowaniem ze spadkami sięgającymi 3,3%. Eksploatowana do 1910, kiedy zbudowano trasę przez tunele (Ten-Tunnel Deviation); po 1975 linia reaktywowana na torze 1067 mm kolejka turystyczna Zig-Zag Rly.;
  • 1871 - Australia Zachodnia: na południe od Perth pierwsze koleje prywatne do przewozu drewna;
  • 1871 - Tasmania: otwarcie prywatnej kolei szerokotorowej (1600 mm) - linia Deloraine - Launceston (Launceston & Western Rly.); upaństwowienie 1872; przekucie na tor 1067 mm 1888;
  • 1876 - Tasmania: otwarcie linii Hobart - Evandale na torze 1067 mm (Tasmanian Main Line Co.); początek sieci wąskotorowej na wyspie; upaństwowienie 1890 (Tasmanian Government Rlys.);
  • 1879 - Australia Zachodnia: otwarcie pierwszej kolei rządowej Geraldton - Northampton (tor 1067 mm; zamkn. 1957); rozbudowa sieci w l. 80.;
  • 1885 - Melbourne: otwarcie pierwszej linii tramwajów linowych; ich system został do 1940 zastąpiony przez trakcję elektryczną; obecnie sieć tramwajowa w Melbourne należy do najdłuższych na świecie;
  • 1887 - powiązanie szerokotorowej sieci stanów Victoria i Australia Południowa w Serviceton;
  • 1889 - Nowa Południowa Walia: ukończenie Main North Line między Sydney i Wallangarra, budowanej od 1857 (NSWGR); styk z siecią wąskotorową QR;
  • ...
  • 1917 - otwarcie Transaustralian Railway między Kalgoorlie i Port Augusta długości 1680 km, z torem normalnym; linia ma najdłuższy prostoliniowy odcinek na świecie: 497 km; 1968 - wydłużenie toru normalnego do Perth; szacuje się, że kolej ta przewozi 80% towarów do i z Australii Zachodniej;
  • 1919 - Melbourne: pierwsza elektryfikacja linii podmiejskiej (sieć górna, =1500 V);
  • ...
  • 1926 - Sydney: otwarcie pierwszych linii zelektryfikowanych sieci podmiejskiej; otwarcie pierwszego odcinka City Circle (ukończonej 1956);
  • 1929 - kolej wąskotorowa dociera do Alice Springs (Central Australian Rly.);
  • 1929 - Queensland: podłączenie sieci lokalnej okolic Cairns do sieci stanowej;
  • 1932 - Sydney: otwarcie Harbour Bridge ze średnicową linią kolejową;
  • 1932 - ukończenie North Coast Line między Newcastle i Brisbane: połączenia normalnotorowego wchodzącego w głąb stanu Queensland (pocz. budowy 1905);
  • ...
  • 1962 - ukończenie połączenia normalnotorowego między Albury i Melbourne;
  • 1970 - otwarcie normalnotorowego odcinka Port Pirie - Broken Hill, kończącego budowę trasy Sydney - Perth;
  • ...
  • 1979 - Brisbane: elektryfikacja pierwszych linii podmiejskich Citytrain (~25 kV 50 Hz); obecnie system zelektryfikowany kolei QR uważa się za największy na półkuli południowej;
  • 1982 - podłączenie Adelajdy do normalnotorowej linii Sydney - Perth;
  • 1985 - Melbourne: ukończenie czterotorowej City Loop (MURL) dla pociągów podmiejskich;
  • 1986 - Perth: elektryfikacja systemu podmiejskiego (tor 1067 mm; zasilanie ~25 kV 50 Hz), system Transperth Trains;

W końcu lat 90. w niektórych stanach doszło do prywatyzacji kolei, zazwyczaj poprzez rozdzielenie infrastruktury od poddanych przetargom operatorów (np. Victoria). Nowa Południowa Walia zachowała kolej rządową.

  • 2000 - otwarcie linii pod Sydney Airport;
  • 2003 - otwarcie linii Alice Springs - Darwin
Dworzec w Dunedin z 1906 r.
Dworzec w Dunedin z 1906 r.
Dworzec w Wellington z 1937 r.
Dworzec w Wellington z 1937 r.
Pociąg podmiejski na dworcu Britomart w Auckland z 2003 r.
Pociąg podmiejski na dworcu Britomart w Auckland z 2003 r.

[edytuj] Nowa Zelandia

  • 1 XII 1863 - (S) pierwsza kolej parowa na Nowej Zelandii, między Christchurch i Ferrymead (Canterbury Provincial Rlys. (CPR)), tor "irlandzki" dla wprowadzenia taboru importowanego z Australii; linia zamknięta 1867; częściowo odtworzona 1977 jako kolej zabytkowa Ferrymead Rly..
  • 1867 - (S) otwarcie linii Christchurch - Lyttelton z pierwszym tunelem kolejowym w kraju (CPR);

Parlament wprowadza jednolitą szerokość toru w całym kraju: ze względu oszczędności przy pokonywaniu gór zdecydowano się na tor 1067 mm.

  • 1873 - (S) okolice Christchurch: ukończenie linii do Rakaia (tor "irlandzki"); 1876 - przekucie wszystkich linii CPR na tor 1067 mm;
  • 1873 - (S) otwarcie linii na torze 1067 mm między Dunedin i Port Chalmers – pierwszej w Nowej Zelandii;
  • 1873-1908 - (N) budowa North Island Main Trunk Rly. (NIMT) Auckland - Wellington; ostatnim odcinkiem była trasa górska przez "spiralę Raurimu". Innym trudnym miejscem na linii było Rimutaka Incline, odcinek z maksymalnym nachyleniem 7,7% na długości ok. 4½ km; stosowano na nim system "Fell", z dwugłówkową szyną ułożoną poziomo w osi toru, służącą dwóm dodatkowym poziomym kołom napędowym lokomotyw, dociskanym obustronnie do główek szyny. W 1955 otwarto linię omijającą to miejsce, a kolej z systemem "Fell" zdemontowano;
  • 1875 - (S) otwarcie linii Dunedin - Invercargill; 1878 - ukończenie Main South Line między Christchurch i Dunedin; obie linie złożyły się na South Island Main Trunk Rly. (SIMT);
  • 1875 - (S) ukończenie linii Christchurch - Picton (Main North Line);
  • 1880 - utworzenie New Zealand Government Rlys. (NZGR), przekształconej 1981New Zealand Railways Corporation;
  • 1881 - (S) otwarcie pierwszej linii tramwaju linowego w Dunedin (drugi system linowy na świecie po San Francisco); system zamknięto 1957;
  • 1886 - (N) otwarcie Wellington and Manawatu Railway (WMR) - linii prywatnej doprowadzającej późniejszą magistralę NIMT do Wellington; upaństwowiona 1908;
  • 1905 - (S) Christchurch: wprowadzenie tramwajów miejskich; jedną linię otwarto ponownie w centrum 1995 jako atrakcję turystyczną;
  • 1923 - (S) otwarcie tunelu Otira na Midland Line; elektryfikacja tunelu (górna, =1500 V) została usunięta 1997;
  • 1940 - (N) elektryfikacja linii Wellington - Paekakariki (część NIMT); =1500 V;
  • 1952 - apogeum rozwoju sieci: 5700 km;

(S) Początkowo 11-godzinna podróż na Main South Line między Christchurch i Dunedin, została skrócona do 5 h 55 min. przed II wojną (użycie nawet trzech parowozów). W l. 60. i 70. ruch pasażerski został stopniowo ograniczony do linii aglomeracyjnych Christchurch i Dunedin i dwóch dalekobieżnych pociągów turystycznych. Ostatni pociąg The Southerner między Christchurch i Invercargill przestał kursować w 2002.

  • 1988 - (N) ukończenie elektryfikacji NIMT między Palmerston North i Hamilton: ~25 kV 50 Hz;
  • 1993 - prywatyzacja kolei łącznie z infrastrukturą (Tranz Rail); wobec niewywiązywania się nowego zarządu z obowiązków w 2003 r. nastąpiła zmiana przewoźnika na Toll NZ;
  • 2003 - Auckland: otwarcie Britomart Centre, węzła transportu publicznego z podziemnym dworcem (zastąpił on stary dworzec z 1930 r.);
  • 2004 - ponowne upaństwowienie infrastruktury: obecny administrator – ONTRACK (New Zealand Railways Corporation);

[edytuj] Zobacz też

[edytuj] Linki zewnętrzne


aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -