Thomas Bernhard
Z Wikipedii
Thomas Bernhard (ur. 9 lutego 1931 - zm. 12 lutego 1989), austriacki pisarz i dramaturg, uważany za jednego z najwybitniejszych reprezentantów literatury niemieckojęzycznej.
Spis treści |
[edytuj] Życie
Bernhard urodził się w Heerlen (Holandia) jako nieślubne dziecko Herty Fabjan (1904-1950) i Aloisa Zuckerstaettera (1905-1940). Większość dzieciństwa spędził w Wiedniu i w Seekirchen (Salzburg). Następnie, po ślubie matki w 1936 r., zamieszkał w Traunstein (Bawaria). Bernhard uczęszczał do szkoły podstawowej w Seekirchen, a później do narodowo-socjalistycznej (od 1945 r. katolickiej) szkoły z internatem, Johanneum. Zakończył edukację w 1947 r., aby zostać kupcem. Z powodu nieuleczalnej choroby płuc lata 1949-1951 spędził w sanatorium Grafenhof. W latach 1955-1957 studiował aktorstwo w Mozarteum w Salzburgu. Resztę życia poświęcił pisaniu. Zmarł w swym domu w Ohlsdorffie, dokąd przeprowadził się w roku 1965. Jego ostatnią wolą było zaprzestanie wystawiania jego sztuk na terenie Austrii, zabronił także wydawać dotąd nieopublikowane dzieła. O jego śmierci poinformowano dopiero po pogrzebie.
[edytuj] Twórczość
Thomas Bernhard, często krytykowany w Austrii jako Nestbeschmutzer (dosł. kalający własne gniazdo), a równocześnie wysoko ceniony za granicą, przez wielu jest uważany za geniusza.
Na jego twórczość w głównej mierze wpływało przejmujące poczucie samotności, a także nieuleczalna choroba, która spowodowała jego śmierć w kulminacyjnym momencie życia. Jedną z charakterystycznych cech stylu Bernharda jest monolog bohatera wyjaśniający - zwykle biernemu słuchaczowi - jego pogląd na świat, co jest zazwyczaj umotywowane jakąś określoną sytuacją.
Główni bohaterowie dzieł Bernharda, często uczniowie czy też, jak nazywał ich sam autor - Geistesmenschen - w swych tyradach przeciwko głupiej ludzkości potępiają wszystko, co ważne dla Austriaków: państwo (często określane jako Katolicko-Narodowo-Socjalistyczne), powszechnie uznane instytucje (jak np. wiedeński Burgtheater) i uwielbianych artystów. Jednakże pogląd na twórczość Bernharda nie powinien zawężać się tylko do wymienionych wyżej kwestii, gdyż jego dzieła niemal zawsze traktują o izolacji i postępującym samozniszczeniu ludzi dążących do doskonałości. Jest ona niemożliwa do osiągnięcia, ponieważ oznacza stagnację, a co za tym idzie - śmierć.
Es ist alles lächerlich, wenn man an den Tod denkt (Wszystko, w porównaniu ze śmiercią, jest farsą) - te słowa wypowiedział Bernhard, kiedy odbierał austriacką nagrodę narodową w 1968 r., co stało się przyczyną jednego z wielu skandali spowodowanych przez pisarza (de facto pośrednio przyczyniły się one do jego sławy). Na przykład powieść Holzfällen (Ścinanie drzew), wydana w roku 1984, przez lata nie mogła doczekać się publikacji z powodu oskarżenia o zniesławienie wystosowanego przez jednego z byłych przyjaciół pisarza. Wiele jego sztuk, a przede wszystkim Plac Bohaterów (1988), spotkało się z ostrą krytyką ze strony konserwatystów, którzy twierdzili, że Bernhard oczernia w nich Austrię. Zarówno Plac Bohaterów, jak i wiele innych dramatów zostało wystawionych przez kontrowersyjnego reżysera Burgtheater, Clausa Peymanna, który również nie uniknął krytyki (m.in. za wystawianie sztuk współczesnych i eksperymentatorskich, zamiast uznanej klasyki).
Bernhard spowodował zamieszanie nawet w momencie swojej śmierci, poprzez zakazanie publikacji i wystawiania swoich dzieł w obrębie granic Austrii do roku 2059. Jednakże wykonawcy jego ostatniej woli nie przestrzegają tego zakazu bardzo ściśle i uchylają go od czasu do czasu.
[edytuj] Bernhard w Polsce
W Polsce twórczość Thomasa Bernharda została rozpowszechniona głównie dzięki spektaklom Krystiana Lupy. W 1992 zaadaptował on na potrzeby spektaklu powieść Kalkwerk (I nagroda dla przedstawienia „za unikalny sposób teatralnej interpretacji, za złożoną i mistrzowską architekturę teatralną" na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym Kontakt 1993 w Toruniu, najlepszy spektakl 10 Ogólnopolskiego Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych w roku 1998 w ramach Teatru TV dokonano rejestracji telewizyjnej spektaklu). Lupa nie poprzestał na Kalkwerku - wyreżyserował również Immanuela Kanta w Teatrze Polskim we Wrocławiu (1996), Rodzeństwo w Starym Teatrze (1996), w 2001 w Teatrze Dramatycznym w Warszawie dokonał adaptacji wydanej już po śmierci Bernharda powieści Wymazywanie, a w 2006 w tym samym teatrze zrealizował sztukę "Na szczytach panuje cisza".
Jednak Thomas Bernhard wciąż pozostaje w Polsce pisarzem mało znanym szerszej publiczności, choć wiele jego utworów ukazało się w polskich przekładach. W 2005 roku wydane zostały jego dwie ostatnie powieści: Wymazywanie (W.A.B.) oraz Dawni mistrzowie (Czytelnik).
[edytuj] Wybrane dzieła
[edytuj] Proza
- In hora mortis, 1958
- Mróz, 1963 (Frost; wyd. pol. 1979)
- Amras, 1964
- Wzburzenie, 1967 (Verstörung)
- Prosa, 1967
- Ungenach, 1968
- An der Baumgrenze, 1969
- Watten. Ein Nachlaß, 1969
- Ereignisse, 1969
- Kalkwerk, 1970 (Das Kalkwerk; wyd. pol. 1986)
- Der Italiener, 1971
- Midland in Stilfs, 1971
- Chodzenie, 1971 (Gehen)
- Der Kulterer, 1974
- Autobiografie, 1975 (Die Ursache. Eine Andeutung; wyd. pol. Wydawnictwo Literackie 1998)
- Korekta, 1975 (Korrektur)
- Suterena: Wyzwolenie, 1976 (Der Keller. Eine Entziehung; wyd. pol. 1983)
- Oddech: Decyzja, 1978 (Der Atem. Eine Entscheidung; wyd. pol. 1983)
- Ja, 1978
- Der Stimmenimitator, 1978
- Die Billigesser, 1980
- Chłód. Izolacja, 1981 (Die Kälte. Eine Isolation; wyd. pol. Czytelnik 1987)
- Ein Kind, 1982
- Beton, 1982 (wyd. pol. Atut 2001)
- Bratanek Wittgensteina. Przyjaźń, 1982 (Wittgensteins Neffe. Eine Freundschaft; wyd. pol. Oficyna Literacka 1997)
- Przegrany, 1983 (Der Untergeher; wyd. pol. Czytelnik 2002)
- Holzfällen. Eine Erregung, 1984
- Dawni mistrzowie. Komedia, 1985 (Alte Meister. Komödie; wyd. pol. Czytelnik 2005)
- Wymazywanie. Rozpad, 1986 (Auslöschung. Ein Zerfall; wyd. pol. W.A.B. 2005)
- Der deutsche Mittagstisch. Dramolette, 1988
- In der Höhe. Rettungsversuch, Unsinn, 1989
- Thomas Bernhard: Kurzprosa Bd. XIV der Werkausgabe, 2003
[edytuj] Dramaty
- Die Rosen der Einöde. Fünf Sätze für Ballett, Stimmen und Orchester, 1959
- Święto Borysa, 1970 (Ein Fest für Boris; wyd. pol. Wydawnictwo Literackie 2001)
- Ignorant i szaleniec, 1972 (Der Ignorant und der Wahnsinnige)
- Na polowaniu, 1974 (Die Jagdgesellschaft)
- Die Macht der Gewohnheit, 1974
- Der Präsident, 1975
- Die Berühmten, 1976
- Portret artysty z czasów starości, 1977 (Minetti. Ein Porträt des Künstlers als alter Mann)
- Immanuel Kant, 1978 (wyd. pol. Wydawnictwo Literackie 2001)
- Naprawiacz świata, 1979 (Der Weltverbesserer, wyd. pol. Wydawnictwo Literackie 2001)
- Przed odejściem w stan spoczynku 1979 (Vor dem Ruhestand. Eine Komödie von deutscher Seele; wyd. pol. Wydawnictwo Literackie 2001)
- Na szczytach panuje cisza, 1981 (Über allen Gipfeln ist Ruh. Ein deutscher Dichtertag um 1900; wyd. pol. Wydawnictwo Literackie 2001)
- Am Ziel, 1981
- Der Schein trügt, 1983
- Der Theatermacher, 1984
- Rodzeństwo, 1984 (Ritter, Dene, Voss; wyd. pol. Wydawnictwo Literackie 2004)
- Einfach kompliziert, 1986
- Elisabeth II. Keine Komödie, 1987
- Plac Bohaterów, 1988 (Heldenplatz; wyd. pol. Wydawnictwo Literackie 2004)
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Auslöschung (niemiecki)
- Thomas Bernhard (angielski)
- Odnośniki do stron o Bernhardzie (niemiecki)
- O Kalkwerk w Teatrze Starym
