Pałac we Frysztacie

Z Wikipedii

Pałac we Frysztacie Zámek Fryštát
Wygląd współczesny
Miejsce	Karwina-Frysztat Republika Czeska
Adres	Masarykovo náměstí 1, 733 24 Karviná-Fryštát
Typ budynku	pałac miejski
Styl architektoniczny	empire, klasycyzm
Rozpoczęcie budowy	XIII wiek
Ważniejsze przebudowy	XVI wiek, XVIII wiek, XIX wiek, 1994-1997
Pierwszy właściciel	Piastowie cieszyńscy

Pałac i kościół Podwyższenia Krzyża na starej pocztówce

Grobowiec Larischów w pobliżu pałacu

Pałac we Frysztacie (czes. Zámek Fryštát) to zabytek historyczny znajdujący się w granicach miasta Karwiny. Położony jest tuż przy rynku w jednej z głównej dzielnic - Frysztacie, stanowiącej historyczne centrum miasta.

[edytuj] Historia

Początki obiektu sięgają średniowiecza i początków Frysztatu jako samodzielnego miasta. Od XIV wieku znajdował się tutaj drewniany, gotycki zamek, postawiony przez Piastów cieszyńskich, dla których była to druga, po Cieszynie, siedziba rodowa. Zamek służył przede wszystkim jako warownia na pograniczu Śląska i Moraw, strzegąc dróg handlowych do Polski. Kiedy spłonął podczas pożaru w 1511, książę Kazimierz II odbudował go w stylu wczesnorenesansowym z kamienia i cegły. Rezydujący tutaj książęta cieszyńscy udzielili miastu licznych przywilejów, ale od 1570 przeprowadzili się do nowej rezydencji - pałacu Raj. W 1572 tzw. państwo frysztackie odkupili od Piastów Cyganowie (czes. Cikán) ze Słupska. Od tego momentu zaczynają się dzieje związane z kolejnymi rodami szlacheckimi.

Cyganowie byli właścicielami zamku do 1637 - po wojnie trzydziestoletniej, jako wyznawcy luteranizmu, musieli ze Śląska uciekać. Wcześniej, w 1617 zamek uszkodził pożar, a później przemieszczające się przez Frysztat wojska. Kupił go katolicki szlachcic Zdeněk Žampach z Potštejna, ale już po dwóch latach sprzedał. Potem krótko władał nim Henryk Wacław Podiebradowicz (czes. Jindřich Václav z Minstrberka; potomek króla Jerzego z Podiebradów), ale budowla nadal niszczała. W 1650 kolejnymi właścicielami zostali hrabiowie Gaschinowie (czes. Gašínové) z Gašína, którzy uczynili z niego siedzibę rodową. Dokonali też remontu oraz niewielkich przebudów w stylu barokowym. W latach 1738-1749 zamek czterokrotnie zmieniał właścicieli. Nowymi, którzy zostali na dłużej, byli hrabiowie Taaffe, ale zamek znowu podupadł, gdyż częściowo zniszczył go kolejny pożar.

W 1792 Frysztat i zamek kupił hrabia Jan Larisch von Mönnich i całkowicie go przebudował w stylu empire. Dodał także nowe skrzydło (tzw. Lottyhaus) i w ten sposób powstał pałac miejski w kształcie litery "U", tworzący jedną z pierzei rynku. W 1804 założyli za zamkiem rozległy park w stylu angielskim. Przy pobliskim kościele katolickim Podwyższenia św. Krzyża Larischowie wybudowali także rodowy grobowiec; oprócz niego w sąsiedztwie pałacu powstały pralnie i łaźnie, a przy niedalekim potoku domek letni w stylu szwajcarskim.

W II połowie XIX wieku rosła ranga rodu Larischów (jeden z nich, Jan, został m.in. austriackim ministrem finansów), którzy zaczęli poszukiwać większej siedziby. W 1873 wybudowali neorenesansowy pałac w Solcy i od tego czasu w pałacu we Frysztacie spełniał już tylko głównie funkcje gospodarcze, choć przez jakiś czas mieszkał też w nim Georg Larisch do 1896 mąż Marii Wallersee (Marie Louise von Larisch-Wallersee, siostrzenicy cesarzowej Elżbiety). Na początku XX wieku odwiedziło go jednak kilku znakomitych gości - m.in. arcyksiążę Franciszek Ferdynand, następca austriackiego tronu, cesarz niemiecki Wilhelm II oraz car bułgarski Ferdynand I Koburg. W tym czasie Larischowie byli jednymi z głównym właścicieli przemysłu wydobywczego (kopalnie węgla) w Księstwie Cieszyńskim^[1].

Po utworzeniu Czechosłowacji pałac pozostał w ręku Larischów - ostatnim właścicielem był hrabia Jan, który się w nim urodził, ale przebywał rzadko, rezydując głownie w pałacu Solca. W 1945 pałac skonfiskowały władze i utworzyły w nim Miejską Radę Narodową, a także siedzibę jednej z kopalni, natomiast wyposażenie częściowo rozkradziono; to co ocalało porozmieszczano po różnych muzeach, bibliotekach i innych instytucjach. W latach 50. i 60. XX wieku kilkakrotnie przebudowano fragmenty wnętrz, nie przejmując się zachowaniem zgodności z potrzebami konserwatorskimi. Dopiero kiedy w 1990 obiekt wraz z parkiem stał się własnością miasta Karwina przeprowadzono gruntowną rekonstrukcję głównej części pałacu (m.in. odsłonięto cenne polichromie) i przywrócono mu wygląd z okresu rodu Larisch. W 1997 udostępniono go zwiedzającym.

[edytuj] Pałac obecnie

W pałacu mieści się muzeum wnętrz zabytkowych, a eksponatami są przedmiotu pochodzące także z innych larischowskich zamków, które nie dotrwały do czasów współczesnych - Raju i Solcy.

Jedno ze skrzydeł - tzw. Lottyhaus - udostępniono do zwiedzania dopiero w 2003. Znajduje się tam filia Galerii Narodowej z Pragi i prezentuje zbiory czeskiej sztuki z XIX wieku.

Obok pałacu położony jest dawny park angielski - park Boženy Němcové o powierzchni 36 ha, jedno z ulubionych miejsc spacerowych mieszkańców miasta.

Pałac pozostaje jednym z najcenniejszych zabytków uprzemysłowionego regionu Karwiny. Na placu przed wejściem do głównej części postawiono pomnik prezydenta Tomáša Masaryka. W okresie monarchii habsburskiej stał w tym miejscu pomnik cesarzowej Marii Teresy.