Czas (językoznawstwo)
Z Wikipedii
Czas - kategoria językowa określająca w czasie czynność, zjawisko lub stan, o których mowa w zdaniu.
Czas razem z trybem, aspektem, stroną i osobą są charakterystyczne dla czasownika zwłaszcza w językach indoeuropejskich.
Czasu często nie daje się łatwo przełożyć z jednego języka na drugi. Mimo istnienia we wszystkich językach prostego czasu teraźniejszego[1], zakres jego użycia może podlegać znaczącym wahaniom, np. język hiszpański używa go w celu opisania czynności właśnie trwających, podczas gdy angielski stosuje go do ogólnego scharakteryzowania jakiegoś wydarzenia, a w języku japońskim czas ten należałoby raczej nazwać "nieprzeszłym", gdyż wyraża także przyszłe zdarzenia.
Swoje odbicie w formach czasu i trybu może znaleźć m. in. stopień pewności mówcy do przekazywanej informacji, częstotliwość wykonywanej czynności, jej trwanie lub zakończenie, a nawet to czy była poznana osobiście, czy zasłyszana. Prowadzi to naukowców do budowania nowych teorii i prowadzenia sporów, co do dokładnej liczby czasów w danym języku.
W językoznawstwie wyróżnia się zazwyczaj następujące czasy:
- plusquamperfectum - zaprzeszły,
- perfekt (perfectum) - przeszły dokonany, często o pewnym związku z teraźniejszością
- aoryst (aoristum) - przeszły dokonany
- imperfekt (imperfectum) - przeszły niedokonany, opisowy,
- praesens - teraźniejszy,
- futurum - przyszły
Powyższe zestawienie charakterystyczne jest jednak przede wszystkim dla języków indoeuropejskich (z zastrzeżeniem, że nie każdy język tej rodziny dysponuje wszystkimi czasami z listy). Istnieją też jednak języki o zupełnie odmiennym systemie czasów, takie jak np. język hopi, długo uznawany za język zupełnie pozbawiony czasów, ostatnio zwraca się jednak w jego przypadku uwagę na opozycję kategorii gramatycznej subiektywności i obiektywności w opisie zdarzeń jako na system analogiczny do czasowego. Języki izolujące (np. chiński) do określenia czasu wykorzystują natomiast przysłówek.
Tradycyjne - oparte na analizie języków indoeuropejskich - rozumienie kategorii czasu bywa zatem bezużyteczne w przypadku języków spoza tej rodziny.
[edytuj] Język polski
W języku polskim występują trzy czasy:
- przeszły - opisuje wydarzenia wcześniejsze, np. Pisałem artykuły do Wikipedii.
- teraźniejszy - opisuje to, co dzieje się aktualnie, np. Piszę artykuły do Wikipedii.
- przyszły - opisuje zdarzenia przyszłe:
- złożony - Będę pisać (będę pisał) artykuł do Wikipedii.
- prosty - Napiszę artykuł do Wikipedii.
Podział czasu przyszłego na prosty i złożony bywa jednak w polszczyźnie kwestionowany z uwagi na fakt, że w pierwszym występują tylko czasowniki dokonane, w drugim tylko niedokonane - są to więc raczej różne sposoby budowania jednego czasu przyszłego dla czasowników o różnych aspektach.
Czas zaprzeszły istniał w dawnej polszczyźnie i dziś w mowie potocznej jest nieużywany. W języku pisanym i uroczystym bywa stosowany w sytuacjach szczególnych, dla podkreślenia uprzedniości czasowej danego zdarzenia np. Rozmawiałem z człowiekiem, którego spotkałem był w teatrze (czasownik spotkałem był dotyczy zdarzenia wcześniejszego, nierównoczesnego).
[edytuj] Przypisy
- ↑ W przypadku niektórych języków, ze względu na skrajnie odmienny system czasowy od indoeuropejskiego, należałoby w tym wypadku mówić raczej o "czasie podstawowym".
Czas przeszły: perfekt • imperfekt • aoryst • zaprzeszły
Czas przyszły: prosty • złożony • zaprzyszły
