Cit San Bernard

Test an lenga piemontèisa

Cit San Bernard: ël sercc druìdich

Ël còl dël Cit San Bernard a l'é un passage ant j'Alp, a n'autëssa ëd 2188 méter.

[modìfica] Stòria

Particolar ëd le pere dël sercc

[modìfica] Ij temp antich

An s'ës còl as goerna ancor un sercc druìdich fabricà daj Salassin.
Apress, ij Roman a l'han fabricaje un templi al dé Giòve e dle barache 'me arpar pr'ij tropié, ij viagiator e ij cavaj. Dle ruin-e ëd coste barache, dont un-a a mzura 70 méter për 25, a resto ancora spatarà ambelelà. A l'amperador Calìgola a l'era vnuje an ment l'idèja dròla ëd tiré su na sità. Peul desse ch'a-i fussa chèich edifissi con pòrti a colòne. Vers ël sécol ch'a fa X, un-a ëd coste colòne a l'ha fàit ciamé ël còl Colonne-Joux. A l'é la colòna ëd quatr méter an sël pont pì àut dël còl, e che al di d'ancheuj a l'ha ansima la statua ëd bòsch ëd Bernard ëd Menton.

[modìfica] L'ariv dël cristianésim

Apress Costantin a son dij prèive cristian ch'as anstalo për arsèive ij viagiator.
Ël còrp ëd German d'Auxerre a traversa ël còl dël 448, e an sò onor a l'avìo tirà su na capela ch'a l'ha durà fin-a al sécol ch'a fa X.
Dal 700 al 943 a son ij monio beneditin ch'a òcupo ël còl e a n'organiso l'ospitalità.
Ij beneditin a devo scapé cand a-i rivo ij Sarasin, ch'a së stabilisso an s'ës còl dal 943 al 990 anviron. Apress, a-i rivo ij brigant.

Statua ëd Bernard ëd Menton

[modìfica] L'ospissi

Ij brigant a son parà via për l'inissiativa ëd Bernard ëd Menton, che a fa tiré su n'ospissi grandios an sël pont pì àut dël còl e a lo dà da goerné ai monio canònich ëd la catedral d'Osta. Për vàire temp a l'é stàit ciamà Priorà ëd Colonne-Joux, përchè a l'era aministrà da 'n prior. Dël 1113, ël vësco d'Osta Boson II a lo passa ai canònich ëd Véres.
Pì tard, l'ospissi a rintra a fé part ëd la diòcesi ëd Tarantasia, e a-i resta për dontré sécoj. L'edifissi a drocava an ruin-a e Pero II, arsivësco ëd Tarantasia, a lo bandon-a për fene fabriché n'àutr, vers ël 1145, apopré a 'n chilòmeter pì a sud, an sël versant savojard, anté ch'as treuva al di d'ancheuj.

Dël 1170 ël Cit San Bernard as dëstaca dal convent ëd Véres e a dventa autònom: ël prior a l'é elegiù daj sò religios. L'ùnica dipendensa ch'a-i restava a l'era che ël prior ëd Colonne-Joux a dovìa arsèive l'anvestidura dal prevòst ëd Véres. Costa separassion a l'é confirmà dël 1221 dal vësco ëd Roma, Onòri III.

Le deliberassion capitolar a portavo donca ël sigil ëd l'ospissi: na colòna (Colonne-Joux) con, da banda, na stèila a ses raj e con la scrita sigillum capituli Columpnae Jovis.
Dël 1446 l'ospissi dël Cit San Bernard a l'é unì a la prevostura dël Grand San Bernard.

Ai 16 dë stèmber dël 1587, l'ospissi a l'é d'autut brusà al passage dij tropié spagneuj, ma dël 1592 a l'é stàit torna tirà su.

Un papé dël 1627 a esenta j'òm ëd La Tchouiile da fé ël bajèt, për ël servissi ch'a dovìo fé da sò pais al Cit San Bernard, sia tanme guide che për andé a l'arserca dij viagiator.

L'ospissi a l'é torna crasà dël 1691: ai 6 ëd luj a l'é rassià e brusà, sa vira daj fransèis ch'as artiravo da la Val d'Osta. Finìa l'artirà, ël Consèj ëd Tùa a órdina che l'ospissi a sia demolì d'autut, përchè ij fransèis, ant ël cas ëd neuve anvasion, a podèisso nen troveje arpar.
Passaje ël privo, dòp dël 1710 a ancamin-o a tirelo torna su: ant ël 1712 a eufr già un cit arpar e dël 1725 ël travaj a l'é livrà.

Dël 1752, l'ospissi dël Cit San Bernard ansema a tuti ij ben dël Gran San Bernard ch'as trovavo ant ij teritòri dël Regn ëd Sardëgna a passa a l'Órdin dij Sant Morissi e Làser.
Rivà la rivolussion fransèisa, dël 1795 ël resior abà Nicolas Gontier, apress avèj arzistù quatr agn, a dev chité ël leu. Da antlora e fin-a al 1836 a-i é pì nen ëstaje ëd resior al Cit San Bernard. L'ospitalità a l'era stàita sospendùa e l'ospissi a l'era vnù mes an ruin-a.
Dël 1810, l'Órdin Maurissian a anstala an lòn ch'a-i restava dël vej edifissi un cantiné, an mantnendlo fin-a al 1836. A-j dasìo 500 lire a l'ann përchè a dèissa na supa e n'arpar ai passant pòver.
Dal 1826 a son ancaminà ij travaj për rangé torna l'ospissi, livrà e duvertà dël 1836, con un prèive 'me resior.
Pì tard, a l'han fabricà tre arfuge an sël versant ëd La Tchouiille, scalionà a apopré mes'ora l'un da l'àutr, a j'autësse ëd 2179 méter, 2060 méter (ansidit dj'Eve Rosse) e 1921 méter, për eufre n'arpar provisòri an cas ëd temp brut.

Dël 1864 a l'han fàit rivé na stra fin-a a l'ospissi an sël versant savojard; cola da la part valdostan-a a l'é stàita livrà dël 1873.

[modìfica] L'abà Chanoux

Statua dl'abà Chanoux, ant slë sfond as ës-ciàira l'ospissi

Ël pì arnomà dij resior dël Cit San Bernard a l'é stàit l'abà Pierre Chanoux, dal 1860 al 1909. An col perìod a son ëstàit inaugurà ël giardin botànich La Chanousia (1897) e la statua ëd Bernard ëd Menton (1902).

La capela-mausolé ëd Chanoux a l'é dël 1913; la ciaborna an mes dla Chanousia e ël neuv osservatòri meteorològich dl'ospissi a son ëstàit fabricà dël 1922.