Rozstaw toru
Z Wikipedii
Rozstaw toru, inaczej prześwit toru, rozstaw szyn - odległość między wewnętrznymi powierzchniami główek szyn w torze kolejowym.
Oprócz rozstawu normalnego, 1435 mm, istnieje kilka podstawowych rozstawów stosowanych w różnych państwach na liniach kolei sieci krajowej: 1000 mm, 1067 mm, 1520 mm, 1600 mm, 1668 mm, 1676 mm.
Niejednokrotnie konieczność prowadzenia pociągów różnych rozstawów tą samą trasą spowodowało budowę torów trój- lub czteroszynowych (w splocie). Splot trójszynowy stosować można tam, gdzie różnica rozstawu jest na tyle duża, by dało się umieścić dwie szyny obok siebie.
Istnieje pewna tolerancja, z którą pociągi jednego rozstawu mogą korzystać z toru innego rozstawu. Na przykład tor o prześwicie 1520 mm jest praktycznie kompatybilny z torem 1524 mm (ruch między Rosją i Finlandią odbywa się bez zmiany rozstawu kół). Różnica mogła być jeszcze większa: w USA pociągi rozstawu 1435 mm mogły używać torów o prześwicie 1448 mm. Przy odpowiednio szerokich obręczach kół mogły też używać toru 1473 mm.
Spis treści |
[edytuj] Przegląd najpopularniejszych rozstawów
Pogrubiono rozstawy nadal eksploatowane
[edytuj] Tor wąski
- 600 mm - wiele kolei w Polsce; m. in. nadal eksloatowana kolejka turystyczna Maltanka w Poznaniu - http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolejka_Parkowa_Maltanka
- 610 mm - Darjeeling Himalayan Rly., 1879; także inne koleje w Indiach;
- 750 mm - Waldenburgerbahn pod Liestal, Szwajcaria, 1880; Koszalińskie Koleje Wąskotorowe (przed przekuciem), kolej Przeworsk - Dynów (rozstaw obecny);
- 760 mm
-
-
- tzw. "bośniacki", rozstaw popularny w Austro-Węgrzech (m.in. 1904 Przeworska Kolej Dojazdowa – rozstaw pierwotny, Jindřichohradecké místní dráhy w Czechach), 1910-70 tramwaj w Dubrowniku;
- pojawia się również w 1869 w Afryce południowej jako jeden z dwóch pierwotnych rozstawów przed adaptacją "rozstawu przylądkowego" jako standardowego dla sieci krajowej;
-
- 762 mm - liczne linie, m.in.:
- 785 mm - Górnośląska Kolej Wąskotorowa, pierwotnie także tramwaje w regionie górnośląskim (1894-1951);
- 800 mm - Kolejka Wilanowska 1892, także inne kolejki dojazdowe pod Warszawą;
- 891 mm - wiele kolei prywatnych w Szwecji; zachowana Roslagsbanan pod Sztokholmem (3 stopy szwedzkie);
- 900 mm - tramwaje w Krakowie (niezachowane), Lizbonie i Linzu;
- 914 mm
-
-
- pojedyncze linie w USA, m.in. Durango & Silverton Narrow Gauge RR (1882);
- dominujący rozstaw irlandzkich kolejek wąskotorowych;
- wiele linii w Andach i Ameryce Środkowej;
-
- 925 mm - tramwaje w Saskiej Kamienicy, do 1988;
- 950 mm - kolejki dojazdowe we Włoszech, m.in. Circumvesuviana;
[edytuj] Tor średni
Kategoria wyróżniana w krajach, gdzie rozstawy z tego przedziału są podstawowe na sieci krajowej; w Polsce grupę tę włącza się do "torów wąskich".
- 1000 mm - tzw. "metrowy", wiele kolei i tramwajów na całym świecie, m.in.:
-
-
- Hiszpania, koleje wąskotorowe: od 1852;
- Brazylia, EF Leopoldina pod Rio de Janeiro, 1853;
- Indie, kolej Delhi - Farukh Nagar; w XX w. duża sieć w Bengalu Wschodnim;
- Argentyna: kolej Cordoba - Tucuman, 1873; tzw. "trocha angosta";
- Malaje, od 1885;
- koleje w Boliwii;
- Kenia, Uganda: Uganda Rly., 1896;
- Polska: wąskotorówki na Pomorzu Zachodnim
-
- 1009 mm - tramwaje w Sofii;
- 1050 mm - Palestyna, Arabia: Kolej Hedjaz 1908; także inne koleje regionu;
- 1067 mm - tzw. "przylądkowy":
-
-
- niepotwierdzone zastosowanie – Rosja, kolej kopalniana na Ałtaju, 1806;
- Australia, Queensland, linia Ipswich - Grandchester 1865;
- Japonia, linia Tokio - Jokohama, 1872;
- San Francisco, tramwaje linowe, 1873;
- Kraj Przylądkowy i Natal: od 1874 rozstaw standardowy na sieci południowoafrykańskiej; konwersja kolei z toru normalnego i 760 mm;
-
- 1101 mm - Szwecja, Fryckstads Järnväg, 1849;
- 1106 mm - kolej konna Budziejowice - Linz 1827 (3½ stopy austriackiej);
- 1219 mm - tramwaje w Bradford 1884, Glasgow Subway 1896 (4 stopy brytyjskie);
- 1372 mm - tzw. "szkocki" (4 stopy bryt. 6 cali):
-
-
- pierwotnie wiele kolei w Szkocji, m.in. Ardrossan & Johnstone Rly., 1810;
- Japonia, tramwaje tokijskie (zachowane dwie linie), Keiō Dentetsu, jedna linia metra;
-
[edytuj] Tor normalny
- 1435 mm (4 stopy bryt. 8½ cala) - tzw. "stephensonowski" albo normalny[1]: Anglia, kolej Stockton & Darlington Rly. (1825); potem wiele kolei i tramwajów na całym świecie; o przyjęciu tego rozstawu jako standardowego zadecydowała zapewne jego popularność w krajach, gdzie kolej rozwinęła się najwcześniej: Wlk. Brytanii, Niemczech, Francji, północno-wschodnich Stanach Zjednoczonych.
[edytuj] Tor szeroki
- 1445 mm
-
-
- tramwaje w Mediolanie, Turynie i Rzymie;
- metro w Madrycie;
-
- 1448 mm - tzw. "pensylwański": typowy dla Pennsylvania RR w USA; używały go pociągi normalnotorowe; po 1886 stopniowa konwersja na rozstaw normalny;
- 1450 mm - tramwaje w Dreźnie;
- 1458 mm - tramwaje w Lipsku;
- 1473 mm - dawny popularny rozstaw torów w stanach Ohio i New Jersey (lata 30. i 40. XIX wieku), które były zbudowane z szyn drewnianych z żelaznym okuciem powierzchni jezdnej; tzw. "Ohio broad gauge";
- 1495 mm - tramwaje w Toronto; potem także metro w Toronto;
- 1520 mm - tzw. "rosyjski" (nowy); standardowy dla byłego ZSRR;
- 1524 mm - tzw. "rosyjski" (stary):
- 1575 mm - Irlandia, Dublin & Drogheda Rly., rozstaw pierwotny;
- 1581 mm - tzw. "pensylwański rozstaw tramwajowy": obecnie tramwaje w Filadelfii i Pittsburgu (5 stóp bryt. 2¼ cala);
- 1588 mm - tramwaje w Nowym Orleanie;
- 1600 mm - tzw. "irlandzki":
- 1638 mm - tramwaje w Baltimore;
- 1664 mm - pierwotny rozstaw kolei portugalskich (5 stóp portugalskich);
- 1668 mm - wspólny rozstaw "iberyjski"; obowiązujący standard sieci Hiszpanii i Portugalii;
- 1672 mm - kolej Barcelona - Mataró, Katalonia, 1848 (6 stóp katalońskich); pierwotnie podstawowy na sieci hiszpańskiej;
- 1676 mm - tzw. "brytyjski rozstaw kolonialny" (5½ stopy brytyjskiej):
-
-
- Kanada, Champlain & St. Lawrence RR, 1836; później podstawowy w Kanadzie do 1870; następnie przejście na tor normalny dla integracji z kolejami USA;
- Indie, Great Indian Peninsular Rly. linia Bombaj - Thana, 1853; tzw. "broad gauge";
- Argentyna, kolej Parque - Floresta, 1857; tzw. "trocha ancha";
- USA, San Francisco: kolej BART 1972;
-
- 1825 mm - Rosja, kolej Царскосельская ж.д., tor pierwotny, 1836;
- 1880 mm - Irlandia, Ulster Rly., rozstaw pierwotny;
- 1945 mm - Holandia, kolej HSM, 1839-66;
- 2140 mm - tzw. "Brunel gauge", Anglia, kolej Great Western Rly., 1838-92;
- 3000 mm (także 4000 mm i 6500 mm) - kolej planowana za czasów rządów Adolfa Hitlera
Przypisy
- ↑ W Argentynie tor normalny określa się jako "trocha media" ("średni").
[edytuj] Zobacz też
- tor (kolejnictwo)
- kolej
- historia kolei
- przegląd zagadnień z zakresu kolejnictwa
- en:Track gauge
- de:Spurweite (Eisenbahn)
[edytuj] Linki zewnętrzne
- J. B. Calvert, The Ohio Broad Gauge and Other Fables