Artizar

Wikipedia(e)tik

Artizar

Ezaugarri orbitalak

Eguzkira batazbesteko distantzia

0,72333199 UA

Batazbesteko erradioa

108.208.930 km

Eszentrikotasuna

0,00677323

Orbita periodoa

224,701 egun

Batazbesteko abiadura orbitala

35,0214 km/s

Inklinazioa

3,39471°

Satelite kopurua

Ezaugarri fisikoak

Diametroa

12.103,6 km

Azalera

4,6×10⁸ km²

Masa

4,869×10²⁴ kg

Dentsitatea

5,24 g/cm³

Grabitatea azalean

8,87 m/s²

Errotazio periodoa

-243,0185 egun (alderantzizko bira)

Ardatz-inklinazioa

2,64°

Albedoa

0,65

Ihes-abiadura

10,36 km/s

Azal tenperatura

min.	batazb.	max.
228 K	737 K	773 K

Ezaugarri atmosferikoak

Presio atmosferikoa

9321,9×10³ Pa

Karbono dioxidoa

%96

Nitrogenoa

Sufre dioxidoa

%0,015

Ur lurruna

%0,002

Karbono monoxidoa

%0,0017

Argona

%0,007

Helioa

%0,0012

Neoia

%0,0007

Artizarra eguzkitikako bigarren planeta da (Merkurio eta Lurraren artekoa), eta erdal hizkuntzetan Erromatar mitologiako Venus jainkosagandik datorkio izena. Planeta telurikoetakoa, Lurraren "planeta haurride" esan izan zaio batzutan, biak nahiko antzekoak baitira. Planeta guztien orbitak eliptikoak direlarik, guztietan biribiltasunetik hurbilenekoa da Artizarrarena, haren eszentrikotasuna %1 baino txikiagoa baita. Artizarra Lurraren "bikia" izan zen duela milioika urte. Baina, Lurrak ez bezala, negutegi efektu handi baten ondorioz benetako infernua bihurtu da (egia esan, Eguzkitik hurbilago egoteak ez du bere tenperaturan garrantzia handirik: adb., Merkurio Eguzkitik hurbilago dago eta ahala ere Artizarrean bero gehiago egiten du). Aspaldian, Artizarrean ur likidozko itsasoak zeuden baina negutegi efektuagatik ura lurrintzen hasi zen negutegi efektua areagotuz.

Eduki-taula

1 Ezaugarri orbitalak
- 1.1 Orbita
- 1.2 Errotazioa
2 Ezaugarri fisikoak
- 2.1 Atmosfera
- 2.2 Gainazala
3 Esplorazioa
4 Kanpo loturak

[aldatu] Ezaugarri orbitalak

[aldatu] Orbita

Planeta guztien orbitak elipseak dira, baina Artizarrarena denetan biribilena da, % 1 baino gutxiagoko eszentrikotasunaz: afelioan Eguzkitik 108.941.849 km-ra dago eta perihelioan 107.476.002 km-ra.

Eguzkitik Lurra baino gertuago dagoenez, beti harengandik nahiko hurbil agertzen da zeruan (gehienezko elongazioa 47.8º da). Hortaz, egunsentia baino pixkat lehenago eta iluntzea baino pixkat beranduago ikus daiteke bakarrik. Argitasun handia duenean, ordea, egunez ere ikusi ahal izaten da.

Gehienezko elongazio biren arteko zikloak 584 egun irauten du. 584 egun horien ondoren Artizarra aurreko puntutik 72º-ra ikusten da. 5·584 = 8·365 denez, 8 urtero Artizarra puntu berdinean ikusten da (bi egun kenduta bisurteengatik).

[aldatu] Errotazioa

Artizarrak planeta gehienen alderantziz egiten du errotazioa (Uranok eta Plutoik ere alderantzizko bira dute). Alderantzizko errotazio hau medio, bertatik Eguzkia mendebaldetik altxatzen ikusiko litzateke eta ekialdetik sartzen, Lurraren alderantziz. Gainera, errotazio-periodoa oso handia da, egun-gau ziklo batek (Artizarreko eguzki-egun bat) 116.75 lurreko egun duelarik, eta urte batek Artizarreko 1.92 egun.

[aldatu] Ezaugarri fisikoak

[aldatu] Atmosfera

Oso atmosfera dentsoa du Artizarrak, gainazalean Lurrak baino 90 aldiz gehiagoko presioarekin (9.3 MPa, itsasoan 1 km-ko sakoneran beste). CO₂an aberastasun handiak berotegi-efektu izugarri bat sortzen du, tenperatura 400 ºC baino gehiagora igoz egunez zein gauez. Merkurio baino beroagoa da, nahiz eta Eguzkitik askoz urrunago egon. Bere errotazio-abiadura oso txikia da (ekuatorrean 6.5 km/h-koa besterik ez), baina lainoek 4 egunero planetari bira bat ematen diote beroa banatuz.

Eguzki-erradiazioa ia ez da gainazalera iristen, lainoek zati handi bat isladatzen baitute eta beste zatitik asko atmosferan gelditzen baita. Gainazalean ikuspena 3 bat kilometrokoa da eta argipena lurrean bezalakoa egun oso lainotsu batetan. Berotegi-efektua da tenperatura altu hauek mantentzen dituena.

Haizeek 350 km/h-ko abiadura har dezakete goi geruzetan, baina azaletik gertu km/h gutxi batzuko abiaurakoak besterik ez dira. Hala ere, airearen dentsitate handiagatik, indar nabarmena eragiten dute. Lainoak, batez ere, azido sulfurikoz eta sufre dioxidoz osatuak daude eta argiari opakuak dira. 45,5 eta 70 km-ko altuera tartean daude kokatuak hiru geruza desberdinetan. Taulan agertzen den tenperatura minimoa lainoen goialdeari dagokiona da (-45 ºC). Gainazalean tenperatura ez da inoiz 400 ºC-tik jaisten (beruna urtzeko nahikoa), batazbestekoa 464 ºC izanik.

[aldatu] Gainazala

Artizarraren gainazaleko radar irudia, 180º longitudean

Argiari opakuak diren arren, lainoak uhin luzeei (radar uhinei) gardenak dira. Hori dela eta, gainazalaren propietateak aztertu ahal izan dira distantzia luzeetatik. Lehenengo mapa globala Pioneer Venus Orbiter zundak lortu zuen 80. hamarkadako hasieran.

Artizarraren gainazalak kontinente itxurako bi goi-lautada ditu. Iparraldekoak Ishtar Terra izena du eta bertan daude Maxwell Montes, planetako mendirik altuenak, Everest mendia baino 2 kilometro garaiagoak. Australia bezalako tamaina du. Hego hemisferioan Aphrodite Terra dago, Hego Amerikaren tamainakoa. Bi hauen artean sakonune zabal ugari daude, Atalanta Planitia, Guinevere Planitia, Lavinia Planitia eta Sedna Planitia, besteak beste.

Atmosfera hain denez dentsoa, meteoritoak asko dezeleratzen dira azalera heldu baino lehenago, edo txikiak badira suntsitu egiten dira. Beraz, ezin da 3 km baino txikiagoa den kraterrik sortu.

Azaleraren % 90 nahiko berria den basaltoz osatua dago; egitura zaharrenek 800 milioi urte dituzte. Barnealda Lurrarenaren antzerakoa dela uste da: 3000 km-ko erradioko burnizko nukleo bat, mantu batekin estalia. Hala ere, ez dauka plaka tektonikorik, sumendi erupzioek gainazala betetzen dutelarik noizbehinka laba berriaz. Oraindik zenbait puntutan bolkanikoki aktiboa dela uste da.

[aldatu] Esplorazioa

Artizarrera bidali zen lehenengo espazio-ontzia Venera 1 sobietarra izan zen, 1961ean. Bidean hondatu egin zen, eta iritsi zen lehenengo espaziozunda Mariner 2 amerikarra izan zen 1962an. Venera programa jarraituz, Sobietar Batasunak hainbat espazio-ontzi gehiago bidali zituen. Gainazala ikutzen lehena Venera 3a izan zen, 1966an, baina gainazalarekin talka egin zuen eta suntsitu egin zen. Venera 4 zunda beste planeta baten informazioa bidaltzen lehenengoa izan zen, 1967an. Atmosferaren ezaugarriak neurtu zituen, hala nola tenperatura, presioa eta dentsitatea. Venera 5 eta 6 zundekin datu hauek hobetuak izan ziren, baina Venera 4 bezala, ez ziren gainazalera heldu. Venera 4ak bateriak agortu zituen lurra ukitu baino lehenago, eta Venera 5 eta 6a 18 km-ko altuerara suntsitu egin ziren presio handiengatik.

Lehelengo lurreratze arrakastatsua 1970eko abenduaren 15ean egin zuen Venera 7 ontziak. Venera 8ak 1972an lur hartu zuen. Tenperatura eta lurraren konposizioa aztertu zuten.

Venera 9aren lurreratze zunda planeta honen gainazaleko irudiak bidali zituen lehena izan zen, 1975an. Tenperatura eta beste hainbat gauza neurtu zituen eta lainoak hiru geruzatan daudela aurkitu zuen. Venera 10ak antzerako misioa burutu zuen.

1978an NASAk Pioneer zundak bidali zituen. Pioneer Venus Multiprobe ontzia lurreratu egin zen eta Pioneer Venus Orbiter ontzia orbitatzen ipini zen, 17 esperimentu burutu zituen erregaia agortu zitzaion arte.

1978an ere Venera 11 eta 12 zundak bidali ziren Artizarrera baina hainbat elementuk, kamerak barne, ez zuten funtzionatu. Egin ziren azterketen artean, tximista ugarien existentzia aurkitu zen. 1982an Venera 13 eta 14 ontziek antzeko misioa egin zuten, baina oraingoan kamerak funtzionatu zuten, planetaren gainazalaren kolorezko argazkiak bidaliz. 1983an Venera 15 eta 16k orbitan zenbait azterketa egin zituzten.

Sobietar Batasunak espazio-ontziak bidaltzen jarraitu zuen. 1985ean Vega 1 eta 2 iritsi ziren. Lurreratze zundek hainbat datu atera zituzten, adibidez goi lainoak azido sulfurikoz osatuak daudela. Aerostato pare bat ere askatuak izan ziren atmosferan eta 53 km-ko altueran ibili ziren 46 eta 60 orduz hurrenez hurren, planetaren 1/3 bidaiatuz. Tenperatura, presioa, haizeen abiadura eta lainoen dentsitatea neurtu zituen, eta espero baino turbulentzia eta konbekzio gehiago aurkitu zituen.

1990an Magellan ontzi amerikarra iritsi zen Artizarrera. Azaleraren % 98 radar bidez aztertu zuen 100 metroko errezoluziodun mapa lortuz. 1994an, antolatu bezala, atmosferan suntsitu zen.

Zenbait espazio-ontzik beste planeta batzutarako bidaian Artizarretik gertu igaro dira, Galileo eta Cassini-Huygens bezala. Hainbat argazki atera zituzten.

ESAk Venus Express programa gertatu du atmosferaren ezaugarriak aztertzeko orbitatik. 2005eko Azaroaren 9an jaurtia izan zen, misioa 2006 urtean hasteko asmoz eta 500 egun iraun ditzan. MESSENGER eta BepiColombo Merkuriorako misioak Artizarretik gertu igaroko dira, planeta honen datu gehiago jasoz.