Bitwa o ciężką wodę

Z Wikipedii

Bitwa o ciężką wodę – całokształt akcji podejmowanych z inspiracji dowództwa alianckiego w celu opóźnienia prowadzonych od 1939 r. przez hitlerowskie Niemcy intensywnych prac badawczych nad bronią atomową. Do jej produkcji niezbędna była ciężka woda. Jeszcze przed inwazją na Francję Niemcy podjęli nieudaną próbę przechwycenia zapasu ciężkiej wody (185 kg) z laboratorium prof. Frédérica Joliot-Curie w Paryżu. Francuzi jednak zdołali przerzucić ciężką wodę do Londynu (maj 1940). Ten niezbędny do produkcji broni atomowej środek hitlerowcy zdobyli w Norwegii, po jej opanowaniu w kwietniu 1940 r. W tym czasie Norwegia produkowała ciężką wodę na skalę przemysłową. W mieście Vermork niedaleko miasta Rjukan, w prowincji Telemark, znajdowały się duże zakłady chemiczne Norsk Hydro, produkujące ciężką wodę (w 1942 wyprodukowały 1,7 t).

Dowództwo alianckie, chcąc opóźnić prowadzone przez hitlerowskich fizyków prace nad bombą atomową, postanowiło zniszczyć zakłady w Wiemork oraz fabrykę ciężkiej wody budowaną w pobliskiej kotlinie. Do opracowania planu operacji zniszczenia tych zakładów oraz zapasów wyprodukowanej ciężkiej wody powołało w 1942 r. specjalną komórkę z profesorem politechniki w Trondheim Tronstedtem jako konsultantem. Pierwszą operację (kryptonim „Frogmen”) zorganizował brytyjski Zarząd Organizacji Specjalnych (SOE) w porozumieniu z dowództwem norweskiej armii na Zachodzie. W październiku 1942 r. w rejonie Rjukan został zrzucony Norweg Skinnarland z zadaniem przeprowadzenia rozpoznania; w nocy na 19 października do rejonu położonego ok. 150 km od Rjukan wysłano kilkuosobową grupę desantową Norwegów, która rozbiła się u wybrzeży Norwegii; wyłowiona przez hitlerowców, została rozstrzelana. W 1943 r. podjęto drugą operację (kryptonim „Hannersajd”; dowódca lejtnant Reneberg, zastępca K. Haukelid), wykonanie której powierzono grupie 6 komandosów; 15 stycznia udała się ona do miejsca lądowania na płaskowzgórzu Hardanger – Widda. Akcja się nie powiodła, pilot nie dotarł do celu. W nocy na 28 lutego 1943 r. grupa „Hannersajd” podjęła kolejną próbę przedostania się w rejon fabryki ciężkiej wody, zniszczyła urządzenia do produkcji oraz 1,5 t ciężkiej wody.

Po akcji część Norwegów, zgodnie z planem, wycofała się; trzech pod dowództwem Haukelida zostało na płaskowzgórzu z zadaniem obserwowania działalności Niemców w Wiemorku i informowania Londynu o ich posunięciach. Za pośrednictwem miejscowej komórki ruchu oporu Haukelid nawiązał współpracę z personelem inżynieryjno-technicznym zakładów chemicznych Norsk Hydro. Niemcy odbudowali fabrykę ciężkiej wody, ale już 16 listopada 1943 r. została ona zbombardowana przez amerykańskie bombowce; uszkodzono tylko hydrocentralę fabryki, reszta urządzeń zabezpieczona grubą warstwą betonu ocalała. W styczniu 1944 Niemcy zdemontowali fabrykę, zamierzając ewakuować ją wraz z wyprodukowanym zapasem ciężkiej wody (16 t) do Niemiec. 20 lutego 1944 r. Haukelid z towarzyszami przy współpracy miejscowej komórki ruchu oporu zatopili na jeziorze Tinnsjå prom, którym przewożono w specjalnych cysternach ciężką wodę.