Joaquín Sabina
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
Joaquín Ramón Martínez Sabina (Úbeda, 12 de febreiro de 1949), coñecido artisticamente como Joaquín Sabina, é un cantautor e poeta español, aínda que tamén compón para outros artistas. É un dos cantantes de maior éxito nos países de fala hispana.
Índice |
[editar] Biografía
[editar] Primeiros anos
Joaquín Sabina naceu o 12 de febreiro de 1949 na localidade de Úbeda (Xaén), segundo fillo de Adela Sabina del Campo, ama de casa e de Jerónimo Martínez Gallego, comisario de policía.
Cursa os seus estudos primarios coas monxas Carmelitas e con catorce anos comeza a escribir poemas e a compor música nunha banda formada coas súas amigos chamada Merry Youngs, que se dedicaban sobre todo a versionar a cantantes de rock como Elvis Presley, Chuck Berry ou Little Richard.
Por esa época, ten á súa primeira moza, Chispa, que lle serve como inspiración para crear algúns poemas de amor. Esta relación é un pouco accidentada xa que o pai de Chispa, un notario de Úbeda, oponse desde un principio a esta relación e lévaa consigo algúns anos despois, sendo Joaquín universitario, a Granollers co fin de apartala definitivamente del. Pero Joaquín emprende, en compañía dun amigo, unha viaxe na súa busca, instalándose nunha tenda de campaña xunto á casa familiar de Chispa. Os dous mozos escápanse xuntos recalando finalmente no val de Arán (Lleida), onde viven xuntos uns días.
Posteriormente cursa o bacharelato nos Salesianos. Nesa época segue escribindo versos e le a Frei Luís de León, Jorge Manrique e José Hierro pero tamén a Marcel Proust, James Joyce e Herbert Marcuse. O día en que aprobou cuarto e reválida o seu pai quixo recompensar a Joaquín cun reloxo de pulseira, ao que el negouse manifestando que prefería unha guitarra, sendo satisfeita devandita petición. En cambio, o seu irmán maior si que aceptou o reloxo e, segundo Joaquín, ese pequeno detalle sería o que os empezaría a distanciar: o seu irmán acabaríase convertendo, como o pai de ambos, en policía e el en cantante.
[editar] Exilio en Londres
En 1968 trasládase a Selecta para matricularse na Facultade de Filosofía e Letras para iniciar os estudos de Filoloxía Románica na universidade, onde descobre as poesías de César Vallejo e Pablo Neruda. Joaquín vive por primeira vez cunha muller, chamada Lesley, e prepara a súa tese de español en Granada.
A súa ideoloxía esquerdista lévalle a relacionarse con movementos contrarios ó réxime franquista. Este mesmo ano, cando se proclamou o estado de excepción, o seu pai que era comisario en Úbeda, recibe a orde de deterlle por pertencer ó Partido Comunista.
En 1970 comeza a colaborar con revístaa Poesía 70, compartindo páxinas con Luís Eduardo Aute ou Carlos Cano. Nese mesmo ano lanza un cóctel molotov contra unha sucursal do Banco de Bilbao en Granada en protesta polo Proceso de Burgos, polo que se ve obrigado a exiliarse. Precisamente é o seu propio pai quen recibe a orde de detelo. Ó carecer de pasaporte, non pode saír inmediatamente do país, pero coñece a un home, Mariano Zugasti, que, tras unhas horas de conversación, cédelle o seu. Con nome falso e acompañado de Lesley, Joaquín pon rumbo a París, onde pasa uns meses, e posteriormente a Londres, onde vive como squatter (okupa) durante o seu primeiro ano de estancia na cidade.
Joaquín necesita sensibilizar á opinión pública ó seu favor, xa que doutro xeito sería repatriado a España, e grazas a Lesley consegue que lle fagan unha entrevista e presente o seu caso. O Daily Mirror publica que á súa volta a España espéralle a pena de morte, feito totalmente falso, pero consegue que as autoridades británicas lle concedan o asilo político por un ano. Marcha a Edimburgo con Lesley a vivir. Permanecen alí catro meses, tralos cales Joaquín marchar a Londres abandonando a Lesley.
Colabora en Londres co Club Antonio Machado, un dos centros frecuentados por emigrantes e exiliados. Na capital inglesa escribe as súas primeiras cancións e organiza un cineclub onde se exhiben películas de Luís Buñuel, prohibido entón na España franquista. Reconstrúe o grupo de teatro Juan Panadero e monta polémicas obras teatrais como A excepción da regra, de Bertolt Brecht, e O cepillo de dentes, de Jorge Díaz. Gáñase a vida cantando no metro, restaurantes e cafés. En 1974, segundo unha das anécdotas máis divulgadas sobre a súa vida, actuou ante George Harrison, quen celebraba o seu aniversario nun bar local chamado Mexicano-Taverna. O ex-beatle deulle unha propina de cinco libras. Nalgunhas entrevistas, Sabina relatou que conserva o billete que recibiu como un tesouro, pero noutras ocasións desmentiu a súa propia lenda ("En realidade, bebinmos aquela mesma noite"). Durante ese tempo mantén unha relación cunha moza chamada Sonia.
En 1976 publica o libreto de cancións Memorias del exilio na editorial Nueva Voz, e comeza a organizar concertos para a colonia de exiliados españois en Inglaterra onde actúan Paco Ibáñez, Lluís Llach, Francesc Pi da Serra ou Elisa Serna. Estes versos, constituirían o groso principal dous anos máis tarde do seu primeiro disco, Inventario. O libro foi editado pola Editorial Nueva Voz, cunha tirada de 1.000 exemplares que o propio Joaquín encargouse de distribuír pola área de Portobello Road, vendendo ata o último deles grazas ó seu don de xentes e ás moitas amizades trabadas no máis de medio lustro transcorrido na capital británica. Máis tarde compón a banda sonora da serie The Last Crusade, da BBC.
[editar] Regreso a España
No ano 1977, trala morte de Franco, consegue volver a España grazas a un pasaporte legal facilitado por Fernando Morán, cónsul español en Londres. Nese mesmo ano casa con Lucía Inés Correa Martínez, unha arxentina que coñecera en Londres durante o seu exilio. A cerimonia de enlace, eclesiástica, tivo lugar o 18 de febreiro de 1977. En realidade o enlace celebrouse co único propósito de conseguir o "pase de pasa a noite" (permiso que se dá ós soldados para que poidan ir durmir ás súas casas) no cuartel durante o servizo militar que se viu obrigado a cumprir en Mallorca tras regresar a España. Isto permítelle traballar no diario local Última hora.
En 1978 instálase en Madrid coa súa muller e consegue editar o seu primeiro LP, Inventario. O director da discográfica CBS, Tomás Muñoz, ofreceulle o seu primeiro contrato coa referencia do seu tema ¡Que demasiao!, que por aquel entón, interpretada polo cantante "Pulgarcito", soaba en Popgrama, espazo de Televisión Española presentado por Carlos Tena. Dese xeito comezou a actuar no circuíto de bares madrileños e nos mitins electorais do PSP, UXT, PCE, PSOE e CNT. Nesa epoca traballou como entrevistador de Carta de España. Ó ano seguinte comeza a cantar xunto a Javier Krahe e Alberto Pérez no soto do café madrileño La Mandrágora. Un dos temas que interpretan é Cn su bikini, versión paródica do tema de Bob Dylan "Man Gave Names to All the Animals" que, segundo parece, o propio autor lle prohibiu tocar. Ó local acode un día o xornalista Fernando García Tola, que os invita ó seu programa de televisión Esta noche, presentado por Carmen Maura.
Tralo seu primeiro disco, abandona o perfil prototípico do cantautor, xa que, segundo el mesmo afirma, o uso dese termo faille sentir coma se lle puxesen un ladrillo na cabeza e "poeta" parécelle "un traxe que lle queda demasiado ancho".
En 1980 publica o seu segundo traballo, Malas compañías, álbum no que destacan varios temas que se converterán en clásicos, como Calle Melancolía ou ¡Que demasiao!, pero moi especialmente Pongamos que hablo de Madrid, convertido para moitos nunha especie de himno oficioso da cidade, e que foi gravado primeiro por Antonio Flores, versión que acadou o número 1 no programa de radio Los 40 Principais. En 1981 aparece La Mandrágora, disco gravado en directo xunto con Krahe e Pérez no que intentan recoller o espírito das súas actuacións no local. Alterna os seus concertos en pubs coa tradución de éxitos da canción italiana para a discográfica CBS e empeza a compor para outros artistas como Miguel Ríos e Ana Belén. Empeza a actuar coa que sería a súa primeira banda, Ramallete de virtudes, e ó seu vello repertorio comeza a engadirlle novas composicións que lle saen cada vez máis rockeiras e con máis ritmo como Pisa el acelerador e Juana La Loca, cancións que, pouco despois, formarían parte do que sería o seu terceiro elepé (sen contar o disco gravado coa Mandrágora), Ruleta rusa, publicado en 1983. En 1984, escribe para Diario 16 un artigo de benvida a Bob Dylan e ese mesmo ano grava con Gloria van Aerssen, de Vainica Dobre, "Con las manos en la masa", a sintonía do programa de cociña homónimo de Elena Santonja en RTVE.
Pouco despois Sabina e Krahe decidiron separarse artisticamente para evitar repetirse. En 1985 abandonou CBS e marchouse a Ariola a cambio da liberdade artística e algo de diñeiro. Posteriormente comeza a traballar con Viceversa, banda coa que en 1985 saca o álbum Juez y parte e, un ano despois, o disco en directo Joaquín Sabina y Viceversa en directo, gravado no Teatro Salamanca de Madrid e que conta coa participación como invitados de Javier Gurruchaga e Ricardo Solfa, que interpretan temas do seu anfitrión, e de Luís Eduardo Aute, que lle dedica a canción Pongamos que hablo de Joaquín. O álbum é un éxito de vendas e supón o seu salto ó gran público. Participou nas festas prol referendo para a saída da OTAN. Ademais, estrea Si te he visto no me acuerdo, unha canción que glosaba os tres anos de goberno socialista de Felipe González e nas eleccións municipais apoia ó seu amigo Juan Barranco, candidato á Alcaldía da capital.
Ademais, en marzo dese mesmo ano publica De lo cantado y sus márgenes, un conxunto de textos que reúne gran parte dos textos que formaron parte de Memorias del exilio e das cancións de Inventario.
[editar] O éxito multitudinario
Os éxitos comezan a sucederse coa publicación dos seus seguintes elepés. En 1987 consolidou o seu éxito coa venda de máis de 400.000 copias de Hotel, dulcce hotel. A súa antiga compañía vendo o éxito do artista, decidiu editar, sen o seu consentimento, un recompilatorio ao que titulou Joaquín Sabina y todos sus éxitos. Deixou de actuar co grupo Viceversa e asociouse con Victor Claudín e Pedro Sauquillo para dirixir a sala de concertos Elígeme, no barrio de Malasaña de Madrid. En 1988 edita El hombre del traje gris, que meses máis tarde presentou na Praza de Touros As Vendas de Madrid. Acto seguido realiza unha multitudinaria xira por México, Arxentina e Venezuela. Nese traballo inclúese a banda sonora, escrita por Joaquín xunto a Pancho Varona, retocada da película Sinatra, dirixida por Paco Betriu, e protagonizada por Alfredo Landa e Maribel Verdú. Sabina aparecía nun papel secundario. Ese mesmo ano produciu un álbum dobre de Los Chichos. Tempo máis tarde conseguiu o divorcio de Lucía, a súa muller.
En 1989 funda xunto a Pancho Varona, convertido no seu inseparable guitarrista, Ripio, empresa editorial coa que a partir dese momento rexistrará todas as súas cancións. Neste mesmo ano, o 16 de xaneiro, Joaquín é pai por primeira vez, tendo unha filla, Carmela Juliana, froito da súa relación con Isabel Oliart. Outra vez a súa antiga discográfica, e unha vez máis sen o consentimento do artista, editou outra compilación: Mucho Sabina.
Os discos e as xiras sucédense no comezo dos noventa, coa publicación de Mentiras piadosas (1990), Física y Química (1992), do cal se venderon máis dun millón de copias e no que conta coa colaboración de Andrés Calamaro no tema Pastillas para no soñar e que popularizou en Suramérica a través dunha macroxira internacional de 188 concertos, e Esta boca es mía (1994).
O 26 de xullo de 1992 nace a súa segunda filla con Isabel Oliart, Rocío, e comeza unha relación sentimental coa modelo mallorquina Cristina Zubillaga. En 1994 participou, xunto a outros artistas, nos actos de protesta polo peche do madrileño teatro Alfil. Nas eleccións lexislativas de xuño, deixou clara a súa postura política apoiando a Esquerda Unida. Este mesmo ano participa, xunto con outros importantes artistas, na xira "Mucho más que dos" de Ana Belén e Víctor Manuel. En 1995 colabora no programa de televisión Hermida e compañía, presentado por Jesús Hermida.
En 1996 publica Yo, mi, me, contigo, disco que lle levou de xira en compañía de Los Rodríguez dando máis de 30 concertos que se iniciaron o 18 de xullo en Xixón (Asturias) e continuaron por diversos países de Latinoamérica (Perú, México, Chile, Arxentina e Uruguai). O disco é o número un da lista de vendas da Asociación Fonográfica e Videográfica Española (AFYVE), con 80.000 copias vendidas na súa primeira semana no mercado.
En 1997, ano en que é recibido por Fidel Castro, con quen conversa durante cinco horas, embárcase nun proxecto co músico arxentino Fito Páez, que admira as calidades poéticas de Sabina. O resultado é o disco Enimigos íntimos, que sae á venda en España en 1998, aínda que a xira promocional programada é suspendida por problemas entre os dous músicos. Nesa ocasión canceláronse máis de 70 concertos que tiñan vendidos e promocionados arredor do mundo. O escándalo foi maior cando se coñeceu unha carta que o mesmo Joaquín Sabina escribe a Fito Páez en forma de poesía, onde resumía os motivos que determinaron o final da súa relación laboral: "O rol do patito feo non me vai, asegúrocho, e menos o de home duro, que a tí che custa tan pouco" recitaba Joaquín na mencionada carta.
Joaquín fai unha xira en solitario por teatros chamada Sabina, viúda e hijs en paños menores, de importante éxito e que destaca pola gran duración dos recitais, que chegan ás tres horas. Neste tour acompáñase só de tres músicos: Pancho Varona (guitarra), Antonio García de Diego (guitarra e teclados) e Olga Román (coros, percusións e guitarra). Tras romper con Cristina Zubillaga, comeza a saír cunha bonaerense de 23 anos, Paula Seminara, relación que durou un ano e medio.
En 1999 publica 19 días y 500 noches, disco que vendeu máis de 500.000 copias en España e que lle fixo gañar catro dos Premios da Música da Sociedade Xeral de Autores de España (SGAE) do ano 2000, ademais do Premio Ondas á mellor canción. Dentro deste disco atópanse Una canción para a Magdalena e Noches de boda, dúas das cancións preferidas de Joaquín.
Ese mesmo ano a súa discográfica rendeulle unha homenaxe no Hotel Palace de Madrid para conmemorar a venda de máis de catro millóns de discos desde o seu primeiro traballo en dita discográfica, Juez y parte, ata 19 días e 500 noches.
En decembro dese mesmo ano participou no segundo concerto organizado por Los 40 Principales, Principales Solidarios, xunto a La Oreja de Van Gogh e Hevia para recadar fondos para os refuxiados do conflito de Os Balcáns. Comeza a súa relación sentimental coa fotógrafa peruana Jimena Coronado.
[editar] Problemas de saúde
En 2000 fóronlle outorgados catro dos cinco galardóns aos que optaba nos Premios da Música nas categorías de Mellor autor pop, Mellor artista pop, Mellor disco do ano e Mellor canción do ano por "19 días e 500 noites". Ademais comezou a xira acústica Nos sobran los motivos, unha revisión mellorada de En paños menores. En setembro terminou a xira eléctrica 19 días y 500 noches. O 6 de novembro dese mesmo ano recibiu o Premio Ondas á Mellor Canción por 19 días y 500 noches.
A madrugada do 24 de agosto de 2001, trala publicación ese mesmo ano do álbum Nos sobran los motivos (dobre disco en directo, recompilatorio da xira do mesmo nome), sofre un leve infarto cerebral que porá a súa vida en perigo. Aínda que poucas semanas máis tarde recupérase sen sufrir secuelas físicas, o incidente inflúe na súa forma de pensar e vese inmerso nunha importante depresión. Abandona algúns dos seus excesos, e consegue deixar de fumar durante oito meses. O artista chega a confesar que "foron os oito meses máis longos da miña vida".
Decidido a relanzar á súa amiga María Jiménez, cédelle os seus temas para que lance o disco Donde más duele (canta por Sabina), cantando con ela o tema Con dos camas vacías.
En 2002, ano en que pousa espido para El País Semanal, sae á venda o libro Con buena letra, que inclúe ilustracións e as letras de todas as súas cancións, e o disco Dímelo en la calle, que a crítica considera como un dos álbums máis importantes dese ano, e que se deu a coñecer co single 69.G. Tamén inclúe o tema Como un dolor de muelas, escrito parcialmente polo subcomandante Marcos, portavoz do EZLN e líder do levantamento zapatista en Chiapas (México), o 1 de xaneiro de 1994. Este disco tamén inclúe a canción "Semos diferentes" que forma parte da banda sonora da película Torrente 2: Misión en Marbella e pola que obtén unha nominación ós Premios Goya de 2002 como "Mellor Canción Orixinal".
Sabina suspende a xira programada para promocionar o álbum argumentando problemas nas cordas vocais, aínda que posteriormente faría público que o verdadeiro motivo foi a depresión que sufría. Con todo, en abril de 2003 saca un novo disco dobre, Diario de un peatón, que integra Dímelo en la calle cun segundo CD onde presenta algúns dos seus temas recentes e outros antigos que seguían inéditos. No disco contou coa colaboración de Pablo Milanés en La canción más hermosa del mundo, que antes xa había versionado con Paixón Veiga.
Neste tempo segue baixo os efectos da depresión e reduce a súa actividade musical, pero potencia enormemente a súa faceta literaria como poeta. Como mostra de apoio, xorde o proxecto que finalizaría co disco Entre todas las mujeres (voces de mujer cantan a Joaquín Sabina), aparecido en outubro de 2003, onde trece artistas femininas, como Rosario Flores, Ana Belén, Chavela Vargas ou Julieta Venegas, versionan varios dos seus temas.
A pesar da súa enfermidade, compón e interpreta en 2003 Motivos de un sentimento, o himno do Centenario do club de fútbol do que sempre se declarou fiel seguidor, o Atlético de Madrid. Joaquín encargouse de dar forma a tres versións diferentes: unha instrumental, outra ó estilo das chirigotas gaditanas e unha última con son rock and roll, esta última cantada por Rosendo Mercado, o "mono" Burgos, Lichis (cantante de A cabra mecánica) e el mesmo.
En 2004 crea cuns socios o restaurante La Cantina de la Mordida, en Madrid. Este mesmo ano compón a canción La rubia de la cuarta fila para a banda sonora da película Isi/Disi. Amor a lo bestia, coa que obtén de novo un nomeamento aos Premios Goya de 2005 como "Mellor Canción Orixinal". Tamén participa no proxecto colectivo en homenaxe ao poeta Pablo Neruda no seu centenario, de título Neruda en el corazón.
[editar] Recuperación, novo disco e máis xiras
En 2005, o alcalde de Madrid, Alberto Ruiz-Gallardón, ofrécelle ser o pregoeiro das festas de San Isidro Labrador, patrón da cidade, honra que Sabina acepta compondo un pregón en verso que tivo gran acollida popular.
Publica o disco Alivio de luto e grazas a iso e á súa dedicación á literatura logra saír da depresión. Publica Con buena letra 2, un libro que contén letras de cancións escritas por encargo ou para amigos, para cine e televisión, e correspondentes ó seu disco Alivio de Luto
Regresa ós escenarios coa Gira Ultramarina, en formato acústico e en pequenos escenarios ou teatros, e supón o retorno do artista logo de máis de tres anos de inactividade, rodeado dos seus músicos habituais, Pancho Varona, Olga Román, Antonio García de Diego e Pedro Barceló. Un dos concertos desta xira, na cidade de Xixón, é suspendido por unha larinxite aguda, o que dá unha vez máis lugar a comentarios na prensa e entre o público acerca do seu estado de saúde.
No ano 2006, tras concluír a Gira Ultramarina, comeza outra serie de concertos baixo o nome Carretera y top manta. Esta referencia á piratería musical lévalle a un enfrontamento co cantante Ramoncín, membro da xunta directiva da SGAE. A xira tivo carácter eléctrico e realizouse en grandes escenarios, comezando en Xixón (resarcíndose así do que el mesmo chamou "gatillazo") e terminando a finais de ano, logo de percorrer gran parte da xeografía española, en Sudamérica.
Ese mesmo ano aparece un novo libro de entrevistas con Sabina baixo o título Sabina en carne viva. Yo también sé jugarme la boca. O seu autor é Javier Menéndez Flores, que xa escribiu outro anterior (Joaquín Sabina. Perdonen la tristeza) no ano 2000. O novo libro foi un éxito de vendas, aínda que estivo momentaneamente apartado das librerías por motivos de loita editorial. Ó mesmo tempo, comeza a colaborar coa revista Interviú, que lle cede a terceira páxina para publicar os seus sonetos.
En outubro de devandito ano recibe de mans do rei Don Juan Carlos a Medalla de Ouro ao Mérito das Belas Artes. Un mes despois, en novembro, publícase unha antoloxía chamada Punto...e seguido, que, en formato de dobre caixa (18 CD e 2 DVD), inclúe todos os seus discos máis colaboracións, directos e rarezas.
En 2007 realiza unha xira xunto a Joan Manuel Serrat chamada Dos pájaros de un tiro, que comeza o 29 de xuño e que os levará por 30 cidades españolas e 20 americanas. Nela, o catalán interpreta as mellores cancións do ubetense mentres este fai o propio co repertorio do noi del Poble-sec. Dos concertos celebrados en Madrid gravouse un disco en directo e un DVD con máis material editado en decembro de 2007.
Nese mesmo ano compón a banda sonora da película Un mundo para Julius, baseada na novela homónima de Alfredo Bryce Echenique, que interpretarán Ana Belén e Luz Casal.
[editar] Discografía
[editar] Álbumes de estudio
- Inventario (1978)
- Malas compañías (1980)
- Ruleta rusa (1984)
- Juez y parte (1985), con Viceversa.
- Hotel, dulce hotel (1987)
- El hombre del traje gris (1988)
- Mentiras piadosas (1990)
- Física y Química (1992)
- Esta boca es mía (1994)
- Yo, mi, me, contigo (1996)
- Enemigos íntimos (1998), con Fito Páez.
- 19 días y 500 noches (1999)
- Dímelo en la calle (2002)
- Todos hablan de ti (2004)
- Alivio de luto (2005)
[editar] Álbumes en directo
- La Mandrágora (1981), con Alberto Pérez e Javier Krahe.
- Joaquín Sabina y Viceversa en directo (1986), con Viceversa e outros artistas invitados.
- Nos sobran los motivos (2000)
- Dos pájaros de un tiro (2007)
[editar] Recopilatorios
- Diario de un peatón (2003) Reedición de Dímelo en la calle cun CD extra de cancións inéditas.
- Todos hablan de ti (2004)
- Punto...y seguido (2006) Dúas caixas de 9 CD cada unha, que recollen a súa discografía; incluíndo un CD extra de rarezas e un DVD.
[editar] Homenaxes
- ...Entre todas las mujeres (2003). 13 temas de Sabina interpretados por mulleres: Chavela Vargas, Ana Belén, Soledad Giménez, Pasión Vega, Julieta Venegas, entre otras.
[editar] Libros
- Memorias del exilio (1976). Libreto de cancións publicado en Londres durante o seu exilio na editorial Nueva Voz.
- De lo cantado y sus márgenes (1986). Poesías baseadas no seu disco Inventario.
- El hombre del traje gris (1989). Partituras.
- Ciento volando de catorce (2001). Libro de sonetos.
- Con buena letra (2002). Recopilación de letras.
- Esta boca es mía (2005). Recopilación de versos satíricos publicados no semanario Interviú.
- Con buena letra 2 (2005). Recopilación de letras.
- Sabina en carne viva. Yo también sé jugarme la boca (2006). Xunto a Javier Menéndez Flores.
- Esta boca sigue siendo mía (2007). Recopilación de versos satíricos publicados no semanario Interviú.
[editar] Véxase también
[editar] Ligazóns externas
- Páxina oficial de Joaquín Sabina
- Vida y Obra del genio de Úbeda (página no oficial)
- Páxina oficial da xira conxunta: Serrat & Sabina, dos pájaros de un tiro
- Presencias literarias: Joaquín Sabina Encuentro literario sobre o seu libro Con buena letra (vídeo)
