Consèj ëd Tùa

Test an lenga piemontèisa

Ël Conseil des Commis (Consèj ëd Tùa) a l'era un consèj special ëd goern dla Val d'Osta, anstituì dal Consej dij Tre Stat valdostan an soa ciambréa dij 29 ëd fërvé dël 1536, për fé front a la situassion crìtica anté ch'a l'era fongà lë Stat ëd Savòja. La decision autònoma dij valdostan, ch'a marca na tapa amportanta ant ël process ëd particolarism dla val, a l'é peuj ratificà dal duca.

[modìfica] Quàder dla situassion

Carl II ëd Savòja a l'ha pen-a smonusse Gënevra (ëvnuita andipendenta, calvinista e svìssera) ansema a na part dël Valèis. Turin e la Valsusa a l'han dorbuje le pòrte a ij fransèis, ën anandiand la prima anession a la Fransa. Lë stat a l'é giumaj na cita colession d'ìsole feodaj sensa continuità teritorial:

• Coni e Nissa dël mar
• Vërsèj
• Ducà d'Osta

Për gionta ant ël Ducà d'Osta a l'é riva-ie Gioan Calvin, che ën spantiand ël protestantesim a pronta ëdcò la val a vnì un canton svìsser. Polìtica e religion, coma sempe ant ës moment ëd guèra religiosa continental, as fondo ant na question sola.

[modìfica] Convocassion djë Stat Generaj

Ij 28 ëd Fërvé dël 1536, ël Consej dij Tre Stat a ven convocà dal bàilo Matéo ëd Lostan, an rapresentansa dël Duca, a Osta, ant ël fruté dël Convent ëd San Fransesch. Conforma a le conte ch'a son rivane, ël bàilo a smon tre question:

• I veule resté catòlich?
• I veule resté fedej a Ca Savòja?
• I seve pront a dé vòstra vita e vòstri ben an difèisa dlë stat?

As sent arsponde tre vire che 'd sì, e sòn a anandia ël process che a men-a a la formassion dël Consej ëd Tùa. Com as ës-ciàira, però, për stat ij valdostan a antendo mach sò teritòri, pa tut lë stat savojart ant sò compless.

[modìfica] Decision dël Consej

An tra le prime decision dël Consèj a-i é la stipulassion d'un tratà 'd neutralità con la Fransa dël 1537 e la creassion dël 1548 ëd na milissia local. An pràtica, ël Ducà d'Osta as ciama fòra da 'nt la guèra antra Savòja e Rè 'd Fransa, e as pronta mach a difend-se daspërchiel.

[modìfica] Sust dla polìtica dël Consej ëd Tùa

Le decision dël Consej as capisso mach a anquadreje ant sò temp. Lòn che a na mentalità nassionalista moderna a peul ësmijeje a un tradiment a l'é nomach che la continuità dla situassion ëd mesa andipendensa dla Val, coma fissà dël 1191 ant ël Papé dle Franchise dla Val d'Osta.

Se da na part la sitoassion ëd debolëssa militar dij Savòja a men-a a slarghé l'andipendensa dla Val, che dapress a la formassion dël Consej as treuva a avej sò esèrcit e soa polìtica foresta, a venta ëdcò dì che ant ël Papé dle Franchise ël Duca a l'avìa pijait l'ampegn ëd difende chiel ben e person-e dla Val, e che ën ciamand ij Trè Stat a l'ha formalisà d'esse pì nen ant le condission ëd felo.

La distinsion antra pùblich e privà che i trovoma normal al dì d'ancheuj, ant l'età mojen-a a-i é nen. Ij tratà polìtich a resto dzortut dij contrat privà antra famije, e na vira che la famija dij Savòja a peul pì nen fé sò travaj, le famije valdostan-e ël travaj as lo fan daspërlor. Ij nòbij valdostan a l'han dzortut maitas dë ten-se fòra da 'nt le guère ëd religion, e dë vnì un canton svìsser a-j n'anfà nen vàire, che già parej d'andipendensa a 'n n'han fin ch'a në veulo. Sòn a lo capiss ëdcò M.sù Calvin, che dapress a la formassion dël Consej as në torna tòst ën Svìssera.

[modìfica] Consegoense longhe dla polìtica dël Consej

Ël Consej a-i la fa a ten-e la Val fòra da ij sagrin. Për la Val d'Osta as deurb un dij moment pì bej, dzortut ën essend un dij motobin pòchi teritòri andova as fa na vita normal, dëmentrè che an tuta Euròpa la gent as massa për question polìtiche e religiose. Ës moment ëd boneur a men-a peuj ij fransèis a parlé con un chèich anghicio d'Aoste, la pulcelle (Osta, la bela fija). La neutralità a durerà fin al 1691, quand ij fransèis a anvaderan la val franch tutun, ën rivand fin a St. Vincent.

[modìfica] Vita dël Consej

Ël Consej ëd Tùa a forma coma arspòsta a na sitoassion d'emergensa, ma a resta an pé bele che doj sécoj. A sara abolì a ij 24 dë stémber dël 1770, ansema a gran part dla veja legislassion e dl'autonomìa dla val, da Carl Emanuel III, ch'a pòrta giumaj ël tìtol ëd Rè ëd Sardegna. Ma coj-lì a saran già temp motobin modern, andova che ij rapòrt aministrativ antra teritòri diferent a l'avran pì nen la forma ëd contrat privà antra famije (për tant che vàire vire ël sust a sarà sempe col).

[modìfica] Bibliografìa

• Pedrini, Ennio (1965). Passeggiata tra i castelli (Val d'Aosta). Turin: Editoriale Pedrini.