Kathang-isip na salaysaying pang-agham

Mula sa Tagalog na Wikipedia, ang malayang ensiklopedya

Pabalat ng isang aklat na may salaysaying maka-agham, na pinamagatang Voodoo Planet (Planetang Voodoo), katha ni Andrew North.

Mga babasahing pang-salaysaying maka-agham na nasa wikang Kastila.

Isang dayuhang-manlulusob mula sa kalawakan, ayon sa kuwentong War of the Worlds (Digmaan ng mga Daigdig) ni H.G. Wells.

Ang robot o tao-tauhan ay isang pangkaraniwang tauhan sa mga salaysaying maka-agham.

Ang mga kathang-isip na salaysaying pang-agham, salaysaying maka-agham, o science fiction [Ingles] (SF, S.F., o sci-fi kapag pinaikli) ay isang malawakang anyo ng panitikan at ibang media na karaniwang kinabibilangan ng mga pagmumuni-muning batay sa pangkasalukuyan o panghinaharap na kalagayan ng agham o teknolohiya. Nakikita ang paksang ito sa mga aklat, sining, telebisyon, pelikula, laro, tanghalan, at marami pang iba. Nahahalo rin ang ganitong uri ng pagsasalaysay sa mga kathang may kababalaghan o pantasya, at maging sa mga kuwento ng pag-ibig, digmaan, katarungan, at iba pang mga kaugnay na anyo.^[1][2] Subalit, ang salaysaying maka-agham ay hindi kuwento ng mga kababalaghan o katatakutan. At kaiba rin ito mula sa pantasya.^[2]

[baguhin] Mga kahulugan

Mahirap bigyan ng kahulugan ang salaysaying maka-agham dahil kinabibilangan ito ng malawak na sakop ng mga kasamang-paksa at mga tema. Sinuma ng may-akda at patnugot na si Damon Knight ang kahirapang ito sa pagbibigay-kahulugan sa pagsasabing "ang salaysaying maka-agham ay kung ano ang itinuturo natin kapag sinasabi natin ito.^[3][4] Ikinatwiran ni Vladimir Nabokov kung magiging mahigpit tayo sa ating mga pagkakahulugan, maaaring ibilang at tawaging salaysaying maka-agham ang dulang The Tempest (Ang Mabangis na Bagyo) ni William Shakespeare.^[5]

Ayon sa manunulat ng siyensiyang-piksyon na si Robert A. Heinlein, "maaaring basahin ang isang gamitin at maikling kahulugan ng halos lahat ng mga salaysaying maka-agham ng ganito: makatotohang pagbabakasakali hinggil sa mga maaaring maging mga kaganapan sa hinaharap, na tiyakang ibinatay sa sapat na kaalaman tungkol sa tunay na mundo, nakalipas at kasalukuyan, at maging sa puspusang pagkakaunawa sa likas na katangian at kahalagahan ng pamamaraang maka-agham^[6][7] Para kay Rod Serling, binanggit niya ang kahulugan ito: "Ang pantasya^[8] ay isang hindi-maaaring mangyari na ginawang maaaring maganap. Ang Salaysaying Maka-agham ay ang hindi maaaring maganap na ginawang posible.^[9][10] Isinulat ni Lester Del Rey na "Maging ang debotong tagasunod - o tagapagtangkilik - ay nahihirapan din sa pagsubok na ipaliwanag kung ano ang salaysaying maka-agham," at ang dahilan kung bakit walang "buo at kasiya-siyang kahulugan" ay dahil "walang mga madaliang masasabing hangganan para sa salaysaying maka-agham."^[11][12]Hayagang ginamit ni Forrest J. Ackerman ang terminong "sci-fi" (daglat para sa science-fiction) sa UCLA noong 1954,^[13] bagaman ginamit ito ni Robert A. Heinlein sa isang pribadong pakikipag-ugnayan anim na taon na ang nakararaan.^[14] Sa pagpasok ng salaysaying maka-agham sa kalinangang bantog, iniugnay ng mga manunulat at mga tagapagtangkilik ng larangan ang katawagan sa mga pelikulang may gradong B - mga panooring hindi primera-klase ang kalidad na naisagawa ng hindi ginugugulan ng maraming salaping at may hindi-gaanong binahagian ng sapat na teknolohiya. Iniugnay din ng mga manunulat at mga tagapangkilik ito sa mga babasahing nasa mga magasin na may mababang kalidad.^[15][16][17] Nang sumapit ang mga dekada ng 1970, ginagamit na ng mga manunuri sa loob ng larangan, katulad nina Terry Carr at Damon Knight ang daglat na "sci-fi" upang maipagkaiba ang mga sulating hindi-gaanong pinagtuunan ng pansin at pagtitiyaga mula sa mga seryoso at taimtim na inihandang salaysaying maka-agham,^[18] at noong mga panahon ng 1978, ipinakilala nina Susan Wood at ng iba pa ang pagbigkas na "skiffy" (iski-fi) para sa sci-fi. Isinulat ni Peter Nicholls na "SF" (o "sf") ang "mas iniibig na gamiting daglat sa loob ng komunidad ng mga manunulat at mambabasa ng salaysaying maka-agham."^[19][20] Sa buwanang Ansible - isang fanzine o mga magasing elektroniko para sa mga tagapagtangkilik - ni David Langford nabibilang ang isang palagiang seksyong "As Others See Us" (Kung Paano Tayo Tingnan ng Iba) na nagaalok ng maraming mga halimbawa na ginagamit ng mga tao ang "sci-fi" sa isang diwang nakabababa ng antas, sa labas ng anyong panlarangan ng salaysaying maka-agham.^[21]

[baguhin] Paglalarawan at mga katangian

Naiiba ang kathang-isip na salaysaying pang-agham mula sa mga gawang tuwirang bungang-isip lamang sapagkat maaaring maganap o matupad ang pinaka-paksa at mga bahagi ng kuwento, na batay sa mga napatunayang kaisipan sa larangan ng agham at mga batas ng kalikasan. Tinatalakay nito ang samu't-saring posibilidad na maaaring kakaiba ang pook ng pinangyarihan mula sa kinikilalang katotohanan.^[22]

Kabilang dito ang mga sumusunod:

• Mga kaganapan sa hinaharap, mga nabagong pangyayari sa loob ng nakalipas na kapanahunan
• Mga kaganapan sa nakaraang bahagi ng kasaysayan na saliwa at kumakalaban sa mga kinikilalang kaalamang pangkasaysayan at pang-arkeolohiya
• Mga pangyayari sa kalawakan, sa ibang mundo o planeta, o yaong tungkol sa mga dayuhang mula sa kalawakan
• Mga salaysaying kumakalaban sa mga kinikilala o tanggap na mga batas ng kalikasan^[23];
• Mga pagsasaad ng mga pagkakatuklas o pagpapatupad ng mga bagong prinsipyong pang-agham, katulad ng paglalakbay sa panahon o psionics, o makabagong teknolohiya, tulad ng nanoteknolohiya, paglalakbay ng mas matulin pa sa katangian ng liwanag o mga tau-tauhan, o maging ng bago at naiibang pamamaraang pampulitika o sistemang panlipunan^[24]

[baguhin] Mga layunin

Ang pagtarok at pagtuklas ng mga kaibahang nabanggit ang siyang pinaka-puno at naka-ugaliang paksa at pakay ng mga kathang-isip na salaysaying pang-agham. Ito ang "panitikan ng mga kaisipan".^[25] Layunin ng salaysaying maka-agham ang pagpapaliwanag ng walang-katapusang pagbabago, at maging ang pagtalakay sa kung ano ang maibibigay ng darating pang hinaharap. Ito ang panitikan ng bago, makabago at nakapagbibigay-bungang mga kaisipan. At sinasagot o hinuhulaan ng manunulat ng salaysaying maka-agham ang katanungang "ano kaya ang mangyayari kung..."^[2]

Nahulaan ng mga salaysaying maka-agham ang mga natupad na mga ideyang ginagamit sa pangkasalukuyan: katulad ng pagkakalikha ng aparatong radar, mga sasakyang pang-ilalim ng dagat, panghimpapawid at pang-kalawakan, paglalakbay sa kalawakan, robot, telebisyon, kompyuter, at ng bomba atomika.

[baguhin] Kasaysayan ng salaysaying maka-agham

Isa sa pinakaunang salaysaying maka-agham ang Histoire comique des états et empires de la Lune {Wikang Pranses} (o Ang Nakakatuwang Salaysay mula sa Bayan at Imperyo ng Buwan, {siglo 1600}) ni Cyrano de Bergerac, isang kuwentong tumukoy sa paglalakbay sa kalawakan sa pamamagitan ng mga rocket o sasakyang pangkalawakan. Itinuturing ding salaysaying maka-agham ang Odyssey ni Homer, sapagkat noong kapanahunan ng may-akda itinuturing na katotohanan ang pagkakaroon ng mga dambuhala, sirena, at mga diyos. Kabilang din sa mga pangunahing tagapag-taguyod ng mga salaysaying maka-agham [mula siglo 1800 hanggang 1900] sina Edgar Allan Poe, Jules Verne, H.G. Wells, Edgar Rice Burroughs, Hugo Gernsback, at John W. Campbell, Jr.. Tinalakay ng mga gawain ng mga manunulat na ito ang paglalakbay sa buwan sa pamamagitan ng malaking lobo, mga makabagong imbensiyon katulad ng submarino, mga mananalakay mula sa ibang planeta, ang paglalakbay sa nakaraang panahon, mga buhay at katayuan sa ibabaw ng ibang mga planeta, at iba't ibang paksa hinggil sa larangan ng kaugaliang pantao.^[2]

[baguhin] Tingnan din

May karagdagang midiya ang Wikimedia Commons na may kaugnayan sa/kay:

Kathang-isip na salaysaying pang-agham

• Mga pelikula at babasahing may salaysaying maka-agham:
  • Star Trek (Paglalakbay sa Sangkabituwinan)
  • Star Wars (Mga Digmaan sa Sangkabituwinan)
  • Babylon 5
  • Battlestar Galactica
  • Planet of the Apes (Planeta ng mga Matsing)

[baguhin] Mga talasanggunian

[baguhin] Mga talababa

Ang artikulong ito o mga bahagi nito ay hinango o isinalin mula sa English Wikipedia. Sa wikang Ingles, ang katumbas na artikulo ay pinamagatang:

Science fiction

[baguhin] Bibliograpiya

Nasa wikang Ingles ang mga sumusunod:

1. Barron, Neil, ed. Anatomy of Wonder: A Critical Guide to Science Fiction (5th ed.). (Libraries Unlimited, 2004) ISBN 1-59158-171-0.
2. Clute, John Science Fiction: The Illustrated Encyclopedia. London: Dorling Kindersley, 1995. ISBN 0-7513-0202-3.
3. Clute, John at Peter Nicholls, eds., The Encyclopedia of Science Fiction. St Albans, Herts, UK: Granada Publishing, 1979. ISBN 0-586-05380-8.
4. Clute, John at Peter Nicholls, eds., The Encyclopedia of Science Fiction. New York: St Martin's Press, 1995. ISBN 0-312-13486-X.
5. Disch, Thomas M. The Dreams Our Stuff Is Made Of. Touchstone, 1998.
6. Reginald, Robert. Science Fiction and Fantasy Literature, 1975-1991. Detroit, MI/Washington, DC/London: Gale Research, 1992. ISBN 0-8103-1825-3.
7. Weldes, Jutta, ed. To Seek Out New Worlds: Exploring Links between Science Fiction and World Politics. Palgrave Macmillan, 2003. ISBN 0-312-29557-X.
8. Westfahl, Gary, ed. The Greenwood Encyclopedia of Science Fiction and Fantasy: Themes, Works, and Wonders (three volumes). Greenwood Press, 2005.
9. Wolfe, Gary K. Critical Terms for Science Fiction and Fantasy: A Glossary and Guide to Scholarship. Greenwood Press, 1986. ISBN 0-313-22981-3.

[baguhin] Mga talaugnayang panlabas

• SF Hub - mga sanggunian para sa pananaliksik ukol sa mga salaysaying maka-agham
• Locus Online - mga sityong pang-sangguni kabilang ang mga panitikan, karangalan at mga gawaing may kaugnayan sa salaysaying maka-agham
• Ang SF Page at Proyektong Gutenberg ng Australia
• Ang Sisidlan ng mga aklat na may salaysaying maka-agham sa Proyektong Gutenberg (Estados Unidos)
• SFRA - The Science Fiction Research Association (Ang Asosasyon ng mga Mananaliksik Pang-salaysaying Maka-agham)
• Science fiction fanzines (pangkasalukuyan at pangkasaysayan) online - Mga babasahing para sa mga tagapagtangkilik ng salaysaying maka-agham
• Talaan ng mga salaysaying maka-agham at pantasya - mga E-zines o babasahing elektroniko