Geschichte der Juden
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
| Technische Yschränkung: Dr koräkt Titel wär: »Gschicht vo de Jude« |
Inhaltsverzeichnis |
[ändere] Vorgschicht
Die jüdischi Dradition gseht d Israelite as die diräkte Vorfahre vo de Jude und het ihri Gründermythe im Tanach, der hebräische Bible, schriftlig feschtghalte. Noch däm wär ihre Urschbrung in Mesopotamie und bis zur Landnahm z Kanaan hai si sich as Nomade im Gebiet zwüschem Nil und em Euphrat ufghalte. Für die ganzi Vorgschicht bis ins 9. Johrhundert vor dr Ziitwändi git s sehr wenig archäologischs Material wo d Bibelgschichte wurd underschdütze.
[ändere] Die unabhängige Königriich
Die erschti biblischi Person wo au hischdorisch fassbar isch, isch dr Omri (öbbe 885-874 BCE) gsi, wo König z Samaria gsi isch, in was dr Tanach s nördlige Königriich vo Israel nennt. Er het sich mit erä Brinzässin vo Sidon verhürotet, wo ihm dr Friide mit siim nördlige Nochber gsiicheret het, und het siis Riich vergrösseret indäm er Moab in Transjordanie eroberet het.
[ändere] Under dr assyrische Herrschaft
D Assyrer hai im 8. Johrhundert underem Tiglatpileser III. (745-727) Syrie und Paleschtina bis nach Gaza und im Johr 671 underem Asarhaddon (680-669) au Ägypte eroberet. Gege s Ändi vom 7. Johrhundert hai d Babylonier, zsämme mit de Meder und de Perser s assyrische Riich zerschdört.
[ändere] Under dr babylonische Herrschaft
Dr babylonisch König Nabopolasser (625-605) het under anderem au über Paleschtina gregiert. Nochdäm dr König vo Juda es Bündnis mit de Ägypter abgschlosse het, het dr Nebukadrezzar II. 598 Jerusalem eroberet und sini Iiwihner ins Exil nach Babylonie verschlebbt. Im Johr 587 het er d Schdadt zerschdört, das isch dr Afang gsi vo dr Diaschbora, wo in dr jüdische Dradition die Babylonisch Gfangeschaft gnennt wird. Im Lauf vo de neggschde Johrhundert hai sich groossi jüdischi Gmeinde in vile Länder afo bilde, aber bis zu siiner Zerschdörig im Johr 70 CE isch dr Tämpel z Jerusalem s Zentrum vom Judedum bliibe.
[ändere] Under dr persische Herrschaft
539 het dr persisch König Kyros au Paleschtina eroberet, und de Juden erlaubt Jerusalem widr ufzbaue und d Schdadt isch s Zentrum vo dr jüdische Religion, Kultur und Bolitik worde.
[ändere] Die hellenischtisch Ziit
332 het dr Alexander dr Grooss Paleschtina eroberet. D Samaritaner hai sich vom Judedum trennt und ihre eignig Kult pflägt, wo sich nume uf dr Pentateuch schdützt und sis Zentrum uf em Grisimbärg gha het. D Hellenisierig wo under de Seleukide sich under de Jude breit gmacht het, het s Volk in ä hellenistische und a traditionell-jüdische Deil gschbaltet. 168 hai d Haschmonäer en Ufschdand agfange und sit 142 si d Jude politisch mehr oder wenig unabhängig.
[ändere] S haschmonäische Königriich
Under de Haschmonäer König (140-37 BCE) si die bolitisch-religiöse Grubbierige schderker worde: d Sadduzäer (hebr. Zdukim - צדוקים), wo konservativ iigschdellt gsi si und dr Glaube an es Läbe noch em Dod abglähnt hai; d Pharisäer (hebr. Pruschim - פרושים), wo d Grundlage für s rabbinische Judedum bildet hai, und chliineri Grubbe wie d Essener, wo sich vo dr Allgemeinbevölkerig abgsonderet hai.
[ändere] Under dr römische Herrschaft
Im Johr 63 hai d Römer undere em Pompeius Jerusalem eroberet und s Land het müesse Dribut zahle. 39 BCE het dr römisch Senat dr Herodes zum König vo de Jude gmacht und er het agfange, alli Haschmonäer umzbringe. im Johr 37 het er Jerusalem iignoh. Im Johr 4 BCE het Rom Judäa direkt dur Schdatthalter afo regiere. Wo d Römer verlangt hai ass me em Kaiser wurd opfere z Jerusalem, hai sich d Jude im Johr 66 CE gege d Römer erhobe und erscht vier Johr schbööter het se dr Titus underdruckt und Jerusalem zerschdört. 133 isch än andere Ufschdand vom Hadrian underdruckt worde, wo de Jude verbote het z Jerusalem läbe. Groossi Zahle vo Jude si versklavt und im ganze römische Riich verschtreut worde.
