Батый

З Вікіпедыя.

Паход хана Батыя

Батый (Бату-хан, 1205—1255) — мангольскі вайскавод і дзяржаўны лідэр, чынгізід, хан Залатой Арды, сын Джучы і ўнук Чынгісхана. Па падзеле, вырабленаму Цемучынам (Чынгісханам) у 1224 гaду, старэйшаму сыну, Джучы, дасталіся Кіпчакская стэп, Хіва, частка Каўказа, Крым і Русь (улус Джучы). Нічога не распачаўшы для фактычнага авалодання прызначанай яму часткі, Джучы памёр у 1227 гаду.

На курултаях 1229 і 1235 гадоў было вырашанае адправіць вялікае войска для заваявання прастор да поўначы ад Каспійскага і Чорнага мораў. Хан Угэдэй паставіў на чале гэтага паходу Батыя. З ім ішлі Арду, Шыбан, Тангкут, Кадан, Буры і Пайдар (нашчадкі Чынгісхана) і лепшы мангольскі вайскавод Субэдэй-багатур.

У сваім руху гэтае нашэсце захапіла не толькі рускія княствы, але і частка Заходняй Еўропы. Першай мэтай стала Венгрыя, куды сышлі ад татараў куманы (полаўцы), а затым яно распаўсюдзілася і на Польшчу, Чэхію, Маравію, Боснію, Сербію, Балгарыю, Харватыю і Далматыю.

Падняўшыся па Волзе, Батый разграміў Волжскую Булгарыю, затым згарнуў на захад, разбурыў Разань (снежань 1237 гады), Маскву, Уладзімір-на-Клязьме (люты 1238 гады), зрушыўся было на Ноўгарад, але ад вясновай бездаражы сышоў у Палавецкія стэпы, па дарозе расправіўшыся з Козельском. У 1239 гаду Батый заваяваў Пераяслаўль, Чарнігаў, разбурыў Кіеў (6 снежня 1240 гады), Камянец, Уладзімір-Валынскі, Галіч і Ладыжын (снежань 1240 год). Тут арда Батыя падзялілася. Частка на чале з Каданам і Арду накіравалася ў Польшчу (разгромленыя Сандамір 13 лютага 1241 год, Кракаў 24 сакавіка, Аполье і Вроцлаў), дзе пад Лігніцай польскія сілы патрывалі страшную паразу.

Крайнім заходнім пунктам гэтага руху апынуўся Майсэн. Еўропа была захопленая знянацку і не аказала дружнага і арганізаванага супраціву. Чэшскія сілы спазніліся пад Лігніцу і былі накіраваныя ў Лужынкі напярэймы меркаванаму шляху манголаў на захад. Паварот апошніх на поўдзень прыйшоўся на безабаронную Маравію, якая падвергнулася спусташэнню.

Іншая вялікая частка з Батыем на чале рушыла на Венгрыю, дзе хутка з ёю злучыліся Кадан і Арду. Венгерскі кароль Белы IV быў ушчэнт пабіты Батыем і збег. Батый мінуў Венгрыю, Харватыю і Далмацию, усюды наносячы паразы. У снежні 1241 гады памёр хан Угедей; гэтая вестка, атрыманае Батыем у разгар яго еўрапейскіх поспехаў, прымусіла яго паспяшацца ў Манголію, каб прыняць удзел у абранні новага хана. У сакавіку 1242 гады пачалося зваротнае, не меней спусташальнае, рух манголаў праз Боснію, Сербію і Балгарыю.

Пазней Батый не рабіў спроб ваяваць на захад, асеўшы на берагах Волгі ў горадзе Сарайчык, стаўшай пры ім сталіцай вялікай дзяржавы Залатая Арда.