Oniki Sökülü Türk Sürelgesi
From Wikipedia
Oniki Sökülü Türk Sürelgesi (12 Hayvanlı Takvim) (Çince): 地支 Dìzhī veya 十二支 Shíèrzhī; (Çabarkaca): 十二支 Jūnishi veya 干支 Eto), Asya'da Çin’de ve Türkler arasında da yaygın olarak kullanılmış sürelge aynı ödüşte bir sistem.
Oniki yılın beş katı olan 60 yıllık devreleri ile Göktürkler , Uygur Türkleri , Tuna Bulgarları, İdil Bulgarları, Peçenekler örütünden kullanılmış ve Hunlar da Çin'in tagurak tagında bulundukları için büyük söbölde kullanmıştır.
Göktürk Yazıtları, Uygur Bitig ve Tüze Belgeleri, Tuna Bulgarları'nın Yazıtları, Bulgar Kağanları Dizelgesi ve Manas Sörçeğindeki bazı oçraklar da bu sürelge ile tödülendirilmiştir.
Contents |
[edit] Tödü
Edouard Chavannes’in "Le Cycle turc des Douze Animaux Oniki Sökülü Türk Sürelgesi", adlı araştırmasında, Asya'da kullanılan Oniki Sökülü Türk Sürelgesinin Türklere ilişkin bir sürelge sistemi olduğunu ve Çinlilerin bu sürelgeyi Türklerden aldığını düşünmüş ve araştırmasının adını Oniki Sökülü Türk Sürelgesi koymuştur.
[edit] Ortaya Çıkış Öyküsü
Türk kağanlarından biri, kendü varlığından iligliğinden önce gerçekleşmiş bir süngüşle ilgili bilgi ister, ancak bölünleri süngüşün yapıldığı tödü konusunda yanılırlar.Bunun üze boduna danışır.Kurultayda ‘biz bu tödü’de kançuk yanıldıysak, bizden basa gelenler de yanılacaklar.Andag biz amtı ayların ve göğün oniki burcunun sayısını karşılayan oniki yıllık bir döngü yaratalım ve sayu yıla birer ad koyalım; ayla yılları sanlama bundan ayla oların birbirlerini izleyişi uduz edilerek yapılsın ve bu komuğ için ölümsüz bir anıt olsun der’.Bodunu ‘Siz kançuk isterseniz’ der ve anı onaylar.
Bunun üze kağan ava çıkar.Keyik sökülerin ıla kısılına, buradaki büyük ögüze doğru sürülmesini buyurur.Bu keyik söküleri avlar, ögüze doğru sıkıştırır ve suya düşmelerini sağlarlar.Yalnızca oniki değişik sökü ögüzü geçmeyi başarır ve sayu birinin adı bir yıla verilir.Bu sökülerden birincisi Somor’dır.Ögüzü ilk geçen sökü olduğu için adı ilk yıla verilir ve yıl döngüsünün başlangıcı olur.Somor yılından başlayarak ögüzden çıkış sırasıyla sökü yılları sıralanır.Şegor yılı; Bars yılı; Tavışgan yılı; Vereni yılı; Dilom yılı; Dıvan yılı; Tekou yılı; Biçin yılı; Toh yılı; Yethi yılı; Doh's yılı Bu dizi Doh'sa varınca yine Somor’dan başlayarak sanlama yapılır.Türkler bu yılların sayu birinde bir bütün söz olduğuna inanır ve sayu biriyle ilgili bir ülügde bulunur.
[edit] Yıllar
| Yıl | Türkçe | Çince | Pinyin | anlamı | yön |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Somor | 子 | zǐ | Sıçan yılı | 0° Kuzey |
| 2 | Şegor | 丑 | chǒu | Sığır yılı | |
| 3 | Bars | 寅 | yín | Pars yılı | |
| 4 | Tavışgan | 卯 | mǎo | Tavşan yılı | 90° Doğu |
| 5 | Vereni | 辰 | chén | Ejderha yılı | |
| 6 | Dilom | 巳 | sì | Yılan yılı | |
| 7 | Dıvan | 午 | wǔ | At yılı | 180° Güney |
| 8 | Tekou | 未 | wèi | Koyun yılı | |
| 9 | Biçin | 申 | shēn | Maymun yılı | |
| 10 | Toh | 酉 | yǒu | Tavuk yılı | 270° Batı |
| 11 | Yethi | 戌 | xū | Köpek yılı | |
| 12 | Doh’s | 亥 | hài | Domuz yılı |
[edit] Aylar
Bir yılda 12 ay vardı. Aylar birim (birinci ay) , ekiş (ikinci ay), veçem (üçüncü ay), töütöm (dördüncü ay), behti (beşinci ay), altem (altıncı ay), çitem (yedinci ay), şehtem (sekizinci ay), tivirem (dokuzuncu ay), vanım (onuncu ay), elem (onbirinci ay) ve onikinci ay (onikinci ay) diye adlandırılmıştır.
[edit] Yılçaglar
| Eski ad | Günümüzde |
|---|---|
| Oğlak ay: | İlkbahar |
| Uluğ Oğlak ay: | Yaz |
| Uluğ ay: | Sonbahar |
| Kış: | Kış |
[edit] Günler
Türklerde gün adlarının baz kökenli olmasının sebebi bazı tödücülere göre; göçebelik sebebiyle Türklerde gün kavramının gelişmemesidir. Türk Sürelgesinde bir gün 12 bölüme ayrılır, sayu bölüme Çağ adı verilirdi. Bir çağ iki döngen, dolayısıyla bir gün de 24 döngendi. Sayur çağ ise sekiz Kehten tüzülgöndü. Yılbaşı olarak gece-gündüz eşitliğinin yaşandığı 21 veçem, Nevruz günü alınırdı.
