Lehistan-Litvanya Birliği
Vikipedi, özgür ansiklopedi
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg/30px-Flag_of_Lithuania_(state).svg.png){kind=small}
.svg/30px-Flag_of_Galicia_(Central_Europe).svg.png){kind=small}
| Polonya tarihi |
Antik Çağlar
Orta Çağ
Yeni Çağ
II. Dünya Savaşı
Savaşlar sonrası
|
Lehistan-Litvanya Birliği ya da Birinci Lehistan Cumhuriyeti ya da İki Ulus Cumhuriyeti ya da İki Ulus Birliği veya İki Halk Birliği (Polonyaca: Rzeczpospolita Obojga Narodów; Beyaz Rusça: Рэч Паспалітая Абодвух Народаў; Litvanyaca: Abiejų tautų respublika) adlarıyla tanınan 17. yüzyıl Avrupa'sının en güçlü ülkelerinden biri.
[değiştir] Kuruluşu
Lehistan-Litvanya Birliği 1 Temmuz 1569 tarihinde imzalanan Lublin Antlaşması ile kuruldu. Bu antlaşmayla Lehistan Krallığı, Litvanya Grandüklüğü ve Kraliyet Prusyası tek bir devlet olarak birleştiler ve Avrupa'nın en güçlü ülkelerinden biri haline geldiler. Aslında bu ülkeler 1569 yılından önce de işbirliği halindeydiler. Lehistan ve Litvanya 1386 yılında Litvanyalı Jagiellon Hanedanının Lehistan'ı yönetmeye başlamasından sonra aynı krallar tarafından yönetilmekteydiler. Ancak Lublin Birliğine gelinceye kadar kral hariç iki ülkenin bütün yönetim organları ayrı tutulmaktaydı. İki ülkenin ayrı meclis (Sejm) ve senatosu vardı. Krakow ve Vilnius'ta ayrı başkentler bulunmaktaydı. Birleşmeden sonra Krakow'da tek bir meclis ve senato kaldı. Başkent 1596 yılında da Varşova'ya taşındı.
[değiştir] Krallar
| Hükümdar | Hanedan | Hüküm Süresi | Notlar |
|---|---|---|---|
| Henryk Walezy |
Valois | 1573-1574 | Fransa'nın kralı olunca Lehistan-Litvanya tahtını bıraktı |
| II. Maximilian (Kutsal Roma İmparatoru) |
Habsburg | 1575 | seçimine itiraz edildi |
| Anna Jagiellon | Jagiellon | 1575-1586 | Kocası Stefan Báthory ile hüküm sürdü |
| I. Stefan Báthory | Báthory | 1576-1586 | Karısı Anna ile hüküm sürdü |
| III. Maximilian (Avusturya Arşidükü) |
Habsburg | 1587 | Zygmunt Vasa'ya yenildi |
| III. Zygmunt Vasa | Vasa | 1587-1632 | |
| IV. Władysław | Vasa | 1632-1648 | |
| II. Jan Kazimierz | Vasa | 1648-1668 | |
| Michał Korybut Wiśniowiecki | Wiśniowiecki | 1669-1673 | |
| III. Jan Sobieski | Sobieski | 1674-1696 | |
| II. August Mocny | Wettin | 1697-1706 | tahtı bıraktı |
| I. Stanisław Leszczyński | Leszczyński | 1706-1709 | II. August'a bıraktı |
| II. August Mocny | Wettin | 1709-1733 | tekrar Wettin Hanedanı |
| I. Stanisław Leszczyński | Leszczyński | 1733-1736 | tekrar kral oldu ama
Lehistan Veraset Savaşı'nda yenildi |
| II. August Sas | Wettin | 1734-1763 | |
| II. Stanisław August Poniatowski | Poniatowski | 1764-1795 | tahtı bıraktı |
[değiştir] Osmanlı-Lehistan ilişkileri
Lehistan-Litvanya Birliği Osmanlı tarihinde sadece Lehistan adıyla anılmıştır. Lehistan Osmanlıların bugünkü Polonya'ya verdiği isimdi. Polonya'lılar da bazan kendileri için de Lechia isimini kullanmışlardır. Halen bazı dünya dillerinde Polonya için Leh sözcüğünden gelen isimler kullanılmağa devam etmektedir (Farsça, Macarca, Litvanya dili vs.) II. Dünya Savaşında sonra Polska ülkenin resmi ismi oldu ve Türkiye'de de Polonya ismi kullanılmaya başladı.
Osmanlılar 1526 yılındaki Mohaç Savaşı'nı kazanarak Macaristan'ın büyük bir bölümünü ele geçirince birden bire Lehistan'la komşu haline geldiler. Bu dönem her iki ülkenin de altın çağına denk gelmektedir. Lehistan'ın Karadeniz'e tek çıkış yolu Tuna nehri üzerindeki Eflak ve Boğdan Beylikleriydi. Bu beyliklerin Osmanlı hakimiyetinde olması iki ülke arasında sık sık sürtüşmelere yol açtı. 1620-1621 Osmanlı-Lehistan Savaşı bu nedenle ortaya çıktı. Ayrıca Ukrayna Kazakları ve Kırım Hanlığı da bu iki ülke arasında sık sık sorunlara yol açıyordu. Lehistan'ın himayesi altındaki Kazaklar Osmanlı Devleti'ni yağmalıyor, Osmanlı himayesindeki Kırımlılar da aynı Lehistan'a aynı şeyi yapıyorlardı. 1633-1634 Osmanlı-Lehistan Savaşı ve 1671-1676 Osmanlı-Lehistan Savaşı bu nedenle çıktı.
17. yüzyılın sonlarına doğru her iki ülke de zayıflamaya yüz tuttu. II. Viyana Kuşatması sırasındaki Viyana'yı Osmanlılardan kurtaran ordu Lehistan kralı III. Jan Sobieski'nin ordusu olmuştu. Bu yenilgiden sonra Osmanlı Devleti Avrupa'daki savaşlarda devamlı yenilmeye başladı. Lehistan da sürekli olarak toprak kaybetmeye başladı. Lehistan'ın komşusu olan Rusya, Avusturya ve Prusya güçlendiler. Sonunda Lehistan-Litvanya Birliği bu üç ülke arasında paylaşılarak 1795 yılında Avrupa haritasından silindi.
