Gallia Belgica

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Belgica
Belgica vlak vóór de inlijving Belgica in het Romeinse Rijk
Jaar inlijving	22 v.Chr.
Huidig land	België, Nederland, Frankrijk

Gallia Belgica was in de Romeinse tijd het noordelijke deel van Gallië, en Belgica werd als Latijnse naam later ook synoniem voor de Zeventien Provinciën en de Lage Landen.

[bewerk] Gallia Belgica volgens Caesar

Gallia Belgica was volgens Julius Caesar het noordelijke deel van Gallië, waar de Belgen woonden. In zijn Commentarii de bello Gallico verdeelt Caesar het door hem veroverde Gallia in drie delen in: een gebied van de Belgen, een gebied waar de Aquitaniërs leven en een gebied van zij die zichzelf Kelten noemen, maar die wij, zo schrijft Caesar, Galliërs noemen:

Gallië is verdeeld in drie delen, waarvan er één bewoond wordt door de Belgen, een ander door de Aquitaniërs, een derde door hen die zichzelf in hun taal Kelten noemen, maar die wij Galliërs noemen. Ze verschillen onderling van taal, instituties en wetten. De Galliërs zijn van de Aquitaniërs gescheiden door de Garonne, van de Belgae door de Marne en de Seine. Van hen allen zijn de Belgae de dappersten, omdat ze het verst van de cultuur en bevolking van de provincie verwijderd zijn, omdat er weinig handelaars hen bezoeken (waardoor hun geest verwijfd zou raken) en omdat ze zich het dichtst bevinden bij de Germanen, die over de Rijn wonen en met wie ze oorlog voeren.^[1]

Gallia werd aanvankelijk als één geheel geregeerd. Augustus bezocht Gallia in 27 v.Chr., en voerde later een reorganisatie door van de Gallische provincie: Gallia werd onderverdeeld in de Tres Galliae, bestaande uit de Romeinse provincies Gallia Belgica, Gallia Lugdunensis en Gallia Aquitania.

[bewerk] De Grenzen en het gebied van Gallia Belgica

Gallia Belgica na 90, toen de voorheen tot Belgica behorende provincies Germania inferior en superior onafhankelijk waren geworden.

Caesar legde de grenzen van Gallia Belgica aan de Noordzee, de Nederrijn, de Ardennen en de Seine. Onder de heerschappij van Augustus werden het Rijnland en het gebied van de Helvetiërs aangesloten bij Gallia Belgica. De aldus verlegde grenzen van Gallia Belgica als één van de Tres Galliae kunnen op basis van de optekeningen van Plinius en Ptolemaeus over de stammen van Gallia Belgica bij benadering bepaald worden: de noordelijke grens werd nog steeds bepaald door de Noordzee, de oostelijke grens door de Rijn (vanaf de monding tot het Bodenmeer), in het zuiden grensde Belgica aan de westelijke regionen van Zwitserland en de westelijke grens reikte op sommige plaatsen tot over de Saône (hoewel de civitates gelegen op de oostelijke oever van de Seine tot Gallia Lugdunensis behoorden). Het gebied langs de Rijn werd niet bestuurd door de provinciegouverneur van Gallia Belgica, maar stond onder directe controle van het leger. Deze militaire districten werden tussen 82 en 90, onder keizer Domitianus, omgevormd tot de onafhankelijke provincies Germania inferior en Germania superior, waardoor Gallia Belgica gebied ten westen van de Rijn verloor, evenals gebied uit het hedendaagse Nederland en België.

Onder keizer Diocletianus werd Gallia Belgica, onderdeel van het diocesis Galliarum (één van de twee diocesen waaruit Gallia nu bestond), onderverdeeld in Belgica Prima in het oosten en Belgica Secunda in het westen, met als respectievelijke hoofdsteden Augusta Treverorum (Trier) en Durocortorum (Reims).

De grenzen van Gallia Belgica waren dus absoluut niet vastliggend. Merk ook op dat Gallia Belgica allesbehalve samenviel met het huidige België.

E.M. Wightman stelt dat Gallia Belgica uit verschillende gebieden bestond, die nooit een natuurlijke eenheid vormden, noch op geografisch, noch op politiek niveau.^[2] De Romeinen en hun administratieve apparaat zorgden ten hoogste voor een kunstmatige eenheid, die van bovenaf werd opgelegd. Gallia Belgica werd met andere woorden gekenmerkt door een verscheidenheid aan landschappen, volkeren en tradities.

De verschillende stammen van Gallia Belgica noemden zichzelf (uiteraard) allesbehalve Belgen. Ten tijde van Caesars verovering in 57 v.Chr., konden de Belgae ingedeeld worden in drie grotere gehelen. In het zuidwesten bevond zich de streek waarnaar Caesar als Belgium verwees, en waar de Ambiani, de Caleti, de Veliocasses en de Bellovaci leefden. In de noordoostelijke regio, die aan de Rijn grensde, hadden de Eburonen, de Paemani, de Caerosi en de Segni zich gevestigd, ook wel de Germani Cisrhenani genoemd. Daar tussenin bevonden zich de gebieden van de Aduatuci, de Atrebati, de Morini, de Menapii, de Nervii, de Remi, de Suessiones en de Treveri. De Belgae boden meerdere malen weerstand aan de Romeinse overheersing, waarbij vooral de Nerviërs en de Eburonen de geschiedenis zijn ingegaan als weerbarstige krijgers. De Eburonen vernietigden in 54 v.Chr. vijftien Romeinse cohorten. Caesars represailles leidden tot een grondige uitdunning van de Eburones; een totale uitroeiing is echter onwaarschijnlijk.

[bewerk] De organisatie en urbanisatie van Gallia Belgica

Het bestuur van Gallia Belgica werd voorgezeten door een provinciegouverneur met de rang van praetor, die zetelde in Durocortorum. Deze was verantwoordelijk voor de burgerlijke administratie en een aantal kleinere troepenafdelingen, die bijvoorbeeld instonden voor het wegenonderhoud. Ook was hij aanwezig bij de gewichtigere rechtszaken.

Wat staatspost, keizerlijke bezittingen en financiële administratie betreft, vielen Gallia Belgica, Germania inferior en Germania superior onder hetzelfde ressort. De procurator van Gallia Belgica zetelde in Augusta Treverorum, en was tevens betaalmeester van de legers aan de Rijn. Vanaf Domitianus werd hij dan ook de procurator Belgicae utriusque Germaniae genoemd. Zijn voornaamste taken waren het verzekeren van de inzameling van de belastingen, en het beschikbaar maken van een deel van het geld voor de Rijnlegers. Om de 15 tot 40 jaar werd een volkstelling georganiseerd, zij het niet door de procurator, maar door andere, keizerlijke waarnemers. Gedurende Augustus regentschap bijvoorbeeld, werden driemaal een census georganiseerd, waarvan er één door Augustus zelf werd gecoördineerd.

De civitas was het orgaan van de administratie op het lokale niveau, en het bestuur hiervan was verantwoordelijk voor het uivoeren van de wet, het behouden van de orde, en het regelen van de financiën. Onder andere het ophalen van belastingen werd door het bestuur van de civitas meegeregeld, zowel via het onderhoud van wegen en herbergen voor de ambtelijke reizigers, als via de eigenlijke inzameling van geld, graan, en dergelijke. Alle civitates-hoofdsteden waren wegencentra. De meeste hoofdwegen waren waarschijnlijk ca. 15 v.Chr. reeds aangelegd, waarna men stelselmatig het volledige wegennet uitbreidde. Op het laagste niveau werd de administratie geregeld per plaats (vicus) of district (pagus). Afgevaardigden van alle civitates van de Tres Galliae werden gestuurd naar de Concilium Galliarum. Deze was enkel aan de keizer verantwoording verschuldigd, en bezat een eigen schatkist, de arca Galliarum.

Gedurende de tweede helft van de eerste eeuw en de eerste helft van de tweede eeuw ondergingen de steden in Gallia Belgica een grondige transformatie: overal werden publieke en Mediterraan aandoende gebouwen opgericht, zoals baden, tempels, aquaducten en (amfi-)theaters. De steden breidden zich vervolgens aanzienlijk uit gedurende de tweede helft van de tweede eeuw.

[bewerk] Gallia Belgica in de bronnen en het Geromaniseerde Gallia Belgica

Gallia Belgica interesseerde de Romeinse geschiedschrijvers enkel wanneer rebellie of invasies militaire tussenkomst noodzaakten. Na Caesars campagne en diens verslaggeving volgde er een periode waarin informatie slechts met tussenpozen verscheen. Omwille van het grenskarakter van Gallia Belgica was deze provincie meer dan de andere Gallische provincies vatbaar voor occasionele onderbrekingen van de vrede. Onder meer in 89 werd een opstand tegen keizer Domitianus onderdrukt. Minder afhankelijk van de militaire gebeurtenissen, verschaffen de etnografen, geografen en encyclopedisten (bijvoorbeeld Strabo en Plinius De Oudere) ons informatie over de Belgae en het landschap, of geven ze ons een aantal triviale weetjes. Na Tacitus volgde opnieuw een periode waarin Gallia Belgica minder interesse wekte bij de Romeinse historiografen. De Gallische provincies beleefden een periode die gekenmerkt werd door langzame veranderingen in samenleving en economie, als gevolg van de opname in het Romeinse Rijk.

Gedurende de heerschappij van Trajanus, Hadrianus en Antoninus Pius kende Gallia Belgica een periode van aanzienlijke bouwactiviteit, zowel in de steden als op het platteland. Historiografen vestigden hun aandacht opnieuw op Gallia Belgica onder Marcus Aurelius: een aantal incidenten staken opnieuw de kop op. Zo sloeg de provinciegouverneur Didius Julianus tussen 172 en 174 invallen af van de Germaanse Chatten en Chauken. Gedurende de tweede eeuw kende Gallia Belgica dus een relatief vredige tijd van vooruitgang, hoewel hier en daar de eerste tekenen van onrust verschenen.

De Constitutio Antoniniana van Caracalla, uit het begin van de derde eeuw, verleende het Romeinse burgerschap aan bijna alle inwoners van het Romeinse Rijk. Het lijkt er echter op dat vanaf de Severische dynastie het noordwestelijke deel van Gallia Belgica minder bloeide dan voorheen het geval was geweest. Op het platteland werden een aantal villa’s verlaten, en in de steden werden minder nieuwe gebouwen opgericht. De belangrijkste factor om aan te nemen dat in het oostelijke deel van Gallia Belgica het tegendeel waar was, is het feit dat de soldaten er rijker waren dan tevoren, wat de muntcirculatie en de economische activiteit alleen ten goede kwam.

[bewerk] Het Gallische Rijk en de druk op Belgica Prima en Secunda

In de loop van de derde eeuw onderging Gallia Belgica een aantal met elkaar gerelateerde veranderingen: het maakte deel uit van het Gallo-Romeinse Rijk, dat werd opgericht om op een efficiëntere manier invallende Germanen te kunnen afslaan, die de druk op de grenzen steeds meer deden toenemen. Vanaf 274 werd Gallia Belgica, met het verdwijnen van het Gallische Rijk, opnieuw deel van het Romeinse Rijk.

Diocletianus’ hervormingen hadden onder meer als gevolg dat Gallia Belgica voortaan uit twee provincies bestond: Belgica Prima en Belgca Secunda, elk geregeerd door een ridderlijke praeses. Onder Constantijn de Grote stonden aan het hoofd van Belgica Prima en Secunda senatoriale consulares, een enkele uitzondering achterwege gelaten.

Verscheidene invallen hadden het uitzicht van het vierde-eeuwse Gallia Belgica volledig veranderd: geruïneerde en verlaten villa’s, een lagere bevolkingsdichtheid en steviger versterkte steden. Ondertussen maakte de groeiende Kerk handig gebruik van de bestaande Romeinse structuren; ook in Gallia Belgica werden een aantal laat-Romeinse steden bisschopzetels.

Zwervende Vandalen, Alanen en Sueben, niet zozeer op zoek naar buit als wel naar gebieden om te leven, staken in het begin van de vijfde eeuw de Rijn over, en brachten aldus de eerste grote verstoring toe. De druk van de migrerende Germanen zou ten slotte tot een gradueel proces van afscheuring van het Romeinse Rijk leiden.

[bewerk] Belgica vanaf de 15e eeuw

Tijdens de Renaissance hanteerde men de naam Belgica voor de Zeventien Provinciën, ruwweg gebaseerd op de historische ligging van Belgica, als latinisatie. Belgica werd zo een synoniem voor de Nederlanden en Nederlands. Met de opstand in 1568 en het ontstaan van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in 1581 neemt deze de naam Belgica ook over in zijn Latijnse benaming: Belgica Confoederata, hoewel men in het Nederlands steeds de naam Nederlanden bleef gebruiken.

Gaandeweg werd de naam ook in het Frans gebruikt om de Nederlanden aan te duiden en dan meer bepaald de Zuidelijke die van de Noordelijke gescheiden waren, omdat er in de Noordelijke geen Franstalige gebieden bestonden. Aldus ontstond de moderne naam België.

[bewerk] Bronnen

Provincies van het Romeinse Rijk (in 120 n. Chr.)

Achaea (Griekenland) | Alexandria et Aegyptus (Egypte) | Africa | Agri decumates | Alpes Cottiae | Alpes Maritimae | Alpes Poeninae | Arabia | Armenia Inferior | Asia | Belgica | Britannia | Cappadocia | Cilicië | Corsica | Creta | Cyprus | Cyrenaica | Dacia | Dalmatia | Epirus | Galatië | Gallia Aquitania | Gallia Lugdunensis | Gallia Narbonensis | Germania (inferior en superior) | Hispania Baetica | Hispania Lusitania | Hispania Tarraconensis | Italia | Judaea | Lycaonië | Lycië | Macedonië | Mauretania Caesariensis | Mauretania Tingitana | Moesië (inferior en superior) | Noricum | Numidië | Pannonië (inferior en superior) | Pamphylië | Pisidië | Pontus et Bithynia | Raetia | Sardinia | Sicilia | Syria | Thracië Tijdelijke bezettingen: Germania (12 v. Chr. - 9 n. Chr.) | Armenia (115 - 117 n. Chr.) | Mesopotamia (115 - 117 n. Chr.)