Apelido
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
O apelido de familia é o nome da persoa relacionado coa sua ascendencia. Está intimamente ligado ao estudo xenealóxico.
Índice |
[editar] Breve análise
Na maioría das linguas indoeuropeas, o nome (chamado ás veces prenome) precede o apelido de familia (sobrenome) para designar as persoas. Nalgunhas culturas e idiomas (por exemplo en húngaro, vietnamita, chinés, xaponés ou coreano), o apelido precede o prenome na orde do nome completo.
Na maioría das culturas as persoas teñen só un apelido, xeralmente herdado do pai. No entanto, en culturas como a española, a portuguesa ou a brasileira é costume de recibiren os fillos un (ou mais) apelido(s) de ambos os proxenitores. Nótese que, mentres en España e na América hispana os sobrenomes paternos preceden os maternos, en Portugal e no Brasil é a inversa. En Portugal o número máximo de apelidos permitidos é catro, mentres que en España son dous. No Brasil non existe esa limitación.
En moitas culturas tamén é normal unha muller asumir o sobrenome do marido após o casamento. En Países como a Francia, a Alemaña e nos países Anglo-Saxónicos é normal a muller "abdicar" do seu sobrenome de solteira (o chamado maiden name) e ficar apenas co sobrenome do seu cónxuxe. Nos últimos anos, porén, tense tornado algo frecuente as mulleres estadounidenses só "acrecentaren" o apelido do marido ao seu nome de solteira ou uniren ambos os apelidos (é o caso de Hillary Rodham Clinton).
En España e nalguns países de lingua española a muller acostumaba substituir o seu apelido materno polo apelido do marido, precedido da preposición "de". Con todo, nas últimas décadas esta práctica foise deixando gradualmente.
En Portugal, é algo común nas mulleres acrecentaren o apelido (ou apelidos) do marido aos seus, sen perderen os seus propios. Esta práctica pode orixinar nomes extraordinariamente longos ou causar situacións como uma muller chamada Maria Santos Silva casar com un home chamado José Pereira Santos, pasando o seu nome a ser Maria Santos Silva Santos. Durante o Estado Novo isto era obrigatorio, mais actualmente depende da vontade da muller. Non é incomún en Portugal unha muller asumir o sobrenome do marido mais non o usar nin na sua vida profesional nin na sua vida persoal (véxase o caso de Maria Barroso). Na lei actual, tamén está permitido que os homes adopten o sobrenome das esposas, aínda que en realidade é pouco frecuente.
En países como o Xapón, ao casar, un matrimonio é obrigado a asumir un sobrenome en común, e apesar de na maioria das veces ser o do home, o contrario tamén está socialmente aceptado.
A práctica das mulleres asumiren o sobrenome do marido é considerada por veces sexista, debido ao seu significado histórico — as mulleres deixan de pertencer á família do pai para pertenceren á familia do marido.
[editar] Orixe dos apelidos
A maioría dos apelidos, segundo a orixe, poden dividirse en 5 grupos: patronímicos, toponímicos, mundo vexetal, mundo animal e outros. Vexámolos:
[editar] Apelidos patronímicos
Os apelidos patronímicos están moi difundidos e son os nomes de familia máis antigos, nacidos na Idade Media. Orixináronse de tres maneiras:
- a) Mantiveron o nome de pía orixinario precedido pola preposición DE (moitas veces perdida)
- b) Modificaron o nome de pía coa desinencia -ez ou -es, o primeiro é máis habitual no español e o segundo no portugués e no galego (aínda que os galegos foron reescritos polos notarios en -EZ maioritariamante, sobre todo a partir do século XVI e seguintes). O -EZ/-ES significa fillo de.
- c) Tomaron o nome de pía dun santo da Igrexa, moitas veces debido a seren cristiáns novos (sefardís, xitanos e outras etnias) e evitaren así problemas coa Santa Inquisición.
[editar] A) Patronímicos que manteñen o nome de pía orixinario:
- Alberte
- Alexandre
- Alonso
- Amado
- André
- Antón
- Arias
- Baldomir
- Benedito
- Bernaldo
- Breijo
- Cristobo / Cristovo
- Domingos
- Estebo / Estevo
- Fins / Fiz
- Garcia
- Giao
- Gil
- Jácome
- Jurjo
- Lorenzo / Lourenço
- Osorio / Osoiro
- Payo / Paio
- Rosende
- Senín / Senim
- Tomé
- Vasco
- Vidal
- Vieito / Bieito
- Vicente
[editar] B) Patronímicos co sufixo -EZ / -ES (e aínda tamén -IZ e -IS)
- Álvarez
- Bermudez
- Bieitez / Vieites (esp. Benítez)
- Díaz / Dieguez / Diz
- Dominguez / Minguez
- Estévez
- Fernández
- Fraiz, Froiz
- Garcés
- Gómez
- Enríquez / Henríquez
- López
- Méndez
- Miguélez / Míguez / Miguez
- Ozores / Ossores
- Pais
- Pérez
- Ramírez
- Reimúndez
- Rodríguez / Ruiz (ou Rois)
- Sánchez
- Vázquez / Vásquez
Alguns apelidos están hoxe escritos na sua forma española (por veces a forma é só unha españolización da galega, non existindo forma española de seu), entre parénteses a forma galega etimolóxica:
- González (Gonçalves)
- Martínez (Martins)
- Núñez (Nunes)
- Suárez (Soares)
- Velázquez / Blázquez (Vasques)
- Yáñez (Eáns, moderno portugués Eanes)
Con similar significado ao noso -EZ/-ES temos sufixos semellantes noutras linguas: o sufixo "-son" (‘fillo’) utilizado en apelidos nórdicos e ingleses (Harrison, Morrison, Edison), "-vich" e "-ov(a)" dos apelidos rusos e otras culturas eslavas; ademais dos prefixos "Ibn-" ou "Bin-" dos árabes, "Ben-" dos xudeus, "Mac-" e "Mc-" (fillo de) e ou "O'-" (neto de) do gaélico (irlandés e escocés). Véxase tamén a formación de nomes islandeses.
[editar] C) Patronímicos con San ou Santo
- Sambreijo / Sam Breijo
- Sampayo / Sam Paio
- Sandomingos / Sam Domingos
- Sanjurjo / Sam Jurjo
- Sanfiz / Sam Fiz
- Santamariña / Santa Mariña
- Santiago / San Tiago
- Santomé / San Tomé
[editar] Apelidos toponímicos
Estes apelidos son os más difundidos na Península ibérica. Derivan do nome do lugar onde vivía, procedía ou posuía terras a persoa ou familia asociados ao apelido. Moitos están precedidos da preposición "da", "das", "do", "dos" ou simplemente son xentilicios. Os apelidos toponímicos forman case o 80% dos apelidos vascos, en particular aqueles que seguen a un sobrenome (por exemplo, ‘Otxoa de Zabalegui’, isto é, ‘o lobo da aba ancha’).
Alguns apelidos toponímicos son:
- Abanqueiro
- Ageitos
- Aira, Airas, Dasairas, Das Airas, Eira, Eiras
- Alemparte, Alem-parte, Lamparte, Lemparte
- Aneiros
- Bal/Val, Daval/Da Val, Doval/Do Val, Dovale/Do Vale, Val, Vale, Vales
- Balboa/Val-boa
- Baliña/Valinha/Valiña, Baliño/Valinho/Valiño, Baliñas/Valinhas, Valín/Valim,
- Balsa, Balseiro
- Bao/Vau, Dobao/Do Vau/Dobau
- Barcia, Várzea
- Beiras/Veiras, Beira
- Braña, Brañas, Brañeiro
- Cabana, Cabanas, Cabano
- Camposa
- Caneiro, Caneiros
- Carreira, Carreiras, Carreiro
- Casabella/Casavella, Casasvellas/Casas-velhas
- Casanova, Casasnovas
- Casal, Casais, Casás, Cazás, Casar
- Castelo, Castelos
- Castro, Castros
- Celeiro
- Chan, Cham, Chao, Chaos, Chas
- Chousa
- Corgo, Corgos
- Corredoira, Corredoiras
- Cortiña, Cortiñas, Dacortiña, Dascortiñas
- Costa, Costas, Dacosta, Da Costa, Acosta
- Cotarelo, Cotelo
- Cotón, Cotom
- Cuíña, Cuíñas
- Da barca, Da Bouza, Da Cal, Da Casa, Da Cova, Da Cruz, Da fonte, Da Fraga, Da Lama, Da Pena, Da Pía, Da Praça, Da Ponte, Da Porta, Da Poza, Da Presa, Da Regueira, Darriba, Da Riba, Da Rocha, Da Veiga, Da Vila, Da Viña (moitos deles con variantes)
- Devesa
- Do Valo, Dobao, Do Barro, Do Cabo, Do Cal, Do Caminho, Do Canto, Do casar, Do Cobo, do Couso, Do Couto, Do Curro, Do Forno, Do Mato, Do Muíño, Do Moinho, Do Muro, Do Paço, Do Pazo, Do Rego, Dorrego, Do Río, Do Outarelo (moitos deles con variantes)
- Escourido
- Espiñeira
- Fojo
- Fonpedriña
- Fontaíña
- Fraga, Fragas, Dafraga/ Da Fraga
- Freita
- Graña
- Hermida/ Ermida, Hermidas/ Ermidas
- Ínsua
- Lage/Laje, Lages/Lajes
- Lousa, Lousas
- Mariñas
- Monforte
- Monteagudo
- Montemuíño, Montemuíños
- Mosteiro
- Outeda, Outeiral
- Outomuro, Outo-Muro
- Pacaio/Pácio, Pacios/Pácios, Pazo/Paço, Pazos/Paços, Dopazo/Dopaço, Opazo, Dos Pazos, Opazo/Do Paço
- Parada
- Paradela
- Páramo, Páramos
- Pardiñas / Pardinhas
- Parga
- Pastoriza
- Pazó/Paçó
- Pedreira, Pedreiras
- Pedrido
- Rua, Ruas
[editar] Apelidos do mundo vexetal
[editar] Apelidos do mundo animal
[editar] Outros apelidos
[editar] Profesións, títulos e dignidades
- Barbeiro
- Besteiro
- Bispo / Vispo
- Cabaleiro / Cavaleiro
- Carreiro
- Conde
- Cordeiro / Coordeiro, Curdeiro
- Crego
- Cribeiro / Criveiro
- Cunqueiro
- Faraldo
- Ferreiro
- Frade
- Guerreiro
- Juiz
- Lobeiro
- Mariño
- Meijoeiro / Meixoeiro
- Meleiro
- Monteiro
- Pulpeiro
- Queijeiro / Queixeiro
- Santeiro
- Troiteiro / Truiteiro
[editar] Apelidos de alcuños ou características morais ou físicas
Son aqueles que derivan dunha descrición ou algún alcuño da persoa ou familia asociada ao apelido. Alguns apelidos de alcumes ou descrición física ou moral son:
- Albo /Alvo
- Bello /Velho/ Belo
- Boo/ Bó
- Blanco
- Calvo
- Fachado
- Formoso
- Gago
- Ledo
- Louro
- Lousán /Louçam /Louzán / Louzano /Louzao /
- Mouriño / Mourinho, Mourelo
- Roibal/Roival, Ruibal/Ruival
- Rojo
- Rouco
- Tato
- Veloso
- Vizoso / Viçoso
[editar] Outros
Por último, aínda podemos encontrar outros apelidos con outras orixes distintas ás expostas:
- Requeijo
[editar] Bibliografía
- MONTERROSO DEVESA, X. M., Apelidos galegos, AGAL, A Corunha, 1990.
[editar] Ligazóns externas
- Cartografía dos apelidos de Galicia, ILGA
- Apelidos de Galicia
- Nomes e apelidos máis frecuentes dos residentes en España, ligazón ao INE
