Kalevala

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy fińskiego eposu narodowego. Zobacz też: Kalewala - osada w rosyjskiej Karelii.

Scena z Kalevali, mal. Akseli Gallen-Kallela

Kalevala (Kalevala - dosłownie Kraina Kalevy, mitycznego praprzodka wszystkich Finów) to poemat epicki składający się z pieśni ludowych (tzw. run) i legend z terenów Finlandii i Karelii, zebranych i opracowanych w XIX wieku przez Eliasa Lönnrota. Kalevala nazywana jest fińskim eposem narodowym. Przyczyniła się do budzenia świadomości narodowej i wywarła duży wpływ na współczesną kulturę i sztukę fińską. 28 lutego w Finlandii obchodzi się Dzień Kalevali.

Przekazywane w tradycji ustnej runy, należące do najstarszych zabytków twórczości ludowej, pochodzące nie tylko z terenów dzisiejszej Finlandii, ale prawdopodobnie także z innych stron i przyswojone przez Karelczyków, mieszały się i ulegały znacznym przekształceniom. Pierwsze próby ich usystematyzowania podejmowano od początku XIX wieku. W 1835 roku lekarz, folklorysta i językoznawca Elias Lönnrot opublikował zbiór pieśni o ludowym bohaterze Väinämöinenie, pod tytułem Kalevala albo Stare pieśni karelskie o dawnych czasach fińskiego ludu, zawierający 35 run. Następne wydanie, zawierające już 50 run, ukazało się w 1850 roku i zostało przez Lönnrota zharmonizowane z różnych wariantów językowych i rytmicznych, oraz uzupełnione tak, że stanowiły logiczną całość.

Poemat obejmuje okres od stworzenia świata do średniowiecza i składa się z różnych wątków, dziejących się w świecie baśniowym i realnym, opisujących życie i czyny bohaterów oraz walkę dwóch wrogich plemion o Sampo - mityczny młynek szczęścia. Niektóre rozdziały opisują zwyczaje obrzędowe oraz pieśni, czary i zaklęcia z czasów pogańskich.

Kalevala została przetłumaczona na kilkadziesiąt języków, zarówno wierszem jak i prozą. J.R.R. Tolkien przyznał, że była dla niego inspiracją przy pisaniu tekstów wchodzących w skład zbioru Silmarillion. Przykładowo postać Gandalfa kluczowa dla wszystkich książek o Śródziemiu jest wzorowana na głównym bohaterze eposu, czarodzieju imieniem Väinämöinen. Także język elfów quenya jest wzorowany na starofińskim.

Pierwsze tłumaczenia fragmentów poematu na język polski powstawały już w drugiej połowie XIX wieku. Pierwszy pełny tekst w przekładzie Józefa Ozgi-Michalskiego ukazał się w latach 60. XX wieku. W roku 1998 (PIW) ukazał się pierwszy przekład bezpośrednio z oryginału na język polski, dokonany przez Jerzego Litwiniuka, znawcę literatur nadbałtyckich.

[edytuj] Osoby i nazwy własne

Ahto - bóg morza, mąż Vellamo
Ainikki - siostra Kaukomieli
Aino - siostra Joukahainena
Alue - legendarne jezioro
Annikki - siostra Ilmarinena
Äijö - starzec, najpierw synonim boga Ukko, następnie bóg zła
Etelätär (fin. "córa Południa") / Suvetar - bogini ciepłego wiatru
Hällä - wiry wodne w Häme
Häme - prowincja w środkowej Finlandii
Hiisi / Lempo - diabeł, zły duch
Hiitola - siedziba Hiisi
Hongatar - bogini opiekująca się sosnami
Horna - diabelska skała
Ilmari - zob. Ilmarinen
Ilmarinen - legendarny kowal, towarzysz Väinämöinena, potomek Kalevy
Ilmatar - "panna przestworzy", matka Väinämöinena
Ilpo - ojciec Louhi
Ilpotar - słynny ród w Pohjoli
Imatra - największy wodospad w Finlandii
Joukahainen - dufny młodzian, konkurent Väinämöinena
Joukola - siedziba Joukahainena
Kalervo - legendarny bohater z rodu Kalevy
Kalev / Osmo - legandarny praojciec Finów
Kalevainen / Osmoinen - potomek Kalevy
Kalevala - kraina Kalevy
Kalevatar / Osmotar - dziewczyna z rodu Kalevy
Kalma - duch, władca grobów
Kankahatar - bogini tkactwa
Kapio - piwowarka z rodu Kalevy
Katajatar - bogini, opiekunka jałowca
Kaukomieli / Ahti / Kauko / Lemminkäinen / Saarelainen - syn Lempiego, wielki uwodziciel, potężny wojownik, najlepszy pieśniarz po Väinämöinenie
Kaukoniemi - siedziba Kaukomieli
Kauppi - handlarz, wytwarza narty
Kave - bogini, dziewica przestworzy
Kemi - rzeka w północnej Finlandii
Kimmo / Kivi- duch zamieszkujący kamienie
Kipumäki - góra chorób
Kipuvuori - wzgórze boleści
Kivutar - "córa choroby", bogini niosąca ulgę chorym
Kullervo - siłacz, syn Kalervo
Kuutar - bogini tkająca materię powietrzną, córka księżyca
Kyllikki - żona Kaukomieli, piękność z rodu Saari
Lempi - ojciec Kaukomieli
Lokka - matka Ilmarinena
Luohi - pani na Pohjoli
Loviatar - ślepa starucha, córka Tuoni, matka chorób
Luonnotar - bogini przestworzy, córka natury
Luotola - zatoka u ujścia rzeki Joukoli
Manalatar - bogini krainy umarłych
Mariatta - dziewica, która z borówki zrodziła syna
Mehiläinen - pszczoła
Melatar - bogini fal prowadząca szczęśliwie statki poprzez sztormy
Mielikki / Mimerikki - bogini lasów, żona Tapio
Nyyrikki - bożek lasów, opiekun myśliwych i pasterzy, syn Tapio
Otavatar - bogini Wielkiej Niedźwiedzicy, tkaczka gwiezdnej materii
Otso - niedźwiedź
Päivätar - bogini, prządka materii powietrznej, córka słońca
Pellervoinen / Sampsa - bóg pól, drzew i roślin
Pihlajatar - bogini jarzębiny
Pohjola / Pimentola / Pohia / Sariola / Ulappala - kraina północy
Remunen - ojciec chmielu
Ruotus - okrutnik
Saari - możny ród wyspiarski, z którego wywodzi się Kyllikki
Sampo - magiczny młynek, dający szczęście, pomyślność i bogactwo
Savo - kraina na zachód od Karelii
Sinetär - bogini, opiekunka barwy tkanin
Sotkotar - bogini kaczek
Suonatar - bogini krwi
Suovakko - kucharka na dworze Pohjoli
Syöjätar - matka węża wodnego
Tapio / Kuippana - bóg lasów
Tapiola / Metsola - siedziba Tapio
Tähetär - bogini, tkaczka materii gwiezdnej
Tellervo - dziewica leśna, córka Tapio
Terhenetär / Uutar - bogini mgieł powietrznych
Tiera - towarzysz Kaukomieli
Tuometar - bogini czeremchy
Tuonela / Manala - otoczona rzeką siedziba Tuoni (śmierci)
Tuoni - 1. śmierć, bóg królestwa śmierci; 2. rzeka umarłych
Turia - Laponia
Turso / Tursas - olbrzym, potwór morski
Tuulikki - córa Tapio
Tuuri / Palvoinen - bóstwo chmur
Tyrjä - wodospad w Laponii
Ukko - "starzec" najwyższy bóg
Untamo - 1. bóg snu 2. Untamoinen
Untamoinen - brat Kalervo
Väinämöinen / Suvantolainen / Väinö - główna postać eposu, wiekowy mędrzec, zaklinacz i najlepszy pieśniarz
Väinölä / Suvantola / Uvantola - siedziba Väinämöinena
Vellamo - bogini wód, sprzyjająca żeglarzom, żona Ahto
Vetehinen - bóg topieli
Vipunen - mag, słynny znawca wiedzy tajemnej
Virokannas - starzec przybyły z obcych krajów
Vuoksi - rzeka łącząca jezioro Saimaa z Ładogą