Mlask dwuwargowy
Z Wikipedii
Mlask dwuwargowy to rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczanej symbolem: [ʘ] , ponieważ mlask może mieć różne "podkłady" (różne typy artykulacji tylnojęzykowej), stosuje się wtedy dokładniejszą transkrypcję np. [k͡ʘ] (w dalszym ciągu znak podwójnego miejsca artykulacji (łuczek) jest pomijany).
Spis treści |
[edytuj] Artykulacja
[edytuj] Opis
W czasie artykulacji podstawowego wariantu [kʘ]:
- modulowany jest prąd powietrza zasysanego powstały wyniku różnicy ciśnień wytworzonej przy grzbiecie języka wzniesionym do góry, czyli artykulacja tej spółgłoski wymaga inicjacji ustnej i ingresji.
- podniebienie miękkie jest podniesione, mamy do czynienia z artykulacją ustną,
- prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub przynajmniej powietrze uchodzi wzdłuż środkowej linii języka
- dolna warga kontaktuje się z górną wargą, tworząc zwarcie. Równocześnie grzbiet język wznosi się stromo w kierunku podniebienia miękkiego (lub języczka) tworząc drugie zwarcie. W powstałej komorze dochodzi do powstania podciśnienia wyniku "ssącego" ruchu języka do tyłu. Następuje przerwanie blokady dwuwargowej, przy czym równocześnie powietrze jest zasysane do środka, co daje akustycznie charakterystyczny mlask.
[edytuj] Warianty
Dalsze warianty mlasków ze względu na rodzaj "podkładu":
- artykulacja może też się odbywać przy udziale kanału nosowego, mówimy wtedy o mlasku nosowym: [ŋʘ].
- plozji może towarzyszyć przydechem (aspiracją) spółgłoski tylnojęzykowej: [kʘʰ]
- plozji może towarzyszyć dodatkowym szumem szczelinowym: [kʘˣ]
- spółgłoska może być wymówiona dzwięcznie lub dysząco-dźwięcznie (ang. breathy voice): [ɡʘ], [ɡ̈ʘ]
- spółgłoska może być wymówiona z dodatkowym zwarcie wiązadeł głosowych (glotalizacja): [kʘˀ]
Również dokładne miejsce utowrzenia zwarcia tylnojęzykowego może odgrywać rolę kontrastującą.
Zobacz też
- mlask dwuwargowy [ʘ]
- mlask zębowy [ǀ]
- mlask boczny dziąsłowy [ǁ]
- mlask zadziąsłowy [ǃ]
- mlask podniebienny [ǂ]
[edytuj] Przykłady
Przykłady mlasków w funkcji fonologicznej znajdujemy w południowoafrykańskich językach khoisan i bantu. Język !Xóõ posiada całą serię spółgłosek mlaskowych ok. 80, w tym dwuwargowe.
[edytuj] Terminologia
Mlask dwuwargowy oznacza w istocie spółgłoskę o wargowym i tylnojęzykowym miejscu artykulacji, czyli mlask bilabialno-welarny.
Dwu‐ wargowe |
War‐ gowo‐ zębowe |
Zębowe | Dzią‐ słowe |
Zadzią‐ słowe |
Retro‐ fleksyjne |
Podnie‐ bienne |
Miękko‐ podnie‐ bienne |
Języcz‐ kowe |
Gar‐ dłowe |
Nagło‐ śniowe |
Krta‐ niowe |
||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Nosowe | m | ɱ | n̪ | n | ɳ | ɲ | ŋ | ɴ | |||||||||
Zwarte | p b | p̪ b̪ | t̪ d̪ | t d | ʈ ɖ | c ɟ | k ɡ | q ɢ | ʡ | ʔ | |||||||
Szczelinowe | ɸ β | f v | θ ð | s z | ʃ ʒ | ʂ ʐ | ç ʝ | x ɣ | χ | ʁ | ħ | ʕ | ʜ | ʢ | h ɦ | ||
Półotwarte | β̞ | ʋ | ð̞ | ɹ | ɻ | j | ɰ | ||||||||||
Drżące | ʙ | r | * | ʀ | * | ||||||||||||
Uderzeniowe | * | ѵ | ɾ | ɽ | * | ||||||||||||
Boczne szczelinowe | ɬ ɮ | * | * | * | |||||||||||||
Boczne półotwarte | l | ɭ | ʎ | ʟ | |||||||||||||
Boczne uderzeniowe | ɺ | * | * | * |
|
|