Ğíraq
Wikipedia'dan
Ğíraq Réspublikası (Ğäräpçä: جمهوريّة العراق, İnglizçä: Rebublic of Iraq
|
|||
| Milli deviz: Allahü Äkbär | |||
 |
|||
| Räsmi telläre | Ğäräp, Körd (Ğíraq tönyağında) | ||
| Başqalası | Bağdad | ||
| Başqalası koordinatları | 41°01'N, 41°01'E | ||
| Präzidente | Celal Talabani | ||
| Administratorı | L. Paul Bremer | ||
| Mäydanı - Barısı - % su km² |
57. urın 437,072 qkm 1,1% |
||
| Xalqı - Barısı (2002) - Tığızlığı |
44.urın 24,001,816 55/km² |
||
| Bäysezlege   |
(bäysezllegen yuq inde: 2000. Martınnan AQŞnıñ okkupatisendä) 1999 |
||
| Valútası | Ğíraqi dinar (AZM) | ||
| Säğät zonı | UTC +3 | ||
| Milli hímnı | Ardulfurataini Watan | ||
| İnternet TLD'sı | .IQ | ||
| Téléfon kodı | 964 | ||
Eçtälek tezmäse |
[üzgärtü] Millätläre
Ğäräplär (75%-80%), Kördlär (15%-20%), Törkemännär (5%), Xaldeälelär, Ässüriälelär, İranlılar, Lurlar, Ärmännär
[üzgärtü] Milli Dine
Räsmi dine: İslam: Şiğitlär (ğäräplär häm törkemännär) häm Sunnitlär(ğäräplär, törkemännär häm kördlär). Başqa dinnär: Xristianlıq, Yähüd dine, Bahá'í, Mandä, Yezidi.
[üzgärtü] Taríx
[üzgärtü] Borınğı Taríx
Ğíraq (Mesopotamia) dönyanıñ iñ borınğı sivilizatilären tuu urını. Alarda Şumer, Babílon, Ässüriä sivilizatiläre. Ğíraq Farsı İmperise, âl-İskädär İmperise, Roman İmperise sostavında bulğan.
[üzgärtü] Urta Ğasırlar
656.da Ğíraqnı ğäräplär alalar
762.dän Bağdad Xalíflığı
1534.tän Ğíraq Ğosman İmperise sostavında
[üzgärtü] Yaña Ğasırlar
1915.dä Ğíraqnı Britan İmperise ala. 1932.gä qädär Millätlär Ligası kontrolendä. 1932.dän - patşalığı
1968.dä Ba'ath Partísı xäkim ala
1979.dan Saddam Hussein Ğíraqnıñ başı bula
1980.lärdä İran belän suğışlí
1990.da Ğíraq Küwäytne ala. AQŞ "Çüldä buran" opératinä itä
[üzgärtü] Xäzergä Ğíraq
2003.da George W. Bush administratise Ğíraq qarşı suğışnı bağlí. 1 ay bulğan suğıştan soñ amerikannar ğíraqlılarnı tär-mär itälär. Baädad köräşsez alalar. Ğíraq qarşı koaltise sostavına Böyek Britan, AQŞ, Australia, Polşa däwlätläre bar. Alar üze ğäskärlären Ğíraqqa cibärälär
2004.nıñ yazdan Ğíraqta Mäğdi fätnäse
[üzgärtü] Säyäsäte
Suğışqa qädär Ğírata ber genä säyäsi partí buldı. Bu partí - Ba'ath partísı. Bu partí soçialistik partí dip sanıla.
Şuğıştan soñ Ğíraqta Majlis al-Watani(Milli Mäclis) oyıştırıla. Anda 250 urın. Ämma bu oyışmada xäkim yuq. Réal xäkim ruxi liderlär qullarında. Alar arasında: Ayatollah Ali âl-Sistani
[üzgärtü] Administrativ Bülüe
Ğíraq sostavında 18 muhafazah:
- Al Anbar (âl-Ânbär)
- Al Basrah (âl-Basra)
- Al Karbala (âl-Kärbällä)
- Al Muthanna (âl-Mutanna)
- Al Qadisyah (âl-Qädisiä)
- An Najaf (ân-Näcäf)
- Arbil (Ärbil)
- As Sulaymaniyah (âs-Süläymäniä)
- At Ta'mim (ât-Täğmim)
- Babil (Babíl)
- Bağdad muhafazah
- Dahuk
- Dhi Qar (Zi Qar)
- Diyala (Diälâ)
- Maysan
- Ninawa
- Salah ad Din (Salax âd-Din)
- Wasit (Wasít)
[üzgärtü] Geografiäse
Urta Şäreqtä, Farsı Diñgezendä urnaşqan. Kürşeläre: tönyaqta Törkiä (Kördistan), könçığışta İran, könbatışta Süriäö Yordan, könyaqta Soğud Gäräpstan, könyaq-könçıäışta Küwäyt. Zur yılğaları: Afrat, Tigris, Şatt âl-Ğäräp. İñ biek tawı: Xaci İbrahim (3600 m). Zur şähärläre Bağdad, Basra, Mosul.
[üzgärtü] Ékonomí
Näft yatmaları buyınça dönyada berençe yä ikençe urınnarda.
1991.dän sanktilär eşlilär. 1996 - 2002 "oil-for-food" programmı eşli. 2003.dän Ğíraqnıñ Näft İndustríğa investitilär kerälär.
[üzgärtü] Démografiäse
Ğíraqta yäşäwçelärneñ 40% - 15 yäşle qädär yäşlär.
[üzgärtü] Mädäniäte
Ğíraqnıñ mädäniäte bik borınğı. Borınğı Bolğarlar Íslam dine ğíraqlılardan (wäkile Äxmäd ibn Fadlan) alğan.
