Jan Mayen
Van Wikipedia
Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Mestreechs aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.
Jan Mayen is 'n vulkanisch eiland in de Noordeleke Ieszie. 't Besteit oet twie deile, verboonde door 'n landtong. Gedeiltelek is 't bedèk door gletsjers. De vegetatie besteit veurnaomelek oet toendra-plante.
Inhawd |
[bewirk] Geografie
't Eiland ligk 600 km ten noorde vaan Iesland tösse Greunland en 't noorde vaan Noorwege (71°N / 8°W). 't Is 373 veerkante kilometer groet, 54 kilometer laank en 2,5 tot 15 kilometer breid. Jan Mayen ligk ingeslote tösse twie zieë. In 't noordooste is dat de Greunlandzie en in 't zuidweste de Noorse Zie. Het hoegste punt vaan 't eiland, de vulkaan Beerenberg, is 2277 meter hoeg.
Dizze vulkaan waor iewelaank in rös, mer woort in 1970 weer aktief. Daobei greujde 't eiland mèt 3 veerkante kilometer. In 1985 waor nog 'n oetbarsting. Alleweil vint me allein get roukende fumarole. De Beerenberg is de meis noordeleke wèrkende vulkaan op eerd. Teves is dit den einige vulkaan op Noors groondgebeed, en ein vaan de hoegste bergtóppe vaan Noorwege.
't Eiland heet gein exploiteerbare netuurlijke brónne en weurt neet permanent bewoend. 't Heet een oongeplaveide landingsstrip mèt 'n lengde vaan 1585 meter. De 124,1 kilometer lange köslijn heet gein havens, allein get aankerplaotse.
[bewirk] Bewoening
't Eiland weurt bewoend door personeel vaan 'n navigatiestation (Loran-C = Long Range Navigation) en vaan 'n weerstation. D'r stoon 'n paar hutte vaan weitensjappers die e paar weke of maond achterein dao doorbringe. Jan Mayen kint dus gein echte inwoeners mer heet wel 'n eige landcode (sj, samen met Svalbard), en datacode (SJM).
[bewirk] Bestuur
't Eiland is oonderdeil vaan Noorwege en woort tot 1994 bestuurd door 'ne goeverneur (sysselmann) dee in Longyearbyen op Spitsberge woent. Sins augustus 1994 is de administratie vaan Jan Mayen euvergedrage aon de Fylkesmann vaan de Noorse provincie Nordland.
[bewirk] Oontdèkking
Sommige historici geluive dat d'n Ierse monnik Brendan, dee bekind stoond es 'ne köndige zievaarder, op ein vaan zien reize in de zèsde iew vlakbij 't eiland is gekómme. In zien verslaag neump heer 'n zwart eiland wat in brand stoond en boe 'n vreiselek leve vaanaof kaom. Heer meinde dat heer d'n ingaangk vaan de hèl had gevónde.
Vaan de Vikinge weurt aongenome tot zie op de huugde waore vaan 't bestoon vaan 't eiland.
Woersjijnelek is 't eiland in 1607 oontdek door Henry Hudson, tijens 'ne zeuktoch naor een noordoospassaasj naor Indië. In 1612 "oontdèkde" de Wes-Frieze Jan Jansz. Kerckhof en Jan Jacobsz. May van Schellickhout 't eiland obbenuits. 't Eiland woort naor de letsgeneumpde Jan Mayen-eiland geneump.
thumb|right|250px|Historische kaart vaan Jan Mayen door Blaeu
[bewirk] Gesjiedenis
De Hollandse walvèsvaarders bouwden op 't eiland in de 17e eeuw versjeie traonkokerije en aander gebouwe. Op 't huugdepunt vaan de walvisvangs bevoonte zich in de zomer mie es 1000 lui op 't eiland. Fortificaties woorte aongelag um plunderinge te veurkómme. In 1633 voor Michiel Adriaenszoon de Ruyter es stuurmaan op de “Groene Leeuw” oonder kapitein Jochem Jansen oet Vlissinge in 21 daog nao 't eiland. Dat sezoen woorte ongeveer 25 walvèsse gevaange. De Noordsche Compagnie besloot dat jaor 'n gróp manslui op 't eiland te laote euverwintere um de gebouwe en aander bezittinge te besjerme tege plundering door rivaliserende (Baskische) walvèsvaarders. Een gróp vaan 7 maan oonder leiing vaan kapitein Outger Jacobsz. van Grootebroek verbleef tijens de winter vaan 1633/34 oonder erbarmeleke umstandighede op 't eiland. Oeteindelek storve zie allemaol aon scheurbuik en aander ontberinge. In 1930 heet de Nederlandse regering 'ne gedinkstein op het eiland laote plaotse ter naogedachtenis aon dees dramatisch verloupe euverwintering.
Es gevolg vaan de jach storf de Greunlandse walvès bekans oet, en de vangs roond Jan Mayen eindigde tösse 1640 en 1650. 't Eiland woort verlaote. De volgende 230 jaor kaom zoe noe en daan 'n scheep langs.
Tijens 't ierste Internationale Pooljaor in 1882/1883 vestigde zich 'n Oestenrieks-Hongaarse expeditie op 't eiland. Die bleve een gans jaor en dege oetgebreid oonderzeuk. De kaart die dees expeditie gemaak heet woort tot in de vieftiger jaore gebruuk.
Vaanaof 't begin vaan d'n twintigste iew begóste Noorse jaogers de winter door te bringe op 't eiland. Hun veurnaomste buit bestoond uit vosse en zoe noe en daan 'nen iesbeer. De jach zörgde evels tot de vossepopelatie snel trök leep. Same mèt de barre umstandighede zörgde dit deveur tot de jach in de twintiger jaore woort beëindig.
De offesjele bemeujing door Noorwege begós in 1921 toen e weerstation op 't eiland woort gevestig.
Weerrapporte vaan Jan Mayen zijn belaankriek veur de weersveurspelling in Noorwege en daorum woort 't eiland in 1922 geannexeerd door Noorwege. Bij Keuninklik Besluut van 8 mei 1929 woort 't eiland oonder Noorse soevereiniteit geplaots en op 27 februari 1930 woort 't offesjeel tot onderdeil vaan 't Keuninkriek Noorwege oetgerope.
't Eiland woort neet bezat tijens d'n Twiede Wereldoorlog. In 1940 woort 't weerstation door de bemanning verbrand en woort 't eiland verlaote. 't Jaor drop kaome ze trök, same mèt 'n contingent Noorse soldaote. 't Weerstation woort weer in gebruuk genómme. 't Bleef tijens de gaansen oorlog in bedrief, ondaanks lochaonvalle vaan de Pruse. Daobei stortte twie Duitse vleegmesjienes neer op 't eiland.
'n Veermotorige bommenwerper mèt nege bemanningslede vloog in 1942 tege 'ne berg kortbij 't garnizoen. In 1950 vónd 'n gróp Britse geologe 't wrak vaan 'n aander toestel mèt veer bemanningslede aon de zuidwes-kant vaan 't eiland. In 1959 woorte de reste vaan al dees bemanninge begraove op 'n oorlogsbegraofplaots in Narvik.
In 1943 kraoge de Vereinigde State towstumming 'n radio-locatiestation te vestige op 't eiland. 't Woort geplaots op de noordkant en woort Atlantic City genump. Veurnaomste taak waor 't lokalisere vaan geheime Duitse weer- en radiostations op Greunland.
[bewirk] Externe links
| Lenj in Europa |
|---|
| Albanië | Andorra | Armenië2 | Azerbaidzjan1 | Belsj | Bosnië en Hercegovina | Bulgarieë | Cyprus2 | Daenemarke | Duutsjlandj | Esland | Finland | Frankriek | Griekelandj | Hongarieë | Ierland | Iesland | Italië | Kroatië | Letland | Liechtenstein | Litouwe | Luxemburg | Macedonië | Malta | Moldavië | Monaco | Montenegro | Nederlandj | Noorwege | Oekraïne | Oesteriek | Pole | Portugal | Roemenië | Ruslandj1 | San Marino | Servië | Sjlovenië | Sjlowakieë | Sjpanje | Turkije1 | Tsjechië | Vaticaansjtad (Heilige Sjtool) | Vereineg Keuninkriek | Wit-Ruslandj | Zjwaede | Zjwitserland |
| Aafhenkelike gebejer: Akrotiri en Dhekelia2 | Faeröer | Gibraltar | Guernsey | Jan Mayen | Jersey | Eilandj Man | Sjpitsberge |
| 1. Dit landj lik gedeiltelik in Azië. 2. Dit landj lik geografisch in Azië, meh weurt óm cultureel en historische raejes bie Europa ingedeild. |
