Lissandre lo Grand
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Lissandre III lo Grand (Μέγας Αλέξανδρος ή Αλέξανδρος Γ' ο Μακεδών, en grèc modèrne, Александар III Велики, en macedonian modèrne - egalament apelat Alexandre lo Grand), nascut a la fin de julhet de -356 e mòrt lo 10 de junh de -323, foguèt rei de Macedònia (-336/-323), conquistador de l'Empèri Persan e un dels caps militars mai importants del mond antic. Es benlèu una de las figuras mai atractivas de l'Istòria.
Somari |
[Modificar] Mainadesa
Filh del rei Felip II de Macedònia e d'Olímpia d'Epir, Lissandre foguèt educat coma un prince eretièr e tre los primèrs ans recebèt una solida formacion atletica e militara. Als 14 ans foguèt mes jol tutolatge del filosòf Aristòtel, que continuèt l'educacion grèca qu'aviá recebut e n'estimulèt l'interès per d'amplas brancas de la coneissença coma la Geografia, la Medecina, la Poesia, la Zoologia e la Botànica. En 340 aC son paire ne liguèt als trabalhs del govèrn en lo nomenant de regent. En 338 comandèt la cavalariá macedòniana dins la batalha de Queronea.
[Modificar] Ascenscion al poder
Après l'assassinat de son paire en -336 per Pausànias, un capitan de sa garda, Lissandre eretèt del reialme quand sonque aviá vint ans. Tota la Grècia sometuda per Filip s'alcèt, mas Lissandre donèt de pròvas de sa fòrça militara: prenguèt e destrusiguèt Tebas, e se faguèt nomenar general en cap dels grècs, títol qu'aviá ja son paire. Assolidada atal l'egemonia macedoniana en Grècia, deviá se complir la premonicion que, segon Plutarc, Filip diguèt un còp a son filh:Macedònia es tròp pichona per tu.
[Modificar] Conquista de Pèrsia
En -334 aC passèt l'Ellespònt, venerèt Aquilles -son predecessor mitic- dins las roïnas de Troia, e començèt una conquista sistematica de la còsta d'Asia Menora. La primièra batalha foguèt la del riu Granic aquel an que li donèt las satrapias de Iònia e Lídia. Puèi prenguèt Frígia e sa capitala, Gòrdion, e talhèt lo famós nos gordian ; conquistèt Cilícia e travessèt la montanha Taur per las pòrtas de Cilícia. L'armada persana l'esperava en Siria e presentèt combat a Issos (-333), a la còsta; la batalha foguèt una desfècha granda pels persans, que i perderon un gran *butin [fr]: lo rei Darios III escapèt en fugissent mas sa maire e sa molhèr foguèron presas. Aquela victòria dobriguèt las pòrtas d'Orient Mejan a Lissandre: dediquèt los ans seguents a la conquista de Fenícia, que i assetgèt Tir, d'Israèl, que i prenguèt Jerusalèm, e d'Egipte, que i fondèt una ciutat novèla, Alexàndria, la primièra d'una longa sèria d'aquel nom, e visitèt l'oracle de Zeus Ammon, que li profetizèt de grandas victòrias. Dominada tota la mar Mediterranèa orientala, en 331 aC tornèt cap al nòrd per tal de presentar la batalha definitiva al grand rei Darios. Traversèt los rius Eufrates e Tigris, e lo combat, que aguèt luòc a Gaugamela, pròp d'Arbèla, foguèt una victòria totala pels grècs. Darios fugiguèt cap a Mèdia, mentre Lissandre conquistava Babilònia, Susa, Pasargadas e Persèpolis, progressivament. Fin finala Darios foguèt trait per sos nòbles e assassinat. Lissandre onorèt son rival e enemic, e perseguiguèt sos assassins. Quand tot l'Empèri persan caiguèt en sas mans, Lissandre adoptèt lo tipe de còrt e la condicion d'un prince oriental, factor que provoquèt una violenta oposicion entre lo grop de sos generals macedonians, e una conjura contra el, resolvuda amb l'execucion de Parmeni, un de sos generals mai ancians que datava tre lo reinatge de son paire. Aquela conjura foguèt la rason de la mòrt de Filotas, filh de Parmeni, e Amintas, cosin de Lissandre considerat pels insurgents coma lo rei legitim (Filip arribèt al tròn per que son fraire, lo regent de Macedònia, èra mòrt, e son filh, Amintas, èra encara fòrça joven per governar). I aguèt tornarmai una conjura contra Lissandre, dirigida per sos patges, que tanpauc conseguiguèt son objectiu. Calistenes (que fins a aquel moment èra estat l'encargat de redigir l'istòria de las traversiás de Lissandre) foguèt considerat de promotor d'aquela conspiracion, doncas que foguèt condemnat a mòrt; abans l'execucion, ça que la, se soicidèt. Lo cambiament de volentat de Lissandre, agrandit pel sosmentement dels persans e per son elevacion a personatge de reng divin coma rei grand, li portèt a preferir lo continuament de la politica tradicionala persana aluòc de son idèa primitiva, e mentre son armada e totes los grècs consideravan complit lor dever de destruir l'enemic ancestral, el se decantèt per la conquista de territòris pus a l'Orient. Un de sos generals mai benvoluts, e lo darrièr de l'armada legada per son paire, foguèt Clito lo Negre, que moriguèt a mans del meteis Lissandre una nuèch de divertiment, que se'n sentiguèt otratjat. Ocupèt la Bactriana après l'assassinat de Darios pel sàtrapa d'aquela zòna, se maridèt amb la princessa Roxana, e portèt son armada travessar l'Indukush per tal de dominar la val de l'Indus, amb la sola resisténcia del rei Poros de l'Idaspes.
[Modificar] La mòrt de Lissandre
Sa marcha sonque foguèt detenguda per la resisténcia passiva de l'armada, que volèt pas anar pus enlà de l'Ifasi. Tornèt enreire e devisèt las tropas en dos grops, un que tornèt per la mar al gòlf Persan, comandat per Nearc, e un autre que tornèt per tèrra amb el. Après sièis ans d'abséncia, tornèt a Susa, que i començèt lo trabalh d'organizar l'immens empèri, e de sosméter las constantas revòltas e divisions autant per de grècs coma de persans. Alexandre devenguet mai e mai un despòta oriental amb de poders divins; elevèt sos subdits persans nòbles a la meteisa categoria que lo grop dels grècs diches 'companhs' e en 324 aC amassè a Babilònia de representants de totes sos estats e reialmes. Pauc après, Alexandre moriguèt a l'edat de 32 ans. I a de teorias actualas que soslinhan coma causa de sa mòrt la malautiá vírica apelada fèbre del Nil.
[Modificar] Alexandre dins l'Istòria
A trenta tres ans, l'Empèri d'Alexandre arribava fins a la val de l'Indus a l'èst, e fins a Egipte a l'oèst, que i fondèt la famosa ciutat d'Alexàndria. Fondador prolific de ciutats, aquela ciutat egipciana foguèt la mai famosa de totas las Alexàndrias fondadas pel encara faraon Alexandre. Foguèt valent e generós mas tanben crudèl e despietat quand la situacion politica, segon son opinion, çò requeriá. Sas gèstas lo convertiguèron en un mite e, de vegadas, en una figura lèu divina. En fach, dins las monedas d'aquela epòca, la figura d'Alexandre lo Grand s'identifica amb la del dieu Apollo. Atal, dins l'oracle de l'oasi de Siwah foguèt proclamat filh de Zeus, e encara que jamai rebutèt publicament son paire lo rei Filip, tanpauc desmentiguèt aquela origina divina. Coma politic e dirigent projectèt d'unificar l'Orient e l'Occident dins d'un empèri mondial. Faguèt que 30000 joves persans foguèsson ensenhats dins la lenga grèca e dins las tecnicas militaras macedonianas. Fondèt 70 ciutats per tot l'empèri, destinadas non sonque a l'armada, senon a èsser de centres de difusion de la cultura grèca. Lo grèc se convertiguèt, alavetz, en lenga universala. Per sas accions estendèt longament l'influéncia de la civilizacion grèca e prestèt lo camin dels reialmes del periòde ellenistic e de la posteriora expansion de Roma. Foguèt al delà fòrça interessat a las arts. Alexandre èra conscient del poder de propaganda que pòt aver l'art e saupèt fòrça ben contrarotlar la reproduccion de son imatge, autorizada slament a tres artistas: un escultor (Lisip), un orfebre e un pintor (Apeles). Los biografs d'Alexandre relatan qu'aviá estima granda pel pintor e que'n visitava frequentament lo talhèr e que se'n sosmetiá tanben a las exigéncias. Lo pas d'Alexandre per orient aguèt coma consequéncia una expansion extraordinària de l'ellenisme e una influéncia orientala granda, que perdurèt tanben jos l'empèri roman e dins las termièras extrèmas encara pus tard, coma lo demòstra l'art del Gandara. La vielha democràcia grèca foguèt absorbida per una concepcion divina del poder reial, absolut, una concepcion que pus tard influiguèt sus d'òmes coma Annibal o coma Juli Cesar. Sa mòrt representèt lo desmembrament d'aquel grand empèri dins de divèrses reialmes locals, governats pels satrapas o per sos generals, coneguts amb lo nom comun de diadocs. Los mai importants foguèron los selèucides en Siria e Orient, e los lagides en Egipte.
