Lage Landen (staatkunde)
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
De Lage Landen of de Nederlanden is een term voor een laaggelegen gebied in West-Europa toen Nederland en België nog niet als aparte staten bestonden. Soms wordt ook Luxemburg bij de Lage Landen gerekend.
De term wordt gebruikt in de geschiedschrijving, maar ook vandaag de dag nog wordt het gebruikt als aanduiding voor beide (of alle drie de) landen samen.
Inhoud
|
[bewerk] Oorsprong van de naam
 |
|
De naam de Lage Landen duidt erop dat het gebied een laaggelegen vlakte is, ontstaan als delta van een aantal grote rivieren, zoals Rijn, Maas, IJssel, Schelde en Eems.
[bewerk] Geografische ligging
Het territorium van de Lage Landen is het gebied in West-Europa dat ingesloten ligt tussen de Franse gebieden in het zuiden, de Duitse gebieden in het oosten en de kant van de Noordzee in het westen en het noorden.
[bewerk] Geschiedenis van de Lage Landen
[bewerk] Verdeeldheid tot en met de 15e eeuw
Tijdens de Romeinse tijd maakten de latere Lage Landen ten zuiden van de Rijn deel uit van het Romeinse Rijk. Dit gebied was verdeeld over de Romeinse provincies Belgica en Germania inferior. Ten noorden van de Rijn lag Germania, dat slechts korte tijd onder Romeinse gezag stond. De Lage Landen werden na de val van het West-Romeinse Rijk een deel van het Frankische of Karolingische rijk, en later het Heilige Roomse Rijk. Gelderland behield tot 1543 zijn zelfstandigheid. Het hertogdom Lotharingen viel uiteen in verschillende deelgebieden, die met de naam hertogdom of graafschap werden aangeduid.
Gedurende de middeleeuwen werden de hertogen van Brabant en Gelre, en de graven van Holland en Vlaanderen heersers over de kleinere gebieden van de Lage Landen. Door veroveringen en vooral door huwelijkspolitiek vond schaalvergroting plaats. Zo kwam Holland onder de invloedssfeer van de graven van Henegouwen, en beiden samen onder invloed van het Huis Wittelsbach van Beieren.
[bewerk] Groei naar eenheid tijdens de Bourgondische periode
In de veertiende eeuw kwamen een groot aantal deelgebieden in de gemeenschappelijke handen van de hertogen van Bourgondië (bijvoorbeeld de Hoekse en Kabeljauwse twisten).
- Zie ook de artikelen Bourgondische Nederlanden (1384-1494)
[bewerk] Eenheid van Noord en Zuid
De geschiedenis van de Lage Landen als eenheid begint in de vijftiende eeuw.
[bewerk] Oostenrijkse Habsburgers
Met het huwelijk van Maria van Bourgondië met Maximiliaan van Oostenrijk gaan de gebieden over van de invloedssfeer van het Franse Huis Valois en komen de Lage Landen onder bestuur van het Huis Habsburg. De gebieden blijven formeel gescheiden, maar vormen samen een personele unie. Het bestuur wordt door landvoogden waargenomen.
In 1549 bepaalde Keizer Karel V in de Pragmatieke Sanctie (1549) dat de Bourgondische Kreits voortaan ondeelbaar zal zijn en bij overerving over zal gaan binnen de mannelijke en vrouwelijke lijn van zijn familie. Daarmee scheidt hij de Nederlanden (de naam die hij voor dit gebied introduceert) af van Frankrijk en van het Duitse Rijk en maakt dit land onderdeel van de bezittingen van zijn familie. Tevens besluit hij dat het Nederlands de officiële taal van de nieuwe Nederlanden zal zijn:
- "Wij, Karel, bij de gratie Gods Rooms Keizer (...) laten weten aan allen die nu zijn en hierna wezen zullen, dat wij geoordeeld hebben dat het van groot belang is voor onze voornoemde landen (...) dat zij in de toekomst altijd onder eenzelfde vorst zouden blijven die ze in één geheel zou houden, wetend dat hun deling tengevolge van successies en erfenissen hun ondergang en ruïne zou betekenen. Afgescheurd en van elkaar gescheiden zouden zij ten prooi kunnen vallen aan buurstaten (...). Dit zal echter kunnen vermeden worden indien onze landen altijd in het bezit blijven van één vorst die ze als één geheel bestuurt.
- Gegeven in onze stad Brussel in de maand november van het jaar Ons Heeren 1549."
- Zie ook de artikelen: Zeventien Provinciën (1477-1556), Habsburgse Nederlanden (1477-1794) en Bourgondische Kreits (1548-1794)
[bewerk] Spaanse Habsburgers
Na de troonsafstand van Keizer Karel V als keizer van het Heilig Roomse Rijk en koning van Spanje werden zijn bezittingen opgedeeld onder zijn familieleden en kwamen de Lage Landen in handen van zijn zoon Filips II van Spanje, die behoorde tot de Spaanse tak van de Habsburgers.
De splitsing van de Nederlanden in een noordelijk en zuidelijk deel dateert van de Spaanse bezetting. Filips II wilde de inmiddels calvinistische noordelijke Nederlanden opnieuw tot het Rooms-Katholicisme bekeren, hetgeen tot zeer veel verzet leidde. Dit verzet of de Nederlandse Opstand wordt de Tachtigjarige Oorlog genoemd en liep van 1568 tot 1648, met een Twaalfjarig Bestand in de jaren 1609 tot1621. Tijdens deze opstand vond de eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring van de Noordelijke Nederlanden plaats, met de proclamatie van het Plakkaat van Verlatinge, ondertekend te Den Haag op 26 juli 1581. Aan deze toestand kwam slechts een definitief einde met de Vrede van Münster van 1648.
- Zie ook het artikel: Spaanse Nederlanden (1494-1714) en Zuidelijke Nederlanden (1648-1794).
[bewerk] Noord en Zuid worden gesplitst
In de zestiende eeuw begint de geschiedenis van de Lage Landen opnieuw verschillend te verlopen in Noord en Zuid.
[bewerk] Noorden
In het Noorden ontstond rond 1581 de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Deze Republiek bestond ononderbroken tot 1795. De Franse revolutionairen maakten een einde aan deze onafhankelijke republiek, die werd opgevolgd door de Bataafse Republiek. In 1806 werd deze omgevormd in het Koninkrijk Holland. Beide regimes stonden onder auspiciën van de Franse bezetter. Tussen 1809/1810 tot 1813 behoorde het Noorden officieel tot het Eerste Franse Keizerrijk.
- Zie ook de artikelen: Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1581-1795), Bataafse Republiek (1795-1806) en Koninkrijk Holland (1806-1813)
[bewerk] Zuiden
Het Zuiden van de Nederlanden bleef verder in Spaanse handen, en ging bij het uitsterven van de Spaanse tak van de Habsburgers in 1714 terug over op de Oostenrijkse Habsburgers. Die bleven heersen over het Zuiden tot 1794 maar werden geconfronteerd met plaatselijk verzet in 1790 (zie Republiek van de Verenigde Nederlandse Staten). Daarna ging ook het Zuiden behoren tot de Eerste Franse Republiek, respectievelijk het Eerste Franse Keizerrijk tot en met 1815.
- Zie ook de artikelen Oostenrijkse Nederlanden (1714-1794), Republiek van de Verenigde Nederlandse Staten (1790) en Franse Nederlanden (1795-1815)
[bewerk] Noord en Zuid worden herenigd, gesplitst en opnieuw herenigd
In de periode 1810-1813 waren de Nederlanden kortstondig opnieuw verenigd, maar dan als Noordelijke departementen van de Franse bezetter. Ook het Prinsbisdom Luik behoorde hier voor het eerst toe.
[bewerk] Noorden
In 1813 werd het Noordelijke deel bevrijd van de Franse overheersing en ontstond het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, een personele unie tussen de Noordelijke Nederlanden en het Groothertogdom Luxemburg.
- Zie ook het artikel: Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1813-1830)
.svg/100px-Flag_of_Belgium_(1830).svg.png)
[bewerk] Zuiden
Na de nederlaag van Napoleon Bonaparte in 1815 werd op het Congres van Wenen ook het Zuidelijke deel hierbij gevoegd. Het was de bedoeling van de overwinnaars een sterke bufferstaat ten Noorden van Frankrijk te doen ontstaan.
In 1830 vielen Noord en Zuid weer uit elkaar en werden het twee aparte koninkrijken.
- Zie ook de artikelen: Nederlandse tijd (1815-1830) en Belgische Revolutie (1830)
[bewerk] Noord en Zuid blijven gesplitst tot op vandaag
Sedertdien zijn België en Nederland onafhankelijke soevereine staten. In 1839 moest het Groothertogdom Luxemburg grote gebiedsdelen afstaan aan België. In 1890 werd de personele unie tussen Nederland en Luxemburg verbroken en was het Groothertogdom Luxemburg ook soeverein.
- zie ook de artikelen: Koninkrijk der Nederlanden, Koninkrijk België en Groothertogdom Luxemburg
[bewerk] Lijmpogingen
Na 1830 zijn er in Noord en Zuid verscheidene personen en organisaties geweest die de eenheid van de Nederlanden wilden herstellen. De gebiedsdelen die tot deze eenheid moesten behoren varieerden, tussen een volledige hereniging tussen Nederland, België en Luxemburg en Frans-Vlaanderen (Heel-Nederland), of slechts op taalkundige gronden, tussen Nederland en het huidige Belgisch-Vlaanderen (Groot-Nederland).
Tijdens de bezetting door nationaal-socialistisch Duitsland (1940-1945) waren de Nederlanden gedurende korte tijd opnieuw territoriaal verenigd. Van een politieke hereniging was geen sprake.
Voorbeelden van streven naar de hereniging van de Lage Landen zijn in de twintigste eeuw het Algemeen Nederlands Verbond en Zannekin en het VNV van Staf De Clercq en het Verdinaso van Joris van Severen. Deze verenigingen wilden de staatkundige en of toenemende culturele verdeeldheid opheffen. Van deze organisaties bestaan thans nog het Algemeen Nederlands Verbond en Zannekin, die vooral op cultureel gebied actief zijn.
- Zie ook de artikelen: Groot-Nederland, Groot-Nederlandse gedachte, Heel-Nederland en Orangisme
In zekere zin zijn die als voorbereidingen te zien voor de totstandkoming van de Benelux. Thans raken ze echter door de verdere ontwikkeling van de Europese Unie overschaduwd.
- Zie ook de artikelen: Benelux en Europese Unie
[bewerk] Geschiedschrijvers
Schrijvers die zich in het bijzonder op de geschiedenis en de toekomst van de Lage Landen hebben toegelegd waren veelal historici:
- Carel Gerretson, (1884-1958), conservatief historicus, ook bekend als dichter onder de naam "Geerten Gossaert";
- Pieter Geyl, 1887-1966, progressief historicus en schrijver van ettelijke Groot-Nederlandse werken, waaronder het monumentale zes delen tellende werk 'Geschiedenis van de Nederlandse Stam'. Dit werk raakte nooit voltooid en bleef steken in het revolutiejaar 1798. Zijn geschiedkundig inzicht en zijn polemiek met de Britse historicus Arnold Toynbee heeft de Groot-Nederlandse gedachte weer op de geschiedkundige landkaart gezet; hij werd verder bekend om zijn speciale aandacht voor zijn sympathie voor de Vlaamse en Afrikaanse taalstrijd;
- Ernst Kossmann, 1922-2003, conservatief historicus, niet alleen in de Lage Landen geïnteresseerd maar evenals Geyl tevens bevorderaar van Anglo-Nederlandse betrekkingen. Schreef 'De Lage Landen', dat Geyls Magnum Opus leek voort te zetten en dat wel voltooid werd (tot 1980).
- Dom Arnoldus Smits, geestelijke te Steenbrugge, overleden in april 2005, was actief in het schrijven van deel vijf van zijn werk 'Scheuring in de Nederlanden'. De reeks werd in 1980 begonnen. Na zijn overlijden wordt het werk voortgezet door de Katholieke Universiteit Brussel. Het werk houdt zich op zeer doortastende wijze bezig met de gebeurtenissen, direct voor en tijdens de opstand van 1830, die België van het huidige Nederland en Luxemburg deden scheiden.
De belangstelling veler (en dezer) geschiedkundigen beperkt(e) zich veelal tot de Nederlandstalige gemeenschappen der Nederlanden. De Lage Landen zijn echter voor een groot deel Romaans- en Moezelfrankischtalig; de Waalse en Picardische dialecten in zuidelijk België en het Luxemburgs in Luxemburg en in het Arelerland rond Aarlen zijn immers niet-Nederlands. Ook Gerretson was, net als Geyl, aanvankelijk slechts in de Nederlandstalige gebieden geïnteresseerd, maar hij ontwikkelde zich later tot een Heel-Nederlands denker.
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Bronnen
- Dr A. Smits O.S.B., Scheuring in de Nederlanden Delen I, II, III en IV, UGA, Kortrijk-Heule, 1983-1999
- Prof. Dr P. Geyl, Geschiedenis van de Nederlandse Stam Delen I-VI, Wereldbibliotheek, Amsterdam, 1961
- E.H. Kossmann, De Lage Landen 1780-1980 Delen I en II, Uitgeverij De Prom, Baarn, 2002
