Australopiteki

Z Wikipedii

Australopiteki
Australopithecus africanus - rekonstrukcja
Systematyka
Domena	eukarioty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Rząd	naczelne
Rodzina	człowiekowate
Podrodzina	Homininae
Plemię	Hominini
Rodzaj	australopiteki
Nazwa systematyczna
†Australopithecus
Dart, 1925
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Miejsca, w których znaleziono szczątki australopiteków

Australopiteki (†Australopithecinae) - 'małpy południowe' (łac. australis-południowy i gr. píthekos-małpa) - wymarła podrodzina istot człowiekowatch z rodziny Hominidae, której reprezentanci żyli w południowej, wschodniej i centralnej Afryce 4,2 (Australopithecus anamensis) do ok. 1 mln lat temu (australopiteki robustne, czyli inaczej masywne, grupowane niekiedy w odrębny rodzaj Paranthropus - "obok człowieka", gdyż były boczną gałęzią ewolucyjną, która nie ma związku z rodzajem Homo). Pochodziły prawdopodobnie od żyjących ok. 5,8 - 4,5 mln lat temu ardipiteków. Australopithecus africanus, należący do form gracylnych, czyli wysmukłych, jest obecnie uważany za przodka rodzaju Homo. Wcześniej sugerowano, że był nim Australopithecus afarensis (słynna "Lucy" z Hadaru).

[edytuj] Opis

Żyły od ok. 4,2-1 mln lat temu (pliocen i wczesny plejstocen), początkowo w Afryce Wschodniej, na terytorium Wielkich Rowów Afrykańskich - tam naukowcy doszukują się kolebki ludzkości - później także w Afryce Południowej i Środkowej. Charakteryzowały się masywną szczęką, mocnym uzębieniem, ale już krótkimi kłami - umożliwiało to poziomy ruch trący i świadczy o przewadze twardego pokarmu roślinnego w ich pożywieniu. Posiadały stopy o nieprzeciwstawnym paluchu (jak u człowieka), były przystosowane do chodzenia w pozycji pionowej, czyli do dwunożności (bipedii), o czym świadczyć może m.in. budowa podstawy czaszki i położenie foramen magnum w odnieseniu do płaszczyzny przechodzącej przez górny i dolny brzeg oczodołu (tzw. kąt alfa), struktura uzębienia, czy budowa pasa biodrowego.

[edytuj] Odkrycia

Pierwszego odkrycia dokonał Raymond Dart w jaskini Taung w 1924 roku , w południowej Afryce (czaszka Australopithecus africanus, raport z 1925 roku). Na wielu stanowiskach odkrywane są co roku nowe fragmenty naszych przodków i nasza wiedza na temat człowieka kopalnego ulega ciągłym poprawkom. Jak podają naukowcy - spenetrowano zaledwie 5% terenów, więc można się spodziewać jeszcze wielu sensacyjnych odkryć. Odkrycia ostatniej dekady świadczą o tym, że australopiteki opanowały część Afryki już ok. 4 mln lat temu. Rekonstrukcja procesów biologicznych, które doprowadziły do powstania gatunków dwunożnych istot o wyprostowanej sylwetce nie daje jeszcze pełnego obrazu antropogenezy.

[edytuj] Systematyka

W rodzaju Australopithecus , należącym do podrodziny Australopithecinae, która wchodzi w skład rodziny Hominidae, można wyróżnić takie gatunki jak:

Obecnie funkcjonują różne systemy klasyfikacji australopiteków, które tworzą podrodzinę Australopithecinae, w obrębie której wyróżnia się jeden (łącznie z formami robustnymi) rodzaj Australopithecus albo dwa, kiedy formy gracylne stanowią rodzaj Australopithecus, a formy robustne (masywne) są wydzielane w odrębny rodzaj Paranthropus. Zatem można się równie często spotkać w literaturze z nazwami typu: A. robustus, A. boisei, A. aethiopicus, jak i Paranthropus robustus, P. boisei, czy P. aethiopicus.

Para osobników Austrolopithecus africanus (Stereoskopia)

[edytuj] Ewolucja

Najstarsze odkryte ślady naszych przodków prowadzą aż do trzeciorzędu (65 - 1,8 mln lat temu). W paleogenie ewoluowały naczelne (Primates), od nich pochodzą małpy wąskonose (Catarrhini). W neogenie żyły parapiteki (Parapithecus) i driopiteki (Dryopithecidae) - antenaci małp człekokształtnych (Pongidae). Około 14 mln lat temu żyły ramapiteki (Ramapithecus). Linia człowiekowatych (Hominidae) oddzieliła się od nich w pewnym momencie, nie wiadomo jeszcze kiedy, ale nie mniej niż 10 mln lat temu, a nastąpiło to w Afryce.

Pierwszą, i jedyną do niedawna, znaną człowiekowatą istotą dwunożną był Ardipithecus ramidus, znaleziony w latach 70. XX w., w Aramis (Etiopia). Jego szczątki pochodzą sprzed ok. 4,5 mln lat. W 2001 Yohannes Haile-Selassie z uniwersytetu Berkeley odkrył w Etiopii najstarszego przedstawiciela tego rodzaju, początkowo sklasyfikowanego jako podgatunek A. ramidus, a obecnie jako odrębny gatunek Ardipithecus kadabba. Jest on datowany na 5,6 - 5,8 mln lat.

Ok. 4,5 mln lat temu pojawiły się także australopiteki, uważane za naszych bezpośrednich antenatów i ta data została uznana za początek paleolitu.

W 2000 Brigitte Senut i Martin Pickford odkryli w Kenii Orrorin tugenensis datowanego na 5,7 - 6,1 mln lat. Prasa nazwała go "człowiekiem milenijnym" ("Millennium Man"). Wydaje się, że był on bardziej zaawansowany ewolucyjnie od ardipiteka. Możliwe, że to odkrycie przesunie początek paleolitu o milion lat wstecz.

Równolegle z australopitekami, ok. 3,5 - 3,2 mln lat temu, żyły także Kenyanthropus, odkryte w 1999 przez Meave Leakey nad jeziorem Turkana. Ok. 2,5 mln lat temu pojawiły się pierwsze osobniki rodzaju Homo. Po ostatnich odkryciach przyjmuje się, że do hominidów należą:

1. Orrorin

2. Ardipithecus

3. Australopithecus (łącznie z Paranthropus)

4. Kenyanthropus

5. Homo

Okres istnienia

Australopiteki

◄ mln lat temu

◄ 4,6 mld

542

488

444

416

359

299

251

200

145

[edytuj] Spotykane synonimy

(A. oznacza Australopithecus, a P. oznacza Paranthropus):

Australopithecus prometheus - A. africanus
Australopithecus transvaalensis - A. africanus
Hemanthropus chinensis: jeszcze nie ocenione w szczegółach wykopalisko z Chin
Meganthropus africanus - A. africanus
Meganthropus palaeojavanicus - A. palaeojavanicus lub P. palaeojavanicus
Paraustralopithecus aethiopicus - A. africanus
Paranthropus crassidens - A. robustus lub P. robustus
Paranthropus robustus boisei - A. robustus lub P. boisei
Plesianthropus transvaalensis - A. africanus
Praaustralopithecus - pochodząca z Etiopii praforma bądź forma wstępna australopiteków
Zinjanthropus boisei - A. robustus lub P. boisei