Lazlar

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Bu sayfa, kayıtlı olmayan kullanıcılara geçici olarak kapatılmıştır. Yapılan bu koruma, sayfanın şimdiki hâlinin onaylandığı anlamına gelmez. Ayrıntılar için koruma politikasına, koruma kayıtlarına ve tartışma sayfasına lütfen bakınız; korumanın kalkması gerektiğini düşünüyorsanız, tartışma sayfasında belirtiniz.

Bu madde, Vikipedi standartlarına uygun değildir ve bu nedenle düzenlenmesi gerekmektedir. Maddeyi Vikipedi standartlarına uygun biçimde düzenleyip, geliştirerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Bu madde Temmuz 2007 tarihinden beri, düzenleme isteğiyle etiketlidir.

Lazlar
Toplam nüfus	Tartışmalı: 45.000[1], 150.700[2], 221.700 [3], 500.000[4][5]
Önemli nüfusa sahip bölgeler	Türkiye Gürcistan
Dil	Lazca, Türkçe, Gürcüce
Din	İslam, Ortodoks
İlgili etnik gruplar	Megreller, Gürcüler, Acaralar

Lazlar (Lazca: tekil: Lazi ve çoğul: Lazepe; Türkçe Lazlar ^[6] ; Gürcüce Lazi / ლაზი veya Çani / ჭანი ^[7]; Ermenice: Çen ^[8]), Güneybatı Kafkasya ve Kuzeydoğu Anadolu'da varlığı bilinen bir Güneybatı Kafkasyalı halktır.

Konu başlıkları 1 Coğrafi dağılım 2 Dil 3 Din 4 Tarih 4.1 Osmanlı Devleti 4.2 Türkiye Cumhuriyeti 5 Kültür 5.1 Giyim 5.2 El sanatları 5.3 Mutfak 5.4 Müzik ve halk dansları 5.5 Avcılık 6 Grup kimliği 7 Notlar 8 Kaynakça

[değiştir] Coğrafi dağılım

• Türkiye'nin Doğu Karadeniz Bölgesinde Artvin'in Hopa, Arhavi, Borçka ilçelerinde ve Rize'nin Fındıklı, Ardeşen, Pazar, Çamlıhemşin ilçeleriyle Türkiye’nin çeşitli yörelerine dağılmış ve 93 Harbi olarak bilinen 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşından dolayı Batum'dan, Hopa'dan ve Arhavi'den göç etmiş ve günümüzde Gölcük, Yalova, İzmit, Kocaeli, Sapanca, Düzce, Akyazı, Akçakoca gibi yerlerde yaşamaktadırlar.

Türkiye'de yaşayan Lazların sayısı tam olarak bilinmemekle birlikte 45.000 (Peter Andrews)^[9]150.700 (joshuaproject: Lazca'yı konuşanların sayısıyla örtüşüyor)^[10]221.700 (Milliyet gazetesinin KONDA'ya yaptırdığı ankete göre, Türkiye nüfusunun %0,28'i Laz etnik kimliğiyle kendini tanımlamaktadır.)^[11], 500.000^[12][13] gibi çeşitli rakamlar verilmektedir.

• Gürcistan'ın Acara Özerk Cumhuriyeti'nin Batum kentinde ve kente bağlı Sarp, Gonio (Gönye), Kahaber, Thilnari gibi köylerde 30.000^{[kaynak belirtilmeli]}, Ahıska, Ureki ve Abhazya'da 2.000^{[kaynak belirtilmeli]} olmak üzere 32.000^[14] Laz yaşadığı iddia edilmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]}
• Çeşitli Avrupa ülkeleri ve eski Sovyetler Birliği ülkelerinde (Estonya, Kazakistan, Kırgızistan, Rusya) ise ne kadar Laz yaşadığına dair kesin bir veri bulunmamakla beraber 100.000 - 150.000 kadar Laz'ın yaşadığını tahmin edilmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]}

[değiştir] Dil

Anna madde: Lazca

Lazlar konuştukları dile Laz Dili-Lazca anlamında ki Lazuri Nena (ლაზური ნენა) demektedirler. Lazca Kafkas dillerinin içinde, Gürcüce, Svanca ve Megrelce gibi Güney Kafkas Dil Grubu içinde yer alır.

Bu diller arasında Lazca’ya en yakını Lazlar'ın Hıristiyan akrabaları olan Megreller'in konuştuğu dil olan Megrelcedir. Megrelce ile Lazca arasında yüzde seksene varan bir kelime ortaklığı vardır.^{[kaynak belirtilmeli]} Bir Laz ve Megrel rahatlıkla karşılıklı diyalog kurabilir. Köklü bir sözlü geleneğe sahip Lazca'nın yakın zamana değin yazılı bir dili bulunmamaktaydı. Antik Lazika Krallığı'nın hüküm sürdüğü dönemlerde zengin sözlü bir edebiyata sahiptiler;^{[kaynak belirtilmeli]} bu destan, masal ve şiirleri ancak 20. yüzyılda yazıya dökülebilmeye başlanmıştır

Türkiye'de yaklaşık olarak 220.000 kişi Lazca'nın çeşitli lehçelerini konuşmaktadırlar. Alman Laz dilbilimci Feurstein bu rakamı 250.000 olarak ^{[kaynak belirtilmeli]}, Laz dilbilimci İsmail Avcı Bucaklişi ise 500.000 olarak ^{[kaynak belirtilmeli]} vermiştir. Gürcistan’da 32.000 kişi Lazca’yı anadilleri gibi olarak konuşmaktadır ^{[kaynak belirtilmeli]}.

[değiştir] Din

Roma İmparatorluğu döneminde M.S. 5 yüzyılda Laz kralı Gubaz I döneminde^{[kaynak belirtilmeli]}, Paganizm'i terkederek topluca Hristiyanlığa geçen Lazlar 17. yüzyılda Ortodoks Hristiyanlıktan İslam'a süreç içinde olarak geçmişlerdir. Günümüzde Lazlar Hanefi mezhebinden Sünni Müslümandır ^[15]

[değiştir] Tarih

Laz halkı antik çağ ve sonrasında Kolhis, olarak adlandırılan bölgede yaşamışlardır Türklerin Anadolu'ya gelmesiyle beraber onlarla beraber yaşamışlardır. Osmanlı döneminde Lazistanın feth edilmesiyle, halk zamanla İslamlaşmıştır. Kolhis'in varlığına ilişkin ilk yazılı belge Urartu kralı II. Sarduri döneminde Lazların yaşadığı ülke Qulha ^[16] olarak geçmektedir. Lazlar MÖ 150-MS 600 yılları arasında Doğu Trabzon ile Abhazya arasında kalan sahil ve hinterlandının tek hakimi olacak Lazika krallığını kurmuşlar bu bölgede yaşayan çok sayıda halkı yönetmişlerdir. Arrian, Trabzon ile Dioskuria(Sebastopolis) arasında yaşayan halkları sayarken Lazları da saymıştır: Kolhlar, Saniyalılar, Malahonlar, Heiohlar, Helonlar, Tsitreitler, Lazlar, Apsiller, Abazglar, Sanigler ^[17] MS 456 yılında Roma İmparatoru Marcian bölgeyi ele geçirmiş ve Laz Kralı Gobazes’e (Gubaz) boyun eğdirmeyi başarmıştır. ^[18] Bölgeye bizzat giden Prokopius'un notları (MS 554)yazarın Çani olarak adlandırdığı Lazlar hakkında detaylı bilgi vermektedir:

"Tzaniler, kadim zamanlardan beri, herhangi bir hükümdara bağlı olmayan bağımsız bir halk olarak yaşamışlardır. Ömürlerinin tamamını gökyüzüne doğru uzanan ve ormanlarla kaplı olan bu dağlarda yaşayarak geçirirler. Zira, toprağı işleme konusunda usta değillerdir ve memleketleri, sarp dağların en az olduğu yerlerde bile oldukça engebelidir. Bu yaylalar, engebeli olmanın ötesinde, son derece taşlık, işlenmesi zor ve hiç bir mahsule uygun olmayan bir toprak yapısına sahiptir. Onlar tarım yapacak olsalar bile, ürün yetiştirmek için yeterli toprak bulamazlar. Burada, ne araziyi sulamak, ne de tahıl yetiştirmek mümkün değildir; çünkü bu bölgede düz bir arazi bulunmaz ve hatta buralarda ağaç da yetiştiği halde, bunlar meyve vermeyen ağaçlardır. Zira bu bölge; bitmek bilmeyen kışın etkisiyle, uzun süre kar altında kaldığından, ilkbaharın başlangıç dönemi son derece belirsiz ve düzensizdir. Bu nedenlerden dolayı Tzaniler eski çağlarda bağımsız bir yaşam sürmüşler, ama şimdiki imparator Justinianus’un saltanatı sırasında, general Tzittas’ın komutasındaki bir Roma ordusu tarafından bozguna uğratıldılar ve hepsi kısa sürede mücadeleden vazgeçerek boyun eğdiler. Böylece, tehlikeli bir özgürlüğün yerine, sıkıntısı daha az olan esareti tercih etmiş oldular. Ve onlar hemen Tanrıya itaat ederek, Hristiyanlığı kabul ettiler. Böylece yaşam biçimlerini huzurlu bir yola sokmuş oldular ve daha sonra düşmana karşı sefere çıkıldığında, her zaman Romalıların yanında yer aldılar."^[19]

Bizanslı tarihçi Agathias'ın M.S. 6. yüzyılda tuttuğu notlarda Laz ve Kolhis ^[20] terimlerini özdeştirmektedir:

"Lazlar büyük ve gururlu bir halkt ve onlar, oldukça önemli başka kavimlere hükmetmektedirler. Kolkhidalıların antik isimlerine bağlı olmaları ile abartılı bir şekilde gurur duyuyorlar ve muhtemelen kibirli yaklaşımları da bundan kaynaklanmaktaydı" ^[21]

Prokopius' Lazların Roma İmparatorluğu’nun doğu sınırını korumaları karşılığında yarı bağımsız krallıklarında özgür bir hayat sürdüğü bildirilmekteydi. ^[22]

Bizans ile Persler arasındaki mücadelede oldukça yıpranan Lazlar, M.S. 7. yüzyılın sonlarında, Kolhis’in Arap işgaline uğramasıyla topraklarını terk ederek güneye inmek zorunda kalmışlardır. Bizans'ın bölgede etkinliğini yitirmesinin ardından Trabzon İmparatorluğu ve ardından Osmanlı hakimiyetine girmişlerdir.

[değiştir] Osmanlı Devleti

Osmanlı döneminde bu topraklar, Lazistan sancağı adıyla idari birimdi. Günümüzde Trabzonun bir kismi ve Rize ili ile Artvin ilinin bir bölümünü ve Gürcistan’ın Acara özerk cumhuriyetindeki toprakların küçük bir kısmını kapsar. Önceleri Batum, Batum’un Rusların eline geçmesinden sonra Rize kenti, Lazistan sancağının yönetim merkezi oldu.

1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Batum ve civarındaki Lazlar, Ruslar tarafından Osmanlılara yardım ettikleri için savaş sonrası bölgeyi terk etmişlerdir.

[değiştir] Türkiye Cumhuriyeti

1920'de, Doktor Abidin Bey (Atak), Esat Bey (Özoğuz), İbrahim Şevki Bey, Necati Bey (Memişoğlu), Osman Bey (Özgen) ve Ziya Hurşit Bey, Lazistan milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne katıldılar. 1923'te Lazistan sancağı lağvedilip, Artvin ve Rize illeri kuruldu.

[değiştir] Kültür

Küçük bahçesinde kendine yetecek miktarda mısır, karalahana, kendir, patates, fındık, meyve, salatalık ekiminin yanısıra evinin altındaki ahırında küçük çaplı hayvancılık, balıkçılık, kuş avcılığı,antik çagda geleneksel Laz meslekleriydi.Günümüzde ise karadeniz deki lazlar[türkler] 1930'lu yıllardan itibaren bölgede ekimine başlanan çay tarımı Laz halkının sosyo-ekonomik seviyesini yükseltmiş, başta İstanbul olmak üzere göçtükleri büyük şehirlerde küçük esnaflık yapabilecek sermaye oluşturabilmelerine yardım etmiştir.

[değiştir] Giyim

• Laz erkeğinin[antik çagda yaşayan lazlar ile ilgili veri bulunmamaktadır bu giyim tarzı Türkleştikten sonraki giyim tarzlarıdır] geleneksel kıyafeti Samsun - Batum arasında Osmanlı döneminde giyilmiştir Laz kıyafeti olarak adlandırılmıştır: Başta kabalak, kukul adı verilen siyah başlık, zipka adı verilen siyah körüklü şalvar, çuğa adı verilen burnu kalkık çarık, omuzbaşları ve diresklerine meşin şeritler dikilmiş siyah aba ceket, belde kalça üzerinde şal (trablus ya da lahor) kuşağı, çerkes kemeri, ayrıca akssuar olarak yağdanlık, kama, pazubent, hamayıl, zincir.
• Laz kadını, Anadoludaki türk kadınından farklı olarak şalvar giymemekte eteğine ortkapu adı verilen bir kemerle bağlamakta, başını keşan veya dülbentle örtüp, beline fota adı verilen peştemali sarıp, boyunlarına altın liralar takmaktaydı.

[değiştir] El sanatları

Osmanlı döneminde Lazistan sancağındaki insanlar inşaat ustalığıyla ünlü olup sanatlarını 1917 Ekim Devrimi'ne dek çalışmak amacıyla gittikleri Rusya ve Anadolu'da icra etmekteydiler. Kesme taş veya tamamen ahşap malzemeden yapılan (ahşap-çatma) geleneksel Laz evleri, kışlık tahılı saklamak amacıyla kullanılan serenderler ve ahşap oyma sanatının icra edildiği yapıların ayakta kalabilmiş örneklerine bölgede halen rastlanmaktadır. Yakın zamana değin gerçekleştirilen, şekil, büyüklük ve kullanım amacına göre hentskeli, kalati, gudeli olarak adlandırılan sepet örme sanatı da günümüzde terkedilmek üzeredir.

[değiştir] Mutfak

Geleneksel Laz mutfağının temel besin ögeleri Trabzon ve Rize'de günümüzde olduğu gibi mısır, karalahana ve hamsi olmakla birlikte geleneksel pişirme teknikleri ve pek çok özgün yemek değişen yaşam koşulları sebebiyle terkedilmiştir. laz[doğu karadeniz] mutfağının en çok bilinen yemekleri şunlardır: Çirbuli, Pilavi, Makarina, Kveli kağimağoni, luku, Ağani lobia, kumhi lobia, kotumeşi dolma, Princoni, papa (mamalika), bureği,baklava, patlicani tağaneri, patlicaniş dolma, mtkui patlicaniş giyai, turşi tağaneri, kabağiş sutli, termoni

[değiştir] Müzik ve halk dansları

Geleneksel halk danslarının yegane adı ise horondur. Laz ve Hemşin horonlarının Trabzon horonlarından başlıca farkı horonlara sözlü iştirak edilmesi ve omuz silkme figürünün eksikliğidir.[.Batum'da ise kabarık Karadeniz figürleri ile "xorumi" ve "gandagana" denilen danslar yapılır.Batum'da kemençe ve tulumun yanında, akordiyon ve doli de kullanlıır.

[değiştir] Avcılık

Laz[doğu karadenizliler] balıkçısı feluka (< filika)adını verdikleri av kayıklarını kendileri inşa etmekte, ağlarını kendileri örmekteydi. Laz balıkçılar zargana, hamsinin yanısıra çakmaklı tüfeklerle 1970'lere dek yağı için yunus balığı avlamışlardı. Lazlardogu karadenizliler aynı zamanda ağ kullanarak ya da atmaca evcilleştirerek kuş avlama sanatında da ustadırlar.

[değiştir] Grup kimliği

Etnik bir terim olarak Laz kelimesi, ilk olarak Pliny’nin Naturalis Historia adlı eserinde geçmekte olup, Prokopius’un da belirttiği gibi birden fazla Kolhis kabilesi tarafından zamanla benimsenmiş bir isim olmustur ^[23]. Bu yüzden Lazca konuşan halk dışında Samsun- Rize arasında ana dili Türkçe ve rumca olan ve otokton yerli olması muhtemel ^[24] halklar da tarih boyunca Laz, Lazi olarak adlandırılmıştır. Bizans, Osmanlı dönemi hatta günümüz Türkiyesin'de süren bu kavram karmaşası Ignácz Kúnos gibi dilbilimcileri bile (1891) Lazca konuşan halk bölgeniz islamlaşıp türkleşmesi ile yavaş yavaş milli bilinçlerini kaybetmilerdir ve türklerin arasında kaynayıp kaynaşmışlardır ve türklügün ana unsurlarından olmuşlardır, osmanlı döneminde ortak bir kültür ve kimliği tanımlayan Laz terimi 1923 mübadelesiyle Yunanistan'a göçen Pontus Rumlarının "Pontuslu" Samsun-Rize arasındaki müslümanların ise "Karadenizli" ^[25] terimlerini benimsemesiyle kendiliğinden çözülmüş görülmektedir.

[değiştir] Notlar

1. ^ Andrews, Peter, Ethnic Groups in the Republic of Turkey, Wiesbaden, Dr. Ludwig Reichert Verlag, 1989, pp. 497-501.
2. ^ Laz people (joshuaproject.net)
3. ^ Milliyet gazetesi
4. ^ Encyclopedia of the Orient
5. ^ [1]
6. ^ Trabzon ve Rize'de Lazca konuşan halk bizzat Lazca olan mohti "gel" ve komohti "geliver" terimleriyle adlandırılmaktadır. Bu durumun sebebi ana dili Türkçe olan diyer Karadeniz Türkleri'ninde kendilerini de geleneksel olarak Laz olarak tanımlamaları, dolayısıyla bir ayrıma ihtiyaç duymaları olmalarıdır. Bkz. Öztürk, 2005 s. 867; Rize Ağızları 24/7 [2]
7. ^ Arrian, Peripl. s. 11; Plin. vi. 4; Özhan Öztürk. Karadeniz, 2005 s. 757
8. ^ Vaux, 1996: 3
9. ^ Andrews, Peter, Ethnic Groups in the Republic of Turkey, Wiesbaden, Dr. Ludwig Reichert Verlag, 1989, pp. 497-501.
10. ^ Laz people (joshuaproject.net)
11. ^ 22 Mart 2007 tarihli Milliyet gazetesi
12. ^ Encyclopedia of the Orient
13. ^ [3]
14. ^ [4]
15. ^ Prf. Anthony Bryer 1580 tarihini vermiştir.Bryer, 1966:181
16. ^ "...İldamuşa kenti, Qulhai halkının kralı olan ...nın krallık şehir" Bkz. A.M.Zehiroğlu s.7
17. ^ Per.11 Bkz. Öztürk. 2005 s. 757
18. ^ Prisc. Exc. de Leg. Rom. s. 71; Le Beau, Bas Empire, vol. vi. s. 385 Bkz. Öztürk, 2005. s. 758
19. ^ A.M.Zehiroğlu s. 101;
20. ^ Yunan mitolojisinin en eski destanlarından Argonautika'da Yasun ve adamları Altın postu alıp Yunanistan'a getirmek için Kolhis'e gelmişlerdi. Yasun Altın postun yanısıra buradan Kolhis prensesi Medea'yı ülkesine kaçırıp evlenmişti.
21. ^ A.M.Zehiroğlu s. 111
22. ^ "...Kralları öldüğü zaman, Roma imparatoru, tahta geçecek olana imparatorluğun simgelerini gönderecek ve onlarda Roma’nın sınırlarını koruyacaktı..."Procopius, Peri ton Polemon, II. XV. 1-6; Bkz. Öztürk., 2005. s.759
23. ^ Öztürk, 2005. s. 767
24. ^ Trabzon Şehrinin İslamlaşması ve Türkleşmesi 1461 - 1583 ISBN 975-518-116-4
25. ^ Meeker, 1971. s. 322

[değiştir] Kaynakça

• Özhan Öztürk. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük. Heyamola Yayıncılık. İstanbul, 2005
• P.Alford Andrews, Türkiye’de Etnik Gruplar. Ant Yayınları. İstanbul, 1992
• Ahmet Mican Zehiroğlu, Antik Çağlarda Doğu Karadeniz. Çivi Yayınları. İstanbul, 2000
• Anthony Bryer. Some notes on the Laz and Tzan. In: Bedi Kartlisa, 21/22: 174-185 (I),Paris, 1966-67
• M. E.Meeker, 1971. “The Blacksea Turks: Some Aspects of Their Ethnic and Cultural Background”. International Journal of Middle East Studies. Vol 2 (4) pp. 318-345
• W. Feurstein, 1983. “Untersuchungen zur materialen kultur der Lazen” Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Universität Freiburg
• Niko Marr 1910b. “Türkiye Lazistan’ına bir Gezi”. Mjora I (2000) ss. 61-67
• Ali İhsan Aksamaz, Dil – Tarih – Kültür – Gelenekleriyle Lazlar. Sorun Yayınları. İstanbul, 2000
• Muhammed Vanilişi - Ali Tandilava. Lazların Tarihi, Ant Yayınları. İstanbul, 1992
• Adem Işık. Antik Kaynaklarda Karadeniz Bölgesi. Türk Tarih Kurumu.Ankara, 2001