Herbata

Z Wikipedii

Ten artykuł wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji. Aby uczynić go weryfikowalnym, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.

Herbata
Krzew herbaty
Systematyka wg Reveala
Domena	jądrowce
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	naczyniowe
Nadgromada	nasienne
Gromada	okrytonasienne
Klasa	Rosopsida
Rząd	herbatowce
Rodzina	herbatowate
Rodzaj	kamelia
Gatunek	herbata chińska
Nazwa systematyczna
Camellia sinensis
Galeria zdjęć i grafik

Herbata – wiecznie zielona roślina z rodzaju kamelia, pochodząca z południowo-wschodniej Azji. Uprawia się krzewy herbaty chińskiej (Camellia sinensis, syn. Thea sinensis - polska nazwa herbata pochodzi od łac. herba thea), drzewa herbaty asamskiej (Camellia assamica) oraz ich mieszańce – herbatę gruzińską i cejlońską. Uprawiana w wielu krajach strefy zwrotnikowej, także poza Azją, dla pączków i liści, z których po uprzednim przygotowaniu (suszenie, czasami fermentacja) przyrządza się napar o tej samej nazwie. Nazwą „herbata” określa się również napary z innych ziół, np. herbata rumiankowa, herbata paragwajska, herbata Rooibos.

Spis treści 1 Rodzaje herbaty 2 Historia herbaty 3 Sposób przyrządzania herbaty 4 Negatywne właściwości 5 Zastosowanie monetarne herbaty 6 Zawartość 7 Działanie 8 Zbiory herbaty na świecie w 2003 r. 9 Przypisy 10 Zobacz też 11 Linki zewnętrzne

[edytuj] Rodzaje herbaty

Istnieje wiele rodzajów herbaty. Najpopularniejsze z nich to herbata czarna, zielona, biała, pu-erh, oolong, aromatyzowana i prasowana.

Czarna herbata otrzymywana jest w wyniku czterech procesów - więdnięcia, skręcania, fermentacji i suszenia. Legenda głosi, iż czarna herbata powstała przypadkowo, w wyniku zmoknięcia (powodującego fermentację) ładunku zielonej herbaty, przewożonej kliprem do Anglii.

Czarną herbatę zwyczajowo dzieli się na następujące kategorie:

• Pekoe, Orange Pekoe, Flowery Orange Pekoe – różne rodzaje małych liści z górnej części krzewu; według miłośników herbaty to one umożliwiają zaparzenie najlepszego napoju.
• Broken Pekoe, Broken Orange Pekoe – jak wyżej; liście mechanicznie łamane podczas produkcji.
• Souchong – duże liście herbaciane, zbierane z reguły z dolnej części krzewu.
• Pył herbaciany – najgorszy rodzaj „surowca”. Używany do produkcji herbaty ekspresowej.

Najbardziej popularne gatunki czarnej herbaty: assam, yunnan, darjeeling, ceylon.

Zielona herbata (绿茶) powstaje z liści nie poddanych fermentacji – natychmiast po zerwaniu przeprowadzany jest proces suszenia. Dzięki temu przechowuje ona więcej cennych składników od czarnej herbaty lub oolonga. Jest też delikatniejsza w smaku od czarnych herbat.

Najbardziej popularne gatunki zielonej herbaty: genmaicha, gunpowder, lung ching, sencha.

Biała herbata powstaje z młodych pączków, które jeszcze nie zdążyły się rozwinąć. Zebranie takich pączków możliwe jest jedynie na wiosnę. Krzewy, z których powstać ma biała herbata, są czasami dodatkowo chronione przed słońcem – ma to zapobiec wykształceniu się chlorofilu. Pączki następnie więdną i są suszone. Herbata ta produkowana jest w głównie w Chinach. Herbata biała ma odcień lekko srebrnawy, a po zaparzeniu ma kolor jasnosłomkowy. Jest to najdroższy rodzaj herbaty – ceny zależą od gatunku, niemniej w Polsce przeciętnie kosztuje ona od 30 zł do ponad 100 zł za 100 g.

Herbata pu-erh (普洱茶) jest herbatą czerwoną, która przechodzi dodatkowy proces fermentacji i leżakowania. Pochodzi z prowincji Junnan w południowych Chinach. O ile herbatę pozostałych rodzajów przechowuje się nie dłużej niż rok, o tyle herbata pu-erh może leżeć nawet 50 lat. Jej charakterystyczną cechą jest bardzo silny zapach i smak. Uważana jest za herbatę mającą bardzo korzystny wpływ na zdrowie. Z tego względu np. czasach dynastii Tang picie herbaty pu-erh było przywilejem cesarza.

Herbata oolong (lub ulung, 烏龍茶) często jest nazywana „niedofermentowaną” lub „półfermentowaną”. Produkowana jest w Chinach. Zbiór liści odbywa się w ściśle określonym czasie. Zaraz po zebraniu, liście pozostawiane są na słońcu. Kiedy zwiędną, zbiera się je i wytrząsa w bambusowych koszach w celu obtarcia brzegów liści. Czynności te (więdnięcie i wytrząsanie) powtarza się kilkakrotnie na przemian, do momentu, kiedy liście zyskają kolor żółtawy. Wtedy poddaje się je krótkiej fermentacji (stanowi ona 12-20% fermentacji zwykłej) i procesowi palenia. Liście tej herbaty nigdy nie są połamane przez skręcanie, są zawsze całe.

Herbaty aromatyzowane powstają przez mieszanie dodatkowych aromatów z liśćmi herbat - zielonej, czarnej, pu-erh, lub oolong. Czynność tę wykonuje się tuż przed pakowaniem, czyli po dokonaniu się wszystkich procesów związanych z produkcją herbaty. Najczęściej do herbat dodaje się płatki kwiatów (róży, jaśminu) lub owocowych esencji zapachowych. Nie należy mylić herbat aromatyzowanych z naparami ziołowymi, zwanymi „herbatkami ziołowymi”, które nie powstają na bazie herbaty i nazwę herbata noszą niesłusznie.

Najbardziej popularne gatunki herbat aromatyzowanych: Earl Grey, lapsang souchong.

Herbaty prasowane znane są od czasów panowania w Chinach dynastii Tang. Wytwarzano wtedy herbatę w formie twardych kulek, wystawiając liście pod działanie pary, następnie prasując je i dopiero wtedy poddając suszeniu. W takiej właśnie formie herbata dotarła do Japonii. Obecnie herbata jest prasowana hydraulicznie na kształt płytek, niewielkich kostek, kulek, gniazd lub miseczek.

[edytuj] Historia herbaty

Według jednej z legend początki herbaty sięgają 2737 roku p.n.e., w którym chiński cesarz Szen Nung przypadkowo zaparzył pierwszy napar z liści herbaty. Zgodnie z inna opowieścią, pierwszy był hinduski mnich Bodhidharma. Prawda jest trudna do ustalenia; wiadomo, że herbatę od dawna znali Chińczycy, jednak pierwsze zapiski na jej temat pochodzą dopiero z VIII wieku p.n.e., z księgi Chou Huna (770 rok).

W VIII wieku chiński poeta Lu You napisał Świętą księgę herbaty, zawierającą opis krzewu herbacianego, narzędzi do zbioru i selekcji liści, przyborów do ceremonii przyrządzania i picia herbaty. Zawierała również spis plantacji i wielbicieli tego napoju^[1].

Herbata poza Chinami
Dopiero ok. 803 roku n.e. mnich Dengyo Daishi przywiózł z Chin pierwsze nasiona krzewu herbacianego do Japonii, gdzie rozpoczęto jej uprawę. Kultura związana z piciem herbaty przyjęła w obu krajach zupełnie odmienne postaci. Różnice wynikają głównie z odmiennego podejścia filozoficznego. W Japonii narodziła się ceremonia parzenia herbaty związana z ascetyczną filozofią i estetyką buddyzmu zen, zwana Cha-no-yu, Droga Herbaty, która do dzisiaj kultywowana jest w tym kraju. Jest to sztuka, która odznacza się umiłowaniem piękna. Okakura Kakuzo, autor monografii Księga herbaty, określa tę ceremonię jako kult oparty na adoracji piękna istniejącego pośród przyziemnych realiów codziennej egzystencji. Obrzędy chińskie natomiast, dużo starsze od japońskich, związane z taoizmem i konfucjanizmem oraz wierzeniami i praktykami różnych ludów zamieszkujących kontynentalne Chiny ulegały na przestrzeni wieków silnej regionalizacji. Dziś w całych Chinach można napotkać rozliczne ceremonie picia herbaty charakterystyczne np. dla różnych mniejszości narodowych. Herbata w Chinach darzona jest tak dużą estymą że stanowi nawet kluczowy element tradycyjnych chińskich zaślubin.

Herbata pojawiła się w Mongolii pod koniec V wieku n.e., a w Tybecie w 620 n.e., w Tybecie bardzo szybko stała się podstawowym (obok kumysu) napojem, a w Mongolii upowszechniła się w XII wieku. Jednakże, w odróżnieniu od Chin i Japonii nie wykształcono tam tak rozbudowanych ceremonii picia herbaty, zaś sam proces przyrządzania i smak herbaty znacząco się różnił od chińskiego wzoru.

Podróż do Europy
Po raz pierwszy z herbatą zetknęli się, w pierwszej połowie XVI wieku, Rosjanie, w czasie podboju Syberii i kontaktów dyplomatycznych z Chinami. Pierwsze w Zachodniej Europie informacje o herbacie pochodzą z końca XVI wieku (Marco Polo o niej nie wspomina). Podał je jezuita J.P. Maffei (1589) w dziele Historia Indii. Po nim o herbacie pisali Mikołaj Trigault (1615) i Alvaro Samedo (1643).

Po nich, znacznie większy zakres informacji podał polski misjonarz, podróżnik i przyrodnik Michał Boym, zauważając dwa rodzaje herbaty: zieloną i żółtą (tzw. kwiatową), oraz że liście suszy się również na ogniu, nie tylko na słońcu. W rękopisie Rerum Sinensium Compendiosa Descriptio, napisanym przed rokiem 1656, opisał herbatę w sposób następujący:

Krzew, z którego liści przygotowany jest słynny w całych Chinach napój, nazywany jest Cia. Zbierają liście na wzgórzach, suszą je na małym ogniu na żelaznych siatkach i zalewają wrzącą wodą, przez co jest zielony lub żółty. Zwykle rozkoszują się pijąc go w stanie gorzkim. Dodając do niego słodyczy, często częstują nim gości. Japończycy mieszają proszek z liści z wodą i piją. Jednostka wagi najlepszej herbaty kosztuje często bardzo drogo. Orzeźwia przy upałach, zapobiega tworzeniu się kamieni i senności^[2].

Do Europy herbatę przywieźli Holendrzy na początku XVII wieku. Do Anglii herbata trafiła w 1658 za sprawą kupca Thomasa Garrawaya. W 1618 herbata pojawiła się w Rosji jako dar cesarza Chin dla cara Michała I Romanowa.

Polska
Pierwsze znane wzmianki o herbacie pojawiają się w liście króla Jana II Kazimierza do żony Ludwiki Marii (XVII wiek). Początkowo była traktowana jako ziele lecznicze i zwyczaj picia herbaty rozpowszechnił się dopiero w drugiej połowie XVIII wieku, pomogły w tym również dobre stosunki handlowe pomiędzy Polską i Anglią. Ze względu na wysoką cenę napój ten pity był jedynie na dworze królewskim, dworach magnackich oraz bogatej szlachty i mieszczan. W XIX wieku nastąpiło dalsze upowszechnienie dzięki samowarom sprowadzonych przez wojska rosyjskie^[3].

[edytuj] Sposób przyrządzania herbaty

Sposób przyrządzania herbaty znany jest już od około 4 tysięcy lat. W tym czasie w związku z piciem herbaty zrodziło się wiele zwyczajów, m.in. japońska ceremonia picia herbaty czy angielski five o'clock. W wielu krajach znane są napoje na bazie herbaty zwane czajem.

Czarna herbata 

Czarną herbatę powinno się zalewać wrzącą wodą (100°C). Najczęstszym błędem popełnianym podczas przyrządzania czarnej herbaty jest użycie wody o zbyt niskiej temperaturze. Herbatę powinno się zaparzać trzy do pięciu minut, po tym czasie zaczyna się uwalniać tanina, która neutralizuje pobudzające działanie teofiliny i kofeiny, dodatkowo herbata staje się gorzka.

Zielona herbata 

Herbatę zieloną należy zalewać wodą o temperaturze od 60°C do 80°C w zależności od rodzaju herbaty. Parzyć należy do trzech minut, aby herbata nie nabrała gorzkiego posmaku. Te same liście można parzyć nawet do 3 razy, a najwartościowszym naparem jest zazwyczaj drugi.

Biała herbata 

Tę wykwintną herbatę parzyć można trzykrotnie w temperaturze 85°C. Należy ją parzyć ok. 5-7 min, wtedy biała herbata zachowuje najlepsze wartości smakowe.

Żółta herbata 

Żółtą herbatę parzy się tylko raz. Temperatura powinna wynosić 90°C. Parzenie trwa standardowo: 3 minuty.

Oolong 

Herbatę półfermentowaną typu oolong (czarny smok) parzy się w temperaturze 90°C przez 3-4 minuty. Jako że można ją parzyć nawet do czterech razy, to trzeci i czwarty napar można zostawić nawet na około 5-6 minut aby "wycisnąć" z nich cały aromat. Uwaga, herbata typu oolong nie jest w żaden sposób rozdrabniana, są to po prostu całe ususzone i zrolowane liście. Dlatego właśnie, aby oddała cały swój aromat, powinna być parzona w dużych dzbankach, aby liście mogły się rozwinąć.

Pu-Erh 

czyli herbata czerwona. Parzenie trwa 3 minuty i odbywa się w temperaturze 90-100°C. Parzenie Pu-Erh odbywać się może wielokrotnie, bo herbata ta w każdym kolejnym parzeniu oddaje do naparu inne dobroczynne substancje.

Przyrządzanie herbaty w Mongolii i Tybecie W Mongolii (a także wśród m.in. Buriatów, Kałmuków, Kirgizów, którzy zapożyczyli ten sposób od Mongołów) tradycyjnie herbatę sporządzało się gotując prasowaną zieloną herbatę w mleku (bez wody), dodając masło lub łój barani oraz mąkę i sól. Czasami dodawano też krew zwierzęcą. Tybetańczycy herbatę zieloną gotują w wodzie, ale z dużym dodatkiem mleka jaka, solą, a następnie ubijają w beczce do jednorodnej konsystencji. Ta receptura przyrządzania herbaty utrzymuje się wciąż w tych rejonach, jednak często jest zastępowana obecnie przez "typową" herbatę zaparzaną w wodzie, choć z dodatkiem mleka, tłuszczu i soli.

[edytuj] Negatywne właściwości

Badania wykazują także negatywne skutki picia herbaty, wiążące się głównie z wysoką zawartością szkodliwego fluoru jak i z zawartością glinu. Są to pierwiastki, które dodatkowo w takim połączeniu mogą przyczyniać się do zmian nowotworowych. Niewielkie negatywne skutki może wywoływać u niektórych osób zawarta w herbacie teina (czyli kofeina). Stałe picie większych ilości bardzo mocnej herbaty może powodować wysuszanie skóry (co prowadzi do przedwczesnego jej starzenia).

[edytuj] Zastosowanie monetarne herbaty

W Mongolii w XIX wieku i w początkach XX wieku kostki prasowanej herbaty zielonej były najpopularniejszym środkiem płatniczym, zwłaszcza poza głównymi centrami administracyjnymi.

[edytuj] Zawartość

Herbata zawiera znaczne ilości katechin, głównie epikatechinę, epigallokatechinę, galusan epikatechiny i galusan epigallokatechiny - są to związki spełniające rolę przeciwutleniaczy. W świeżo zebranych liściach zawartość tych związków może dochodzić do 30% suchej masy. Najwyższe stężenie katechin występuje w herbacie białej i zielonej, czarna zawiera mniej związków z tej grupy gdyż ulegają one rozkładowi podczas procesu fermentacji. Herbata zawiera także taniny, teaninę, znaczne ilości jonów fluorkowych (do 0,03%) oraz alkaloidy purynowe, jak kofeina (do 4,5%), teobromina (do 0,5%) oraz teofilina^[4] (do 0,04%). Herbata jest bogata także w niektóre witaminy - A, B₁, B₂, C, E i K.

[edytuj] Działanie

Napar herbaciany to orzeźwiający i lekko pobudzający napój.

Napar herbaciany reguluje procesy trawienne. Posiada właściwości bakteriobójcze i bakteriostatyczne (najlepsza pod tym względem jest herbata zielona). Jest doskonałym lekiem w przypadku biegunki. Ponadto napar ów przejawia słabe właściwości moczopędne - wskazany jest jako środek pomocniczy w leczeniu krwiomoczu i zapaleniu nerek. Pity systematycznie, lecz z umiarem (nie więcej niż 3 szklanki w ciągu dnia) zapobiega powstawaniu kamicy żółciowej i moczowej. Pozytywnie oddziałuje na wątrobę, nerki, nadnercza i śledzionę, a także sprzyja akumulowaniu się witaminy C w organizmie ludzkim.

Wywiera dobroczynny wpływ na układ oddechowy, skórę, układ naczyniowy, reguluje krążenie, normuje ciśnienie krwi, działa wzmacniająco na naczynia włosowate. Dobroczynnie oddziałuje na układ nerwowy człowieka. Szczególnie pozytywnie działa na mózg. Usuwa uczucie zmęczenia, ból głowy, pobudza i aktywizuje do pracy umysłowej, przede wszystkim dzięki temu, iż rozszerza naczynia krwionośne mózgu, powodując jego lepsze ukrwienie i dotlenienie.

W herbacie znajdują się spore ilości fluoru, który zapobiega powstawaniu próchnicy zębów. Należy jednak podkreślić, iż wyłącznie herbata pita z umiarem i odpowiednio zaparzona (1 łyżeczka na 1 szklankę wrzątku) wywiera dobroczynny wpływ na funkcjonowanie całego organizmu i nie ma szkodliwego działania. Przejawiają go natomiast maceraty, bo na skutek długotrwałego moczenia przechodzą z liści do wody substancje chemiczne bardzo źle oddziałujące na organizm człowieka.

Herbata z cytryną i miodem jest środkiem napotnym wskazanym w zaziębieniu.

Dodatkowo biała herbata zawiera alkohole i kwasy które pomagają w leczeniu takich schorzeń jak: - neurastenia, endokrynopatia, podrażnienie i przesuszenie gałki ocznej, zaćma, bezsenność, otyłość. Zawiera ona również wyjątkową ilość przeciwutleniaczy i przyczynia się znacząco do usuwania wolnych rodników z organizmu.

[edytuj] Zbiory herbaty na świecie w 2003 r.

Lp.	Kraj	w tysiącach ton	% produkcji światowej
1.	Indie	885	27,7
2.	Chiny	789	24,7
3.	Sri Lanka	303	9,5
4.	Kenia	290	9,1
5.	Indonezja	159	5,0
6.	Turcja	131	4,1
7.	Wietnam	94,5	3,0
8.	Japonia	92	2,9
	ŚWIAT	3197	100,0

Dane z Małego Rocznika Statystycznego Polski GUS z 2005 r.

Przypisy

[edytuj] Zobacz też

• Five o'clock
• ISO 3103 - standard zaparzania herbaty
• Japońska ceremonia picia herbaty chanoyu
• Yerba mate - herbata paragwajska
• Rooibos - herbata z czerwonokrzewu

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Herbata.xmc.pl
• Magia Ziaren i Liści
• (ru) O herbacie po rosyjsku