Jules Verne

Test an lenga piemontèisa

Jules Verne, fòto fàita da Nadar

Scritor an lenga fransèisa.
Jules Verne a nass a Nantes l'8 ëd fërvé dël 1828, fieul dl'avocat Pierre e ëd Sophie Allotte de la Fuÿe; a l'ha 'n frel (Paul) e tre seur (Anna, Mathilde e Marie). Apress ël liceo a Nantes a studia drit e as làorea a Paris dël 1850, ma già ant j'agn dl'università soe passion a son la literatura e ël teatro e, al prinsipi, për vive as buta a dé 'd lession privà. Tra l'àutr, anviron dël 1848, an colaborassion con Michel Carré a l'avìa scrivù ij librèt për doe operëtte; dël 1850 a l'é stàita arpresentà con sucess soa comedia an vers Pailles rompues, con na contribussion ëdcò d'Alexandre Dumas fieul.

Otnù un pòst da segretari al Théâtre Lyrique, a l'ha scrivù vàire librèt për òpere còmiche e operëtte.

Chèich ëstorie për viagiator publicà an sël Musée des Familles a mostravo già coj ch'a l'ero sò talent e ij sò tema.
A l'é vnù arnomà dël 1863 con la publicassion, an sël Magazin d'éducation et de récréation dl'editor Hetzel, ëd Cinq semaines en ballon, n'euvra che, surtìa an volum dël midem ann, a l'ha anandià un neuv géner literari, col dël romanz d'aventura anspirà al progress sientìfich. Andrinta a cost model, viaman përfessionà durant quarant'agn, Verne a l'ha tirà fòra la serie dij Viage strasordinari a travers dij mond conossù e dësconossù, pì che sessanta volum publicà a parte dal 1863.

Chità Paris dël 1872, ant ël clima ëd repression anti-comun-a, a l'é stabilisse ant la provinsa, ma a l'ha fàit ëdcò dij viage longh an Anghiltèra, an Ëscandinavia, ant la Mérica dël nòrd, ansima a na barca ch'a l'avìa catà con ij sòld ëd soe publicassion.
Pì tard, a l'ha avù pì car d'isolesse, bele seghitand a scrive romanz, conte, euvre geogràfiche, comedie.
Dël 1886 a l'é stàit ferì da 'n colp ëd rivoltela tirà da 'n sò novod malavi ëd testa; sòn a l'ha falo vnì ancor pì ombros, che già a l'avìa un brut caràter e a l'era pòch ëd compagnìa.

Verne a meuir a Amiens ël 24 ëd mars dël 1905.

[modìfica] Soa produssion literaria

An tut, Verne a scriv otanta an tra romanz e conte longhe, vàire euvre ëd divulgassion e a fa arpresenté, da sol o an colaborassion, na quindzen-a ëd travaj për ël teatro.
Ij sò lìber a son destinà dzortut a la gioventura, sò stil a l'é ciàir e a l'é bel fé da capì. Le stòrie a son anciarmante për le novità dle situassion e dij përsonage. Tutun, ël sens e ël mëssage dij sò scrit a l'é motobin ancreus.

[modìfica] L'ambient coltural

Cand ch'a vivìa a Paris, Verne a l'era bin antëgrà an sò ambient coltural; a l'era amis dij doi Dumas, dël fotògrafo Nadar e 'd tanti àutri anteletuaj ëd sò temp. A l'ha avù ëdcò ëd liure con ël mond polìtich sossialista e con partìe d'anàrchich; a l'era dzortut sensìbil ai prinsipi saint-simonian dla conquista dla natura për mojen dël travaj. Për sòn a son intrà an soa euvra dij contnù libertari e progressista, ch'a resto bin ciàir dzortut an dij romanz coma Mathias Sandorf e Les naufragés du « Johnatan ».

A l'era mèmber ëd la Legion d'Onor.

[modìfica] Euvre prinsipaj

La cuvertin-a ëd 20000 leghe sota ij mar

[modìfica] Teatro

• Pailles rompues (1850).

[modìfica] Romanz

• Cinq semaines en ballon (1863).
• Voyage au centre de la Terre (1864); De la Terre à la Lune (1865); Autour de la Lune (1870). Costi tre romanz a l'han na strutura motobin elaborà; a son rich d'anciarm fantassientìfich ch'a stròlogo, ëd fasson sorprendenta, le moderne conquiste dl'astronàutica.
• Aventures du capitaine Hatteras (1866). La strutura d'ës romanz a l'é semplificà, për fé spassi a l'evocassion anciarmà dël paisage polar.
• Les enfants du capitaine Grant (3 volum, 1867-1868).
• Vingt mille lieues sous les mers (2 volum, 1869-1870).
• Les Anglais au pôle nord (1870).
• Le tour du monde en quatre-vingts jours (1873). Ambelessì a-i compariss na cobia ch'as peul nen dësmentiesse: ël gentilòm anglèis Phileas Fogg, calm e rassional, e sò afessionà e adret servidor fransèis Passepartout.
• L'île mystérieuse (3 volum, 1874).
• Une ville flottante (1874). Romanz anspirà al transatlàntich Great Eastern, anté che Verne a l'avìa viagià.
• Michel Strogoff (1876). A l'é 'n romanz ch'a sélebra cheidun dij valor tradissionaj dla përson-a e dla sossietà, parèj dl'eroism, dla fidelità, dl'arconossensa.
• Mathias Sandorf (1885). Aventure d'un rivoltos contra la tiranìa.
• Le château des Carpathes.
• Les naufragés du « Johnatan » (publicà dòp soa mòrt, dël 1909). Ambelessì a-i compariss ël përsonage ëd n'anàrchich ch'a va dapress a le pianà dël prinsi arvolussionari Kropotkin.
• L'éternel Adam (publicà dòp soa mòrt, dël 1910); L'étonnante aventure de la mission Barsac (publicà dòp soa mòrt, dël 1920). Costi romanz dla veciaja a conten-o n'opinion pessimìstica, o almanch problemàtica, ant ij confront ëd la sapiensa dl'òm modern e ëd sò esse bon a amelioresse.

[modìfica] Divulgassion

• Géographie illustrée de la France et de ses colonies (1868);
• Histoire des grands voyages et des grands voyageurs (1878);
• Cristophe Colomb (1883);
• Voyage à reculons en Angleterre et en Écosse.

[modìfica] Jë spetàcoj ispirà a soe euvre

Jë scrit ëd Verne a l'han fòrt cissà la fantasìa dla gent e vàire artista as son ispirasse a chiel.
An tra jë spetàcoj ch'a l'han pijà l'andi da soa euvra già ai sò temp, dël 1873 a l'é arpresentà al Teatro 'd San Martinian a Turin Ël viagi 'd Giandoja da la Tèra a la Lun-a, dla companìa ëd marionëtte Lupi.