Atlantische Oceaan
Van Wikipedia
Dit artikel is gesjreve in 't Valkebergs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Valkebergs aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.
De Atlantische Oceaan ies de op ein nao groatste oceaan van de aarde, nao de Groate Oceaan. Ze haet 'n oppervlak van 82.362.000 km² (inclusief aangrenzende zièje 106.450.000 km²) en 'n gemieddelde deepde van 3926 m. De Atlantische Oceaan besjleit óngevaer ein viefde van 't aardoppervlak. De aangrenzende zièje, die me soms tot de Atlantische Oceaan rekent, zint de Noordziè, de Oasziè, de Mieddellandse Ziè, de Zjwarte Ziè, de Golf van Mexico en de Caribische Ziè. De naam van de oceaan kump oet de Griekse mythologie en beteikent Ziè van Atlas.
De Atlantische Oceaan besjleit e S-vörmig wateroppervlak dat gelege ies ten oaste van Noord- en Zuud-Amerika en ten weste van Europa en Afrika. In 't noorde geit de Atlantische Oceaan euver in de Arctische Oceaan. De grens mèt de Groate Oceaan liek tösje Antarctica en Kaap Hoorn. 'n Kunsmatige verbinging tösje dees oceane vurmp 't Panamakanaal. De grens mèt de Indische Oceaan liek tösje Kaap de Goede Hoop en Antarctica.
Miedde in de Atlantische Oceaan liek de Miedde-Atlantische Rök, 'ne 15.000 kilomaeter lange bergrök ónder zièniveau dae van noord nao zuud löp. Op sommig plaatse kump de rök bove 't water oet, zoawie bie Iesland, Sint-Helena en de Azore. De rök ies óntsjtange oet gleujend magma en greujt nog ummer, woadoor de oceaan breijer weurt en Amerika en Europa en Afrika ummer miè oeterein kómme te liegke.
Waarsjienlik ies de Atlantische Oceaan ein van de jongste oceane. Zie ies óntsjtange wie 't oercontinent Pangea oeteindreef. De ièrsjte Europeane die de oceaan verkènde waore de Vikinge en de Portugeze. Christoffel Columbus maakde in 1492 de euversjteek nao Amerika. Nao Columbus kaom d'r ummer miè sjeepvaart euver de oceaan vanwege de handel en de kolonisatie. De ièrsjte non-sjtop euversjteek mèt e vliegmesjien woort in 1919 gemaak door John Alcock en Arthur Whitten Brown. De ièrsjte non-sjtop solo-vluch waor van Charles Lindbergh in 1927.
De oceaan haet väöl biegedrage aan de óntwiekkeling en de economie van de leng die d'r róndum liegke, bieveurbeeld door de handels- en communicatieroutes die euver de oceaan loupe en door de vösjerie.
