Letoniera

Wikipedia(e)tik

Letoniera Latviešu
Non mintzatzen den:	Letonia, Abrene (Errusia)
Eskualdea:	Ipar Europa
Guztira hiztunak:	lehen hizkuntza: 1,4 milioi Bigarren hizkuntza: 1-1,5 milioi Guztira: ~3,2 milioi
Rankina:	Ez 100 mintzatuenen artean
Hizkuntza familia:	Indo-Europarra Baltikoa Ekialdeko Baltikoa Letoniera
Estatus ofiziala
Hizkuntza ofiziala:	Letonia, Europar Batasuna
Araugilea:	Ez du
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1:	`lv`
ISO 639-2:	`lav`
ISO/FDIS 639-3:	`lav`
Oharra: baliteke orri honek NAF fonetika ikurrak edukitzea Unicoden.

Letoniera hizkuntza Indo-Europarra da, Baltiar hizkuntzen taldekoa. Batez ere Letonian mintzatzen da, horko hizkuntza ofiziala baita. 1 400 000 hiztun dauzka letonierak Letonian, eta 150 000 kanpoan. Lituaniera da hizkuntza honen ahaiderik hurbilena. Nolanahi ere, bien hiztegia oso desberdina da, eta hiztunek ezin dute elkar ulertu.

Eduki-taula

1 Gramatika
2 Orthografia
3 Arazoak Lituaniera modernoan
- 3.1 Gimalajiešu lāči
- 3.2 Gazbizalekeria
4 Hizkuntza eta politika
5 Kanpo loturak

[aldatu] Gramatika

Letoniera hizkuntza flexiboa da, hainbat forma analitiko dituena. Aleman sintaxiaren eragin handia du. Bi genero gramatikal ditu: maskulinoa eta femeninoa. Izen bakoitza zazpi deklinabide kasu ditu: nominatiboa, genitiboa, datiboa, akusatiboa, instrumentala, lokatiboa eta bokatiboa.

Azentua, kasu bakan batzuk izan ezik, lehen silaban doa.

[aldatu] Orthografia

Historikoki, lituaniera isazteko alemanaren ortografia siatema erabili izan da. XX. mendearen hasieran, fonetikoki egokiagoa den sistema erabilzten hasi zen, alfabeto latindar eraldatu bat erabiliz. Gaur egun lituanieraren alfabeto estandarrak 33 letra ditu:

Ortografia aldaketa handi hori hurrengo testuan (Gure Aita) argi ikus daiteke. Hala ere, Interneten ortografia berri eta informala sortu da, mezu eta testuak laster idaztean sortua, azenturik gabea.

Ortografia zaharra (alemanetikoa)	Ortografia modernoa	Interneteko ortografia
Muuße Thews exkan tho Debbes	Mūsu Tēvs Debesīs,	Muusu teevs debesiis
Sweetytcz thopetows Wärdtez	Svētīts lai top Tavs Vārds,	Sveetiits lai top tavs vaards
Enakas mums touwe Walſtibe.	Lai nāk Tava valstība.	Lai naak tava valstiiba
Tows prätcznotecke	Tavs prāts lai notiek	Tavs praats lai notiek
kha exkan Debbes tha arridtczan wűrßon Semmes	kā debesīs, tā arī virs zemes.	kaa debesiis taa arii virs zemes
Muſſe deniſke mayſe dode mums ſchoden.	Mūsu dienišķo maizi dod mums šodien.	Muusu dienishkjo maizi dod mums shodien
Vnde pam̃et mums muſſe parräde	Un piedod mums mūsu parādus,	Un piedod mums muusu paraadus
ka mhes pammettammuſſims parradenekims	kā arī mēs piedodam saviem parādniekiem	kaa arii mees piedodam saviem paraadniekiem
Vnde nhe wedde mums exkâ kärdenaſchenne	Un neieved mūs kārdināšanā,	Un neieved muus kaardinaashanaa
Beth atpeſtimums no to loune	bet atpestī mūs no ļauna	bet atpestii muus no ljauna
Aiſto thouwagir tha Walſtibe	Jo Tev pieder valstība	Jo tev pieder valstiiba.
Vnde tas ſpeex vnd tas Goodtcz tur muſſige	spēks un gods mūžīgi	speeks un gods muuzhiigi
Amen	Āmen.	Aamen

[aldatu] Arazoak Lituaniera modernoan

Hizkuntzak dituen bi arazo nagusiak gimalajiešu lāči delakoa eta garbizalekeria dira.

[aldatu] Gimalajiešu lāči

"Gimalajiešu lāči" esamoldea hizkuntza akats mota bat adierazteko erabiltzen da, beste hizkuntzen eraginak sortzen dituen hizkuntza akatsak, sarri barregarriak direnak. Esamoldea bera Asiako Hartz Beltza izendatzeko hitz okerra da. Akats hauek gramatika eta estilo akatsak dira batez ere. Gehiego errusiara duten guneetan eta lituaniarren denda kateetan aurkitzen dira.

Euskararekin gertatzen denaren antzekoa da, erdaretako itzulpen zuzenegiak egiterakoan (ad: Hizkuntza saltsan okerra, Lengua en salsa adierazteko.

[aldatu] Gazbizalekeria

Sarri, sortutako neologismoak zailtasunez bereganatzen ditu biztanleriak, aurretik beste hitzen bat erabiltzen dutelako. Adibidea telefono hitza da, gaur egun bi hitz erabiltzen baitira gauzaki bera izendatzeko: "tālrunis" eta "telefons". Euskaraz antzeko egoera ager daiteke batzuetan, adibide bera jarraitzeko telefono eta urritizkin baitaude (nahiz eta azken hau ia ez den erabiltzen).

[aldatu] Hizkuntza eta politika

Letoniak harreman zaila izan du historian zehar Alemania, Suedia, Errusia eta Poloniarekin, eta herrialde kulturanitza izan da beti. Hala ere, Sobietar okupazio garaian (1940-1941; 1945-1991) errusiartze prozesuak eragin izugarria izan zuen letonieran. Bi garai hauetan 340.000 letoniar inguru deportatuak izan ziren (biztanleriaren herena) eta herrialdean bertan jazarriak. Itzeleko immigrazioa izan zen ere bai Errusia, Ukraina eta Bielorrusia sobiet errepubliketatik eta, ondorioz, berezko letoniar biztanleria bortizki murriztu zen %80 ingurutik 1935ean %52 ingurura 1985ean. Immigante gehienak Letonian finkatu ziren letoniera ikasi gabe. Gaur egun, letoniera biztanleriaren %60aren ama hizkuntza baino ez da.

1991 urtean independentziaren berrezarri zenean, hizkuntz politika berria abian jarri zen. Oraingo helburu nagusia biztanle guztien integrazioan datza, Letoniako hizkuntza gutxituei ere babesa eta garapean aukera eskeiniz.