Fentanyl

Z Wikipedii

Fentanyl
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C22H28N2O
Masa molowa	336,471 g/mol
Identyfikacja
Numer CAS	437-38-7
Właściwości
Temperatura topnienia	87,5 °C (360,65 K)
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą warunków standardowych (25°C, 1000 hPa)
Klasyfikacja
Stosowanie w ciąży	kategoria C
Farmakokinetyka
Okres półtrwania	3–12 h
Wiązanie z białkami osocza i tkanek	80-85%

Fentanyl (ATC: N 01 AH 01, N 02 AB 03) – syntetyczny lek przeciwbólowy, pod względem chemicznym należący do pochodnych fenylpiperydyny. Podobnie jak np. morfina jest agonistą receptorów opioidowych i w ten sposób wywiera swoje działanie.

Spis treści 1 Historia 2 Analogi 3 Działanie 3.1 Zastosowanie 3.2 Przeciwwskazania 3.3 Działania niepożądane 3.4 Interakcje 4 Pozamedyczne zastosowania fentanylu 4.1 Właściwości bojowe 4.2 Właściwości narkotyczne

[edytuj] Historia

Po raz pierwszy zsyntetyzowany w Belgii pod koniec lat 50. XX wieku, a wprowadzony do lecznictwa w latach 60.

[edytuj] Analogi

Znane jest 12 analogów fentanylu. Wszystkie wykazują podobne właściwości. Najbardziej znane z nich to: alfentanil, sufentanil, remifentanil i karfentanil.

[edytuj] Działanie

Fentanyl jest bardzo silnym lekiem przeciwbólowym z grupy agonistów receptorów opioidowych (silny agonista receptora mi, i słaby delta i kappa). Działa natychmiast po podaniu dożylnym (szczyt po ok. 2 minut), ale dosyć krótko (20-30 minut), wymaga więc wielokrotnego podawania podczas operacji. W małych dawkach wywołuje efekty podobne do innych opioidów: znieczulenie, senność, zanik lęku. Duże dawki mogą utrzymywać efekt znieczulenia nawet kilka godzin, lecz powodują długotrwałą śpiączkę (do 24 godzin), po której przez kilka dni występują silne stany depresyjno-lękowe. Przy przedawkowaniu powoduje zgon przez depresję układu oddechowego. Ma niewielki wpływ na układ krążenia. Wykazuje wszystkie typowe dla opioidów działania ośrodkowe, w tym zmniejszenie wrażliwości ośrodka oddechowego, wywoływanie nudności i wymiotów. Aktywność fentanylu jest 100-300 razy większa od aktywności morfiny. Dokładne dawki graniczne fentanylu powodujące śpiączkę oraz śmierć nie są obecnie znane.

Stosowane dawki:

W medycynie używany w formie plastrów 25,50,100 µg/h ( plastry zaczynają działać po około 15 godzinach od przyklejenia i wtedy dopiero odpowiednia dawka dostaje się do krwi) i ampułek 100 i 500 µg do iniekcji.

Właściwości farmakokinetyczne

W 84% wiąże się z białkami osocza. Metabolizowany jest głównie w wątrobie (około 90% - N-dealkilacja, utlenianie), metabolity wydalane z moczem, około 10% wydalane w postaci niezmienionej a około 75% podanej dawki jest usuwane z organizmu w ciągu 24 h.

[edytuj] Zastosowanie

Fentanyl jest używany w postaci ampułek do iniekcji (w formie wodorocytrynianu fentanylu) dożylnych oraz plastrów (system transdermalny), w leczeniu bólu ostrego (np. zawał mięśnia sercowego, ból pooperacyjny) i przewlekłego (np. ból nowotworowy), a także w anestezjologii w czasie znieczulenia oraz w premedykacji. Obecnie około 70% operacji w USA przeprowadzanych jest z użyciem fentanylu. Jest także stosowany w oddziałach intensywnej terapii w celu uzyskania analgosedacji. Preparaty fentanylu stosuje się również w znieczuleniach przewodowych np. zewnątrzoponowych czy podpajęczych.

Fentanyl jest substancją silnie uzależniającą i z tego względu jego obrót i stosowanie podlega takim samym przepisom jak innych narkotycznych leków przeciwbólowych. Przewlekłe stosowanie fentanylu powoduje wystąpienie tolerancji farmakologicznej.

[edytuj] Przeciwwskazania

Nie należy stosować fentanylu w przypadku nadwrażliwości na lek a także podczas jednoczesnego leczenia inhibitorami MAO. Jeśli chory nie jest wentylowany mechanicznie może wystąpić depresja ośrodka oddechowego i choroby zaporowe płuc. Należy zachować ostrożność u pacjentów z przewlekłą niewydolnością oddechową, miastenią, niedoczynnością tarczycy, ciężkim upośledzeniem czynności wątroby jak również u pacjentów z astmą (z uwagi na możliwość wystąpienia skurczu oskrzeli). Fentanyl nie może być zastosowany przy operacjach cesarskiego cięcia do czasu wydobycia płodu. Fentanyl przechodzi do mleka matki.

[edytuj] Działania niepożądane

Depresja ośrodka oddechowego, czasami nudności, wymioty, bradykardia, hipotonia, wyjątkowo skurcz oskrzeli. Po dużych dawkach obserwuje się niewielką sztywność mięśni klatki piersiowej, co może utrudniać sztuczną wentylację.

[edytuj] Interakcje

Nasila działanie leków wpływających depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy i ketaminy. Alkohol nasila działania niepożądane. Czyści antagoniści receptora opioidowego (np. nalokson) znoszą działanie fentanylu przez wypieranie go z receptorów.

[edytuj] Pozamedyczne zastosowania fentanylu

[edytuj] Właściwości bojowe

Istnieją podejrzenia, że Fentanyl i jego pochodne są stosowane przez rosyjskie siły specjalne SPECNAZ. Według agencji informacyjnych władze rosyjskie potwierdziły użycie tych gazów 26.10.2002 w Moskwie w akcji odbijania zakładników przetrzymywanych w teatrze na Dubrowce. W trakcie tej akcji zginęło około 100 osób. Już po zakończeniu akcji zmarło następne kilkadziesiąt osób. Według władz Rosji przyczyną śmierci nie był sam gaz, lecz osłabienie zakładników.

[edytuj] Właściwości narkotyczne

Fentanyl i jego pochodne są produkowane na niewielką skalę nielegalnie. Fentanyl używany jest jako substytut heroiny. W celach rekreacyjnych przeważnie jest palony, wstrzykiwany lub zażywany doustnie, fentanyl bardzo dobrze się wchłania przez błony śluzowe jamy ustnej. Fentanyl ma niską temperaturę parowania, około 40°C. Rozprowadzany jest w formie proszku i roztworu, który podgrzewa się, nie dotykając go ogniem i wdycha opary. Ten sposób zażywania niesie za sobą najmniejsze ryzyko śmierci. Fentanyl jest niezwykle niebezpiecznym narkotykiem ze względu na ograniczoną możliwość dawkowania. Przedawkowanie fentanylu powoduje depresję ośrodka oddechowego, co prowadzi do śmierci w mechanizmie uduszenia. Fentanyl powoduje błogostan, znieczulenie, przyjemne otępienie, rozluźnienie mięśni, "rozleniwienie", senność, delikatną euforię, poza tym posiada charakterystyczne dla innych opioidów działanie powodujące odsunięcie wszelkich problemów, uczucie że "zło zniknęło". W większych dawkach powoduje senność nie do pokonania oraz wymioty. Sny w trakcie odurzenia fentanylem są niezwykle realistyczne, w niektórych przypadkach są to sny świadome (LD). Właściwości te sprawiają, że jest to niezwykle silnie uzależniająca substancja. Fentanyl może powodować uzależnienie fizjologiczne.