Irak
Ut Wikipedy
 |
Jo wurde útnoege en foegje jo witten hjir ta. |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
Irak is in lân yn Súdwest-Aazje. De haadstêd is Bagdad en de president fan de republyk is sûnt 2005 Jalal Talabani.
Irak wurdt begrinze troch:
- Turkije yn it noarden;
- Iran yn it easten;
- Koeweit en de Persyske Golf yn it súdeasten;
- Saûdy-Araabje yn it suden;
- Jordaanje en Syrje yn it westen.
[bewurkje seksje] Skiednis
It tsjintwurdige Irak is itselde gebiet as it eardere Mesopotaamje, en is wat gruttens oanbelangjend sawat itselde as doe. Mesopotaamje bestie út it lân tusken de rivieren Eufraat en Tigris. In protte beskavings hawwe oer Mesopotaamje hearske: de Sumearjers, Assyrjers, Babyloanjers, Perzen en Massedoanjers. Yn de 7e ieu waard Mesopotaamje troch de Islamityske Arabieren oermastere.
Fan de 15e ieu ôf makke Irak diel út fan it Ottomaanse Ryk, dat yn 1917 ta fal brocht waard. By it ferparten fan it Ottomaanse Ryk troch de Folkenbûn kaam Irak ûnder Britsk mandaat. Faisal Ibn Hoessein waard troch de Britten as kening oansteld. De Britten hawwe Irak yn 1932 selstannich makke, mar yn 1941 waard it opnij yn besit naam troch Grut-Brittanje; in militêre steatsgreep yn 1958 makke in ein oan it keningskip dat de Britten oplein hienen.
Yn 1979 waard Saddam Hoessein de machtichste man yn de Ba'ath-partij en dêrmei ek fan it lân. Troch him waard op hurdhannige wize in ein makke oan alle opposysje.
Under syn bewâld fierde Irak in sân jier-duorjende kriich mei buorlân Iran, de Iran-Irakoarloch. Tagelyk mei de oarloch fûn ek de al-Anfal-kampanje plak, der't de Koerden by twongen waarden te ferfarren om plak te meitsjen foar Arabieren. De oanfal op it doarp Halabja wie hjir in part fan.
Op 2 augustus 1990 anneksearre Irak it folle lytsere buorlân Koeweit. Dit wie it begjin fan de Golfoarloch (1990-1991). Koeweit waard yn 1991 troch in ynternasjjonale koalysje befrijd yn de militêre operaasje Desert Storm. It loftrek yn it noarden en it suden fan Irak waard dêrnei oernommen troch de Feriene Steaten, Frankryk en Grut-Brittanje, neffens de útkomst fan FN-resolúsje 688.
Mei it ferlechje dat Irak kearnwapens of gemyske wapens hawwe soe foelen de Feriene Steaten en bûnsgenoaten it lân yn 2003 binnen, wat late ta de Golfoarloch (2003-2004). Hjirby waard in ein makke oan it bewâld fan Saddam Hoessein. Om't der noch gjin oare autoriteit is dy sterk genôch is om it lân bestjoere te kinnen binne de oanfallers noch hieltyd yn it lân om te besykjen de frede dêr te hânhavenjen.
[bewurkje seksje] Geografy
It lân bestiet foar in grut part út woastyn en steppes, mar it gebiet tusken de twa grutte rivieren de Eufraat en de Tigris is fruchtber. De twa rivieren komme yn it noardwesten út Syrje it lân binnen, trochkrúskje in grut part fan it lân en komme dan út yn de Perzyske Golf. It noarden is bercheftich, mei as heechste punt de Haji Ibrahim op 3.600 meter.
Der is in woastynklimaat mei droege en hite simmers en mylde en koele winters. De temperatueren kinne simmers de 50°C helje. De measte delslach falt tusken desimber en april en dan benammen yn it noarden.
