Zemljopis

From Wikipedia

Karta svijeta

Zemljopis ili geografija je kompleksna nauka koja proučava prirodne i društvene pojave i procese u geoprostoru,te veze i odnose između njih.Naziv geografija je grčkog porijekla i dolazi od gea-Zemlja i grafein-pisati,opisivati. Iako geografija nije jedina nauka o Zemlji, ona je praktično jedina mostna znanost između prirodnih i društvenih nauka s tim što se,kao na predmet proučavanja, fokusira na geografski omotač, uslovno rečeno Zemljinu površinu kao najsloženiji i najuniverzalniji sistem naše planete. Zadatak geografije kao nauke je da u svakom trenutku pruži kompleksnu i sveobuhvatnu informaciju o stanju geografskih pojava i procesa,te o uzročno-posljedičnim vezama i odnosima kao i zakonima i zakonomjernostima što proizilaze iz njih. Prosto rečeno, geografsko znanje nam je potrebno da bi razumjeli savremenu situaciju na planeti, te da bi na osnovu toga mogli pravilno odrediti smijer i intenzitet ljudskog progresa u budućnosti, što je sada aktuelno kao održivi razvoj.

[uredi - уреди] Kratak prikaz razvoja geografske nauke

Kristofor Kolumbo

Geografija je bez sumnje jedna od najstarijih nauka. Još u prahistoriji ljudi su pokušavali racionalno objasniti pojave i procese u prostoru te spoznati njihov hronološki raspored. Iako je nauka kao vid ljudske aktivnosti bila prisutna u većini starih civilizacija, najviše pisanih tragova o prirodi kao cjelini nalazimo kod antičkih filozofa.Za geografiju važne naučne rezultate iz tog vremena dali su Aristotel-o mozaičnosti Zemljine površine i toplotnim pojasevima i Eratosten-o zaobljenosti Zemlje i njenom obimu te zakonomjernom pojavljivanju prirodnih stihija. Eratosten je u 3.stoljeću p.n.e. prvi upotrijebio naziv geografija. U srednjem vijeku dolazi do stagnacije nauke pa time i geografije. Tadašnja nauka se razvijala jedino u sklopu islamskog civilizacijskog kruga. Istaknuti geografi tog doba su al-Biruni i al-Idrisi. Značajniji razvoj geografije na zapadu potakla su velika geografska otkrića.Zahvaljujući moreplovcima kao što su:Kristofor Kolumbo, Vasko de Gama,Ferdinand Magelan i dr. Brzi razvoj astronomije i nebeske mehanike u 16. i 17. stoljeću predstavljao je osnovu za teorijsko osmišljavanje kretanja nebeskih tijela i posljedica njihovog kretanja po Zemlju. Početak razvoja naučne geografije pripisuje se holandskom geografu Bernard Varenijusu, koji je napisao znamenito djelo pod naslovom Opća geografija. Uprkos značajnim tehničkim otkrićima koja su uticala na razvoj geografije u 17. i 18. stoljeću, ona ostaje uglavnom deskriptivna nauka sve do pojave velikog geografskog istraživača njemačkog porijekla Aleksandar Humbolta koji početkom 19.stoljeća udara temelj savremenoj geografiji. Uz njega je veoma značajan i Karl Riter koji je bio pod jakim uticajem filozofije Imanuel Kanta. Značajan doprinos iz tog doba dali su V.M.Devis u SAD-teorija razvitka reljefa kao geografski ciklus i Vladimir Dokučajev u Rusija. Tokom 19.stoljeća osnivaju se katedre za geografiju na univerzitetima širom Evrope a njena tadašnja karakteristika je vještačka odvojenost na prirodnu i društvenu. Krajem istog stoljeća pojavljuje se pod uticajem učenja Fridriha Racela tzv. geografski determinizam kao jedan pogrešan pravac unutar geografije. Kao reakcija na ta zastranjivanja javljaju se početkom 20. stoljeća nove generacije geografa koje ističu jedinstvo geografske nauke. Pojavljuju se posibilizam u geografiji, čiji je zastupnik Pol Vidal de la Blanš i horologiza koju je uveo Alfred Hetner što je uticalo na nastanak i razvoj regionalne geografije. Poznati geografski teoretičar iz tog doba je i A.A.Grigorijev sa svojom razradom učenja o geografskom omotaču. Danas postoji velika potreba za sintetičkim geografskim radovima posebno u vezi sa materijalnom proizvodnjom i aktuelnim problemima kvaliteta i preobražaja prirodne sredine,kao i razumnog korištenja prirodnih resursa.

[uredi - уреди] Podjela geografije

[uredi - уреди] Opća geografija

Kao sintetička znanost, geografija uključuje i analitičke studije određenih pojava i objekata Zemljine površine. Ukupnost svih grana analitičkih studija tvori opću geografiju. Prema tome, da li se analitička proučavanja odnose na objekte i pojave prirodne sredine ili ljudske djelatnosti, opća se geografija dijeli na fizičku geografiju i antropogeografiju.

[uredi - уреди] Fizička geografija

Fizička geografija (ili fiziogeografija) se dijeli na geomorfologiju, hidrografiju, klimatologiju i biogeografiju. Ranije se u fizičku geografiju ubrajala i matematička, odnosno astronomska geografija s geodezijom i kartografijom, ali budući da su se razvile u samostalne znanosti, to se ne mogu uključiti u sistem opće geografije iako je u geografskom radu praktično poznavanje njihovih principa neophodno potrebno. Geomorfologija proučava reljef Zemljine površine, a hidrografija vode. Zbog razlike između morskih, jezerskih i tekućih voda, hidrografija se dijeli na oceanografiju (oceani i mora), limnologiju (jezera) i potamologiju (rijeke). Klimatologija proučava klimu s geografskog stanovišta, tj. osobine i značenje klime za ostale objekte i pojave Zemljine površine. Napokon, biogeografija proučava značenje organskog svijeta na Zemljinoj površini, njegovu rasprostranjenost i uvjete rasprostranjenosti. Prema tome, da li je težište na proučavanju flore ili faune, biljna geografija ili fitogeografija razlikuje se od životinjske geografije ili zoogeografije.

Ostale grane fizičke geografije:

Hidrologija
Glaciologija
Pedologija
Paleogeografija
Krajobrazna ekologija

Srodne teme: Atmosfera - Arhipelag - Kontinent - Pustinja - Otok - Reljef - Ocean - More - Rijeka - Jezero - Ekologija - Tlo - Kronologija geografije, paleontologija - Geostatistika

[uredi - уреди] Antropogeografija

Glavni je geografski faktor na Zemljinoj površini ljudsko društvo, a međusobne odnose ljudskog društva i prirodne sredine na Zemlji proučava antropogeografija ili humanistička geografija. Budući da su aktivnosti ljudskog društva i prirodne sredine na Zemljinoj površini vrlo složene, najveći broj specijalnih grana i ogranaka geografije postoji upravo u antropogeografiji. Osim proučavanja stanovništva kao cjeline (demogeografija), ističe se geografija naselja, koja se njima bavi kao geografskom pojavom (osobito razvijen pravac koji proučava gradove – poleogeografija). Složene probleme gospodarske djelatnosti društva proučava ekonomska geografija (ima mnogo ogranaka i smjerova, npr. agrarna, industrijska, prometna geografija i dr.). Geografske uvjete historijskog razvoja proučava historijska geografija, a geografske pretpostavke i probleme političkih tvorevina (država) politička geografija. Medicinska geografija proučava geografsku raširenost pojedinih bolesti, higijenske uvjete života u pojedinim geografskim područjima i time omogućuje donošenje planskih mjera za poboljšanje zdravstvenih prilika u svijetu. Ostale grane antropogeografije:

Razvojna geografija
Populacijska geografija ili Demografija*
Urbana geografija
Socijalna geografija
Bihevioralna geografija
Kulturna geografija
Politička geografija, uključujući Geopolitiku*
Strateška geografija
Vojna geografija
Feministička geografija

Srodne teme: Zemlje svijeta - Zemlja - Nacija - Država - Personalna unija - Pokrajina - Županija - Grad - Općina - Teorija centralnog mjesta - Urbana morfologija

[uredi - уреди] Regionalna geografija

Sve navedene specijalnosti, grane i ogranci opće geografije, odnosno fizičke i antropogeografije, imaju analitičko značenje, te se s obzirom na objekt, cilj i zadatke geografske znanosti koriste kao pomoćne discipline. Kompleksno proučavanje prostorne stvarnosti na Zemljinoj površini, tj. osnovni i bitni dio geografskog rada, oslanja se djelomično na opće rezultate tih analitičkih studija, ukoliko ih ima. Budući da prostorna stvarnost Zemljine površine, tj. osobine prirodne sredine, i društveno-ekonomska i kulturna nadgradnja, nisu jednolike, već sastavljene od prostorno raznolikih i vremenski promjenljivih individualnih cjelina ili geografskih područja, upotrebljava se za kompleksno bitno geografsko proučavanje i naziv regionalna geografija.

[uredi - уреди] Metode u geografiji

Ptolemejeva karta iz 15. vijeka

Budući da su prostorni međuodnosi ključni za sinoptičku znanost, karte su ključno oruđe. Klasična kartografija se modernijem pristupom pridružila geografskoj analizi, računalno temeljenom geografskom informacijskom sustavu (GIS).

Kartografija se bavi prikazivanjem Zemljine površine pomoću apstraktnih simbola. Iako druge geografske subdiscipline počivaju na kartama u prikazivanju svojih analiza, samo stvaranje karata je dovoljno apstraktno da se smatra odvojenim. Kartografija je narasla iz zbirke nacrtnih tehnika u stvarnu znanost. Kartografi moraju učiti kognitivnu psihologiju i ergonomiku kako bi razumjeli koji simboli najučinkovitije sadrže informacije o Zemlji, te bihevioralnu psihologiju kako bi potaknuli čitatelje svojih karata da reagiraju na informaciju. Oni moraju također učiti geodeziju i prilično naprednu matematiku kako bi razumjeli kako oblik Zemlje utječe na iskrivljenost simbola na karti projiciranih na ravnu plohu zbog preglednosti. Može se reći bez mnogo polemike da je kartografija neosporno sjeme iz kojega raste velik dio polja geografije. Većina će geografa navesti očaranost kartama u djetinjstvu kao rani znak da su završili u tom području.

Geografski informacijski sustav bavi se pohranom informacija o Zemlji radi automatskog povratka računalom na pouzdan način prikladan svrsi informacije. Osim svih subdisciplina geografije, GIS stručnjaci moraju razumjeti računarstvo i sustave baze podataka. GIS je toliko revolucionirao područje kartografije da se svako rađenje karata radi uz pomoć nekog oblika GIS softvera.

Geografske kvantitativne metode bave se brojčanim metodama nesvojstvenima (ili najmanje uobičajenima) za geografiju. Uz prostorne analize, u geografskim studijama lako se pronađu stvari poput grupne analize, diskriminantne analize i neparametnih statističkih ispita.

Geografske kvalitativne metode ili tehnike etnografskog istraživanja koriste antropogeografi. U kulturnoj geografiji postoji tradicija primjene tehnika kvalitativnog istraživanja koje se također koriste u antropologiji i sociologiji. Sudioničko promatranje i produbljeni intervjui služe antropogeografima u prikupljanju kvalitativnih podataka.

U svojem radu geografi koriste četiri međuodnosna pristupa:

Sistematski - Grupira geografsko znanje u kategorije koje se mogu globalno istraživati.
Regionalni - Proučava sistematične veze među kategorijama za pojedinu regiju ili mjesto na planetu.
Deskriptivni - Jednostavno navodi lokacije obilježja i nastanjenosti.
Analitički - Ispituje zašto se pronalaze obilježja i populacije u određenom geografskom prostoru.