Johan Polak
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Johan Polak (12 november 1928 – 25 mei 1992) was een Nederlands uitgever, essayist, bibliofiel, vertaler en mecenas.
Inhoud |
[bewerk] Familie
Johan Bertus Wouter Polak, klasgenoot van Anne Frank, studeerde oude talen. Hij stamde uit een ontwikkeld en welgesteld joods gezin. Hij was een oomzegger van de Groningse filosoof Leo Polak en de schrijver Siegfried van Praag. Zijn vader, een gemeenteambtenaar, overleed toen Johan elf jaar was. Zijn moeder, Sara Schwarz, was een van de drie erfgenamen van de in 1889 gestichte essence-fabriek Polak & Schwarz. Dat bedrijf liep goed in de jaren dertig, en is in de oorlog met geluk en met een verstandige, niet-Duitsgezinde bewindvoerder, C.C. Brummer, intact gebleven - niet door de Duitsers ingepalmd. Polak & Schwarz werd verkocht door de familie en in 1958 omgedoopt tot 'International Flavors & Fragrances Inc.' (IFF), inmiddels de grootste fabrikant van geur- en smaakstoffen ter wereld. Zodoende was Johan Polak in de jaren vijftig en zestig een zeer welgesteld man. Zijn geld besteedde Polak niet alleen aan mooie boeken en andere esthetische zaken, maar ook ondersteunde hij steeds aankomende schrijvers en andere kunstenaars. Dat gold ook voor zijn tante Henriëtte Polak, de stichter van het Museum Henriëtte Polak in Zutphen.
[bewerk] Uitgever
Gedurende de jaren vijftig gaf Polak onder meer les in klassieke talen aan een middelbare school, maar ook begaf hij zich in de wereld van tekstbezorging, uitgeverijen en literaire tijdschriften. Zo assisteerde hij P.N. van Eyck bij de uitgave van de verzamelde werken van J.H. Leopold (1951-1952), zette hij de reeks 'Het Nieuwe Voorhout' op (1957) en stichtte het tijdschrift Cartons voor Letterkunde (1959-1962).
In 1962 begon hij samen met Rob van Gennep de uitgeverij Polak & Van Gennep, later Athenaeum - Polak & Van Gennep, kortweg Athenaeum. In 1968 gingen de firmanten in vriendschap uit elkaar. Polak ging verder met de oude naam, Van Genneps onderneming begon onder zijn eigen naam. Athenaeum was destijds de eerste Nederlandse uitgever die klassieke teksten opnieuw uitgaf. Ben Hosman was een medewerker van Polak; hij werd in 1983 directeur en nam tenslotte de uitgeverij over. Eind jaren tachtig verloor zij haar zelfstandigheid. Tegenwoordig is Athenaeum - Polak & Van Gennep een imprint van Querido.
[bewerk] Homo-emancipatie
Polak was naast uitgever ook stichter van enkele boekhandels, waaronder Athenaeum Boekhandel aan het Spui in Amsterdam. Verder heeft hij aan de homo-emancipatie bijgedragen door in de jaren zestig openlijk voor zijn homoseksuele geaardheid uit te komen, en als bestuurslid van het COC. Hij was een van de drijvende krachten achter het vernieuwende tijdschrift over homoseksualiteit Dialoog (1965-1967). Als mecenas gaf hij opdrachten aan diverse kunstenaars, onder wie Carel Willink, en stond hij vele beginnende kunstenaars financieel bij.
Vanaf 1983 was hij beschermheer van het Genootschap voor Tegennatuurlijke Letteren, een club van schrijvers en wetenschappers die zich met homogeschiedenis en -letterkunde bezighouden, met leden als Harry G.M. Prick, Theo van der Meer en Cees van der Pluijm.
[bewerk] Essays
In 1988 werd hem een eredoctoraat verleend door de Universiteit van Amsterdam. In de jaren tachtig begon hij ook cultuurhistorische essays te publiceren, veelal over klassieke en andere belangrijke schrijvers, van Herodotus via Plato, Vergilius, Quintilianus, Baudelaire, Wilde, Couperus, Leopold, Kaváfis tot George Steiner. Thema's die bij Polak steeds terugkeren zijn bloei en verval, decadentisme, antisemitisme en homofobie, de bedreiging van de beschaving en het doemdenken.
[bewerk] Overlijden en erfenis
Polak overleed plotseling, slechts 63 jaar oud. Zijn zeer omvangrijke en kostbare letterkundig archief berust bij het Gemeentearchief Amsterdam, maar mag niet geraadpleegd worden.
Polaks privé-bibliotheek was zijn grote liefde. Na zijn overlijden is zijn boekenverzameling in mei 1993 geveild. De ondertitel van de bijbehorende catalogus is veelzeggend: 'The most extensive, comprehensive, and exquisite Dutch private library in splendid condition'. De opbrengst van de veiling bedroeg enkele miljoenen guldens. Polaks omvangrijke nalatenschap wordt beheerd door de Stichting Johan Polak, die bedoeld is om zich in de voetsporen van zijn naamgever financieel in te zetten voor jonge schrijvers. Voorzitter van de Stichting Johan Polak is de Utrechtse hoogleraar Moderne Nederlandse letterkunde Wiljan van den Akker. De ideële activiteit van de stichting bestaat hoofdzakelijk uit een bijdrage in de huur van een appartement boven Athenaeum Boekhandel in Amsterdam waar gedurende een kwartaal een 'writer in residence' kan wonen, de 'Amsterdamse Schrijversresidentie', een initiatief van de Stichting Fonds voor de Letteren (sinds 2006). De eerste schrijver die er verbleef was de Vlaming David Van Reybrouck (*1971), de tweede de Poolse schrijfster Olga Tokarczuk (*1962), en de derde de Vlaamse Saskia de Coster (*1976).
[bewerk] Bibliografie
Over Polak: De Parelduiker december 1998 nr. 4/5. Speciaal nummer over Johan B.W. Polak. ISBN 90-763-14047
- Zeven kleine studies (1984; essays) ISBN 90-70087-16-2
- Oscar Wilde in Nederland : een flard verlaat fin de siècle (1988) ISBN 90-70850-16-8
- Bloei der decadence (1991; essays) ISBN 90-5018-125-2 (scherm- en printversie)
- Het oude heden (1992) ISBN 90-5018-155-4
- Het apewijf (1992; met Frans Goddijn) ISBN 90-5018-172-4
- De oorlog met Iugurtha (1993; vertaling van Gaius Sallustius Crispus' Bellum Iugurthinum) ISBN 90-290-9658-6
- Het voorbeeldige boek (2006; essays, met een nawoord van Piet Gerbrandy) ISBN 90-5018-769-2
[bewerk] Trivia
Als student woonde Polak op kamers bij Leendert van den Muijzenberg aan de Bloemgracht. Later woonde Dolph Kohnstamm op zijn kamer.
