Mandarijn (taal)

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Mandarijn of Guanhua, in de volksmond Chinees genaamd, is de verzamelnaam van alle Mandarijnse taalvariëteiten. Het is de meest gesproken taal ter wereld. Meer dan 850 miljoen mensen spreken Mandarijn. Het meestgesproken Mandarijnse dialect is het Standaardmandarijn, dat ook op scholen onderwezen wordt.

Vaak wordt het Mandarijn ook gewoon Chinees genoemd. Toch bestaat er geen taal als 'het Chinees', daar het Chinees een verzamelnaam is voor 14 talen. Deze talen, vaak (eigenlijk foutief) "dialecten" genoemd, kunnen net zoveel van elkaar verschillen als het Nederlands van het Deens.

Het Mandarijn wordt in de noordelijke helft van China gesproken, met als centrum Peking. In het zuiden zijn andere talen als Kantonees van groter belang. Op Taiwan wordt traditioneel geen Mandarijn gesproken, maar het Standaardmandarijn is er nu toch de officiële taal en wordt er met name gebruikt door immigranten vanaf het vasteland.

Mandarijn wordt geschreven met Chinese karakters (Hanzi), maar kan ook met het Latijnse alfabet worden geschreven. Hiervoor bestaan verschillende transcriptie-systemen. Tegenwoordig wordt meestal Hanyu pinyin gebruikt, de standaard-transcriptie van de Chinese overheid op het vasteland. Op Taiwan wordt vaak nog van andere transcriptie-systemen gebruik gemaakt.

• Sino-Tibetaanse talen
  • Chinese talen
    • Mandarijn

[bewerk] Grammatica

De Chinese talen kenmerken zich allemaal door een zuiver isolerende grammatica. Dat betekent dat ook het Mandarijn geen verbuigingen kent, geen vervoegingen, geen werkwoordstijden, geen grammaticaal geslacht, enzovoort. Wel belangrijk zijn de vaste woordvolgorde, partikelgrammatica en het gebruik van maatwoorden.

[bewerk] Verschillen tussen Mandarijn en standaard-Chinees

De Mandarijn-dialecten verschillen vaak sterk van de standaardtaal. De dialecten die daar het dichtst bij liggen zijn die van dongbei, het Noordoost-Mandarijn, en het dialect van Peking, het Pekinees. Hoewel vaak gezegd wordt dat het Standaard-mandarijn gebaseerd is op het Pekineze dialect, wijkt het hier wel degelijk van af. Het dialect van Harbin komt veel meer overeen met de standaardtaal dan dat van Peking.

[bewerk] Verschillen tussen Mandarijn en Kantonees

[bewerk] Tonen

Het Mandarijn heeft 4 verschillende (contour)tonen en 1 neutrale toon. De toon waarop het woord uitgesproken wordt bepaalt mede de betekenis. In de dialecten kunnen woorden soms een andere toon hebben dan in het Standaardmandarijn. Verder kan de precieze realisatie van een toon van streek tot streek verschillen.

Het Mandarijn heeft minder tonen dan het Kantonees en de meeste andere Chinese talen. Het Kantonees heeft negen tonen. Het Wu-dialect van Suzhou heeft er zeven. Het klassieke Mandarijn heeft waarschijnlijk meer tonen gehad: minstens 5, en de neutrale toon. De vijfde toon, de "sliktoon" die in sommige dialecten nog verder leeft, is in het moderne Mandarijn verdwenen.

[bewerk] Klanken

Behalve minder tonen kent het Mandarijn ook beduidend minder klank-mogelijkheden dan de zuidelijke dialecten. Woorden kunnen in het Mandarijn alleen eindigen op -n, -ng of een klinker. Zuidelijke dialecten hebben ook nog de mogelijkheid woorden te laten eindigen op -m, -k of een andere klank.

[bewerk] Lettergrepen

Een en ander leidt er toe dat het Mandarijn relatief weinig lettergrepen heeft, zelfs als men de mogelijkheden van onderscheid in toon meeweegt. Het gevolg is dat de Mandarijn-dialecten veel homoniemen hebben. Meer dan in andere dialecten wordt in het Mandarijn dan ook van samenstellingen gebruik gemaakt om iets uit te drukken. Daarmee komt men in feite dichter bij een systeem van meerlettergrepige woorden, wat eigenlijk onnatuurlijk is voor een Chinese taal. Mandarijn-chinezen zijn meer dan Kantonezen aangewezen op de context waarin ze woorden horen. In het schrift zijn deze problemen er niet. Elke woordbetekenis wordt daarin uitgedrukt met een eigen karakter.

[bewerk] Verschillen tussen Mandarijn-dialecten

Subgroepen in het Mandarijn :
东北 = Noordoost-Mandarijn (felblauw)
北京 = Peking-Mandarijn (blauwgroen)
冀鲁 = Jilu-Mandarijn (rose)
胶辽 = Jiaoliao-Mandarijn (lichtgroen)
中原 = Zhongyuan-Mandarijn (mosterdgeel)
兰银 = Lanyin-Mandarijn (geel)
江准 = Jianghuai-Mandarijn (lichtblauw)
西南 = Zuidwest-Mandarijn (donkerblauw)

Regionale verschillen in de uitspraak van het Mandarijn beperken zich niet tot de tonen. Men kan de accenten in het Mandarijn van Han-Chinezen opdelen in twee grote groepen: het Noordelijk-Han-Chinees accent 北方音 en het Zuidelijk-Han-Chinees accent 南方音. Zo zijn er binnen het Mandarijn dialecten die meer slotklanken kunnen hebben dan de genoemde -n, -ng of klinkers.

Bekend voorbeeld van zo'n extra slotklinker is de -r, die ook in het Standaardmandarijn gebruikt mag worden. Zeker in Peking wordt de -r, die een beetje klinkt als een Amerikaanse -r, veel gebruikt.

In het zuiden kent men deze -r dus niet. Verder hebben zuiderlingen moeite met de sj-klanken die in het noorden voorkomen: meestal realiseren ze zowel sj als s als een "s" - er is dan geen onderscheid. Dit leidt tot verwarring in het Standaardmandarijn: "tien" (Chinees: 十; pinyin: shi) wordt uitgesproken als "vier" (Chinees: 四; pinyin: Si).

Grammaticale verschillen tussen verschillende dialecten zijn er eigenlijk niet. Wel kan er variatie bestaan in vaste uitdrukkingswijzen, maar dergelijke verschillen worden niet als grammaticaal beschouwd.

De grote dialectverschillen van het Mandarijn worden kleiner door de opkomst van de standaardtaal, maar zijn ook vandaag de dag nog belangrijk. De dialecten worden in verschillende groepen onderverdeeld:

[bewerk] Subgroepen

• Noordoost-Mandarijn 东北官话
• Peking-Mandarijn 北京官话
  • Peking
    • Standaardmandarijn
• Jilu-Mandarijn 冀鲁官话
• Jiaoliao-Mandarijn 胶辽官话
• Zhongyuan-Mandarijn 中原官话
• Lanyin-Mandarijn 兰银官话
• Zuidwest-Mandarijn 西南官话
  • Sichuan
• Jianghuai-Mandarijn 江淮官话

[bewerk] Externe links

• QingWen.nl gratis online cursus Mandarijn
• Nǐ hǎo - Welkom bij de on-line cursus Chinees voor beginners van Teleac!
• Inleiding in het Mandarijn
• Mandarijn-Chinees Woordenboek
• Cursus Mandarijn
• Boekbesprekingen met nuttige aanvullende info

Wikibooks heeft een cursus over dit onderwerp: Cursus Mandarijn (in opbouw)