Web - Amazon

We provide Linux to the World

ON AMAZON:


We support WINRAR [What is this] - [Download .exe file(s) for Windows]

CLASSICISTRANIERI HOME PAGE - YOUTUBE CHANNEL
SITEMAP
Audiobooks by Valerio Di Stefano: Single Download - Complete Download [TAR] [WIM] [ZIP] [RAR] - Alphabetical Download  [TAR] [WIM] [ZIP] [RAR] - Download Instructions

Make a donation: IBAN: IT36M0708677020000000008016 - BIC/SWIFT:  ICRAITRRU60 - VALERIO DI STEFANO or
Privacy Policy Cookie Policy Terms and Conditions
Hispania Visigothica - Vicipaedia

Hispania Visigothica

E Vicipaedia

Haec est pagina de
Hispania Visigothica.
Ut hoc indagare, vide etiam
Categoria:Hispania Visigothica.

Hispania Visigothica est spatium intra historiam Hispaniae post imperium Romanum usque ad annum 711, cum amissione Hispaniae. Ea aetate Visigothi paeninsulam Ibericam incoluerunt, qua urbes condiderunt, bella gesserunt, et artes coluerunt.

Visigothi in Hispaniam intraverunt anno 416 amici Romanis. Cum Odoacer Romulum Augustulum ex imperio sustulerit, Visigothus Euricus anno 476 territoria Romana Hispanica Visigothis annexuit. Annis sequentibus, Visigothi in fidem Catholicam conversi sunt et linguam Latinam fecerunt linguam cotidianam. Saeculo VIII Regnum Visigothorum subito desivit. Mense Maio 711 Mauri Fretum Gaditanum navigaverunt et invasionem in Hispaniam inceperunt. Spatium annorum novem (711-720) regnum Visigothorum fumum fecerunt: Toletum ceperunt, tum Caesaraugustam, tum Tarraconam et tandem Septimaniam.

Index

[recensere] Saeculum V

Iberia, anno 470 cum victoriis Theodorici II.
Iberia, anno 470 cum victoriis Theodorici II.

Visigothi in Hispaniam intraverunt anno 416 amici Romanis, contra Suevos pugnandi causa. Deinde anno 418, ob foedus Valiae, Visigothi Aquitaniam rederunt, quod hoc foedus terras eiis dedit ut Aquitaniam defenderent [1]. Tum Suevi Lusitaniam et Gallaeciam ceperunt, ipse modo Vandali Baeticam[2].

Attila superato, Valentinianus III foedus Visigothorum icit, ut Visigothi Hispaniam liberavissent[3]. Anno 455, Theodoricus II cum copiis Hispaniam intravit via Pompaelonis et in Gallaeciam bellum gessit. Anno 455 magnum proelium apud fluvium Orbigo pugnatum est; Theodoricus Suevos superavit et tunc Asturicam et Legionem liberavit. Anno 456 copiae Visigothorum in Gallaeciam intraverunt. Visigothi ceperunt Bracaram et Portum Cale qua rex Suevorum, Rechiarius, captus est. Tunc ad Emeritam profectae sunt, quam obsidione clauserunt[4]. Anno 457 imperator Romanus (Valentinianus III) mortuus est, et copiae Visigothorum Aquitania rediverunt.

Euricus vidit infirmitatem Romanam in Hispania et provincias de facto gubernare incepit[5]. Anno 476, Odoacer Romulum Augustulum ex imperio sustulit, et Euricus Hispaniam de iure accepit. Cum parvis copiis in maximis urbibus (Emerita Augusta, Toletum, Pompaelo, Tarraco, Corduba), territoria Hispanica sub imperio Gothorum annexuit[6]. Terras circiter Toletum, Emeritam Augustam et vallem Durii suis dedit. Euricus compulsit Codicem Euricianum ita leges primae Visigothis scriptae[7].

[recensere] Saeculum VI

Regnum Visigothorum anno 550.
Regnum Visigothorum anno 550.

Saeculum VI Visigothos in factiones divisit. Anno 507 Franci Visigothos superaverunt apud campum Vogladense[8] et omnes terras Galliarum praeter Septimaniam amiserunt. Tunc Theodoricus, rex Ostrogothorum, in Hispaniam suas copias introduxit, qui nepotem coronare regem voluit.

Gesaleico in exilium misso, Theodoricus Hispaniam regebat[9]. Dux copiarum, Theudis, contra Theodoricum rebellavit. Successor Theudis, Theudiselus, Theudem occidit et se coronavit. Theidiselus cenans ab Agila occissus est in Hispalis. Ergo, Isidorus Hispalensis regicidium dixit esse morbum gothorum[10].

Athanagildus contra Agilam rebellavit, et Agila Iustinianum auxilium petivit- sic incipit provinciam Spaniae[11]. Athanagildo defuncto, Liuva I rex est coronatus, sed solum IV annos regebat. Tunc Liuvigildus Liuvam successit[12].

Rebelles surrexerunt dum reges se occidebant: Corduba et regio Saltus Castulonensis (vel Orospeda), Astures, Cantabri, Vascones et gentes limitis cum Suevis (regioni Sabaria appellata)[13].

[recensere] Regna Liuvigildi Recaredique

Regnum Visigothorum anno mortis Liuvigildi, 586.
Regnum Visigothorum anno mortis Liuvigildi, 586.

Liuvigildus et Recaredus filius Hispaniam regebant annos 560-601.

Liuvigildus rebelles superavit in Corduba, Sabaria et Orospedia. Tunc contra Vascones triumphavit et Victoriacum condidit. Etiam Recopolim fundavit. Pace in regno restituta, Liuvigildus contra Byzantinos pugnavit[14]. Tunc, contra Suevos.

Liuvigildus cepit regnum Suevorum anno 585. Seni regi Suevorum ullos filios non erant, et fratres eius adversus eum insidiebant. Miro in fines cantabrorum intravit cum copiis anno 572, et adversus Liuvigildum tum bellum gessit. Mirus superatus est et Liuvigildus pacem accepit[15]. Etiam, interea Hermenegildus contra patrem bellum gessit, Miro Liuvigildum pugnavit, sed Miro obiit anno 583[16]. Liuvigildus in fines Suevorum cum copiis intravit et regulos superavit. Tunc, anno 585 Bracaram Augustam cepit et regem Suevorum se coronavit[17].

Hermenegildus, filius Liuvigildi, Ingundam nupsit (Inguda erat Catholica) et Hermenegildus in fidem Catholicam conversus est. Hermenegildus se regem coronavit contra patrem, anno 580[18][19]. Gregorius Turonensis de rebellione Hermenegildi scripsit:

[...] tandem commotus ad eius praedicationem, conversus est ad legem catholicam [...] Quod cum Liuvigildus audisset, coepit causas querere, qualiter eum perderet. Ille vero haec intellegens, ad partem se imperatoris iungit, legans cum praefectum eius amicitias, qui tunc Hispaniam inpugnabat. Liuvigildus autem dirixit ad eum nuntius, dicens: 'Veni ad me, quia extant causae, quas conferamus simul'. Et ille: 'Non ibo, quia infensus es mihi, pro eo quod sim catholicus'. [...] Herminigildus vero, vocatis Grecis, contra patrem egreditur, relicta in urbe coniuge sua.
Cumque Liuvigildus ex adverso veniret, relictus a solacio, cum viderit nihil se praevalere posse, eclesiam, qui erat propinquam, expetiit, dicens: 'Non veniat super me pater meus; nefas est enim, aut patrem a filio aut filium a patre interfici'. Haec audiens Liuvigildus, misit ad eum fratrem eius; qui, data sacramenta ne humiliaretur, ait: 'Tu ipse accede et prosternere pedibus patris nostri, et omnia indulget tibi'. At ille poposcit vocare patrem suum; quo ingrediente, prostravit se ad pedes illius. Ille vero adpraehensum osculavit eum et blandis sermonibus delinitum duxit ad castra, oblitusque sacramenti, innuit suis et adpraehensum spoliavit eum ab indumentis suis induitque illum veste vile; regressusque ad urbem Tolidum, ab latispueris eius, misit eum in exilio[20]


Recaredus anno 589 tertium concilium toletanum convocavit, gentes Gothorum in fidem Catholicam convertiendi causa[21][22]:

Sancta synodus episcoporum totius Hispaniae, Galliae et Gallaetiae in urbe Toletana praecepto principis Reccaredi congregatur episcoporum numero LXXII, in qua synodo intererat memoratus christianissimus Reccaredus, ordinem conversionis suae et omnium sacerdotum vel gentis Gothicae professionem tomo scriptam manu sua episcopis porrigens et omnia, quae ad professionem fidei orthodoxae pertinent, innotescens cuius tomi ordinem decrevit Sancta episcoporum synodus canonicis applicare monimentis[23]

Recaredus tunc ex Francis victoriam tulit, postea Franci in Septimaniam intraverunt[24][25].

[recensere] Saeculum VII

corona Reccesvinthi
corona Reccesvinthi
Hispania Visigothica saeculo VII
Hispania Visigothica saeculo VII

Postquam Recaredus mortuus est, regnum vidit sex reges in annis viginti ob bella civilia et regecidia. Recaredo II defuncto, Suinthila est coronatus rex. Suinthila erat dux strenuus, et anno 622 Byzantinos superavit. In proelio, ultimas copias superavit et obsidione ultimum praesidium (Malacam vel Carthaginem Spartariam) clausit, ita finita est provincia Spaniae[26]. Historia Gothorum Isidori Hispalensis de Suinthila scripsit:

Totius Hispaniae infra Oceani fretum monarchia regni primus idem potitus, quod nulli retro principum est collatum. [27]

Suinthila defuncto, reges successores praeter Reccesvinthum, paucos annos rexerunt.

Reges huius saeculi linguam Latinam fecerunt linguam francam et sibi dederunt nomen "Flavius"; ita Ervigius se appellabat "Flavius Ervigius", "Flavius Chindasvinthus," et caetera.

Tamen saeculum VII Saeculum Conciliorum vocatur. Concilia Toletana erant magni synodi episcoporum maiorumque, qui leges iusserunt de tributis, proscriptionibus, exercitu, ecclesia et Iudaeis. Liber Iudiciorum a Reccesvintho complusus est in hoc saeculo, anno 654.

Isidorus Hispalensis, sanctus et doctor Ecclesiae, dum hoc saeculo vivebat (†636). Plurimos libros scripsit et prologium Historiae Gothorum descriptione sua de Hispania et Gothis dixit:

Omnium terrarum, quaeque sunt ab occiduo usque ad Indos, pulcherrima es, o sacra, semperque felix principum, gentiumque mater Hispania. Iure tu nunc omnium regina provinciarum, a qua non Occasus tantum, sed etiam Oriens lumina mutuat. Tu decus, atque ornamentum orbis, illustrior portio terrae: in qua gaudet multum ac largiter floret Geticae gentis gloriosa fecunditas.[28]

[recensere] Societas oeconomiaque

Gothi in Hispania ingressi sunt circiter annum 420, sed ante annum 507 (post proelium apud campum Vogladense) non migraverunt in Iberiam. Numerus Visigothorum qui in Hispania ingrediebantur non maior quam 150.000 vel 200.000 fuit, ergo Visigothi erant pars parva incolarum Iberiae (circiter 4.000.000)[29]. Visigothi fuerunt ordo regnans et pugnans populi.

Incolae nativae (Hispano-Romani nominati) erat eadem incolae quae sub Roma Hispaniam incolebat. Senatores latifundia habebat et ecclesiam gubernabat, ordo equestre erat classis mercatorum et plebs erant agri cultores in latifundiis. Numerus crescens rusticorum implicavit migrationem incolarum urbium[30].

Maiores Visigothici erant optimates, vires nobilitatis. Maiores erant Visigothi et Hispano-Romani, consilium regibus dabant et officios palatinos functi sunt. Erant infra Maiores Inferiores vel Humiliores[31].

Pars minima incolarum erant peregrini vel mercatores et gentes Vascones et Cantabrae qui in montibus septentrionalibus incolebant.

Liuvigildo regnante, matrimonia intra Gothos et Romanos admissa sunt. Tunc saeculo VII, gentes Hispaniae erant mistae Visigothorum et Hispano-Romani, res quam Liber Iudiciorum ostendit: populus Hispaniae Hispanus vocatus est, non Gothus nec Romanus[32]. Antea leges duplae erant, leges Hispano-Romanis (Lex Romana Visigothorum vel Breviarium Alarici) et leges Visigothis (Codex Euricianus et Codex revisus). Ob hanc causam, Hispania Hispania appellata est nec Gothia; Gallia hodie Francia appellamus quod incolae erant Franci[33].

[recensere] Ariani, Iudaei et Catholici

Concilium Toletanum III, in quo Recaredus in Catholicam ecclesiam conversus est.
Concilium Toletanum III, in quo Recaredus in Catholicam ecclesiam conversus est.

Anno 350, Visigothi conversi sunt in Arianismum ab Ulfila[34], et manserunt Ariani usque ad conversionem Recaredi, anno 589[35]. Concilium Toletanum III iussit ut Visigothi in fidem Catholicam converterent, tamen multi maluerunt Arianismum et non se converserunt. Isti Ariani contra reges rebellaverunt saeculo VII, reges convertiendi causa[36]. Dum reges Ariani erant, fuerunt duae Ecclesiae Hispaniae: Ariana et Catholica, similes et parallelae. Utraeque cum episcopis, synodis et aedificiis sacris. Aedificia praecipua Ariana erant baptisteria.

Catholici Hispaniae liturgiam propriam habuerunt: Liturgia Hispanica, a conciliis Toletanis et regibus recta.

Erant in Hispania multi Iudaei. Saeculo I ad Hispaniam navigaverunt postquam Vespasianus Hierosolymas cepisset. Iudaei erant fabri et cultores agrorum. Erant nonnulli mercatores, et multa beneficia acceperunt[37]. Episcopi in conciliis Toletanis saeculi VII congregati Iudaeos ob mala regni culpabant regibusque suadebant ut leges adversus istos statueret[38].

[recensere] Rex et imperium

Hispania recta est a rege. Rex imperium habebat, sed circulus magistratum partem huius imperium habebat. Magistratus potestatem ob leges potiti sunt. Tunc, administratio regni Visigothorum recta erat a hoc circulo. Magistratus qui consilium regi dabant erant in aula regia vel curia Regis[39]. Officium palatinum, duces provinciarum et comites urbium erant quoque magistratus[40].

Exercitus regnum defendebat et simul rege, sub legibus erat: rex cum magistratis imperium militare habebat[41].

[recensere] Artes archaeologiaque

Ecclesia S. Petri Navis
Ecclesia S. Petri Navis
Navis ecclesiae S. Ioannes Balnarum, a Reccesvintho aedificata.
Navis ecclesiae S. Ioannes Balnarum, a Reccesvintho aedificata.

Visigothi in Iberia artem creaverunt ex formis Germanicis, Romanis paganis, Romanis Christianis et Hispanicis.

Fibula aquilimorfa.
Fibula aquilimorfa.

Artes aurificum Visigothorum praeclarae sunt: fibulae aquilimorfae et coronae votivae. Fibulae aquilimorphae sunt fibulae Visigothicae ex auro et vitro rufo vel viridi. Nonnullis fibulis non vitrum sed smaragdi et granati sunt. Haec fibulae erant militum, qui duas semper ferebant. Coronae votivae sunt magnae coronae aureae, quae a regibus Visigothorum in ecclesias delatae erant. Summae sunt Reccesvinthi et Suinthilae.

Architectura aedificiorum Visigothicorum clara est. Ecclesiae aedificatae sunt in magnis urbibus (Toletum, Emerita Augusta, Hispalis), sed solum ecclesias rusticas hodie habemus. Clarae sunt Sanctus Petrus Navis (vulgo San Pedro de la Nave, hodie provincia Semorana) et Sanctus Ioannes Balnearum (vulgo San Juan de Baños, hodie provincia Pallentina)[42]

Res praecipuae architecturae Visigothicae sunt[43]:

  • Ecclesiae basilicales vel cruciformes? parvae cum fenestrulis alabastri, quae lucem albissimam dabant.
  • Abs praeram navis, et iconostasis antem altare erat.
  • Fornices in omega?, a Visigothis creati, tandem a Mauris aemulati.
  • Columnae ordinis Corinthii.
  • Opus quadratum more Gothico sine caementa.
  • Ornamenta cum crucibus gammaticis vel plantis.

Archaeologia funeraria (studium relictorum et sepulcrorum) Visigothorum copiosa est. Visigothi suos sepeliverunt in seriebus (vulgo Reihengräber). Istae series in campis dispersa sunt circiter ecclesias (vulgo Reihengräberfelder). Visigothi sine donaria suos sepeliverunt (modo Francorum, Alamannorum et alium gentium Germanorum), praeter vestimenta et fibulas sed nonnullas franciscas, spathas et scramsaxos habemus hodie. Sepulchra Visigothica anthropomorphae sunt, et ex petris fossa sunt[44].

[recensere] Amissio Hispaniae

Ultimi reges Visigothorum continenter pugnabant contra usurpatores et Vascones.

Egica fuit rex crudelis et saevus ergo in eum maiores insidias coniurabant[45]. Filius Egicae, Vitiza, regno est coronatus anno 702 sed facultatem caruit ne insidias maiorum viterit. Praecipuus inimici Vitizae maiores Baeticae erant.

Anno 710 Vitiza mortuus est, et Rodericus (dux Baeticae) regno est coronatus, qui ultimus rex Visigothorum Hispaniae fuerit[46]. Vitiziani in Septimania usurpatorem Agilam filium Vitizae eligerunt. Bello civile gerente, Iulianus, comes Septae auxilium Mauris petivit, ut Hispaniam invaderent. Fabula nobis narrat causam: Rodericus cum filia Iuliani cubuit et Iuliano iniuriam intulit, tunc Iulianus auxilium petit, ultionem obtinendi causa.

Mense Maio 711, Mauri Fretum Gaditanum navigaverunt. Tariqus, dux Maurorum apud Calpem castra aedificavit. Hodie haec castra "Gibraltar" appellantur (Gibraltar est Arabice "Mons Tariqi"). Rodericus in Cantabria adversus Vascones vel Vitizianos (nescimus) pugnabat et cum copiis ad Baeticam profectus est.

Mense Iulio anno 711, proelium apud Transductine Promontorios pugnatum est. In hoc proelio, Rodericus occisus est itaque regnum Visigothorum finuit. Eodem in proelio, copiae Tariqui longissimas hastas et multas saetas usae sunt. Exercitus Visigothorum constabat equites et pedites, gladiis et securis armati. Media in pugna cornu Visigothorum, a Vitizianos ductum, defecit Mauros[47] [48].

Cronica Rotense ab Alphonso III compulsa saeculo IX dicit:

Postquam Vitiza fuit defunctus, Rudericus in regno est perhunctus. Cuius tempore adhuc in peiori nequitia crevit Spania. Anno regni illius tertio ob causam fraudis filiorum Vitizani Sarrazeni ingressi sunt Spaniam. Quumque rex ingressum eorum cognovisset, statim cum exercitu egressus est eis ad [b]ellum. Sed suorum peccatorum classe oppressi et filiorum Vitizani fraude detecti in fuga sunt versi. Quo exercitus fugatus usque ad internicionem eo est deletus. [...] [49]

Mauri Toletum ceperunt, tum Caesaraugustam, tum Tarraconam et tandem Septimaniam. Spatium annorum novem (711-720) regnum Visigothorum fumum fecerunt.

[recensere] Notae

  • Pro Historia Gothorum Isidori, vide Vicifontes
  • Pro Decem Libris Historiarum Gregorii Turonensis, vide Vicifontes
  • Pro Chroniconem Iohannis Biclarensis, vide Vicifontes
  • Pro Cronica Rotense, vide hoc
  • Pro Getica Iordanis, vide hoc (Latine et Anglice)
  • Pro Epistulis Theodoricanis Variis sive Variae Cassiodori Senatoris, vide hoc
  1. Historia Gothorum 21, cf R. COLLINS, (2004) La España Visigoda 409-711 pp. 7-8
  2. J.J. SABAS ABENGOCHEA, (2001) Historia Antigua de España II ed. UNED, p. 192
  3. P. HEATHER (1996), The Goths, p. 188
  4. J.J. SABAS ABENGOCHEA, op. cit., pp 199-200 et 358
  5. P. HEATHER, op. cit., p. 190
  6. WOLFRAM (1988), The History of the Goths, pp. 181ff
  7. P. HEATHER, op. cit., p. 196
  8. Decem Libri Historiarum, II.37
  9. CASSIODORI SENATORIS, Variae, V.43-4, V.39; Cf PROCOPIUS, De Bello Gothico, 5.12.47-8
  10. Historia Gothorum, 41-5,passim; Cf Decem Libri Historiarum, III.30
  11. Historia Gothorum, 45-7, cf JORDANES, Getica 303
  12. Historia Gothorum 48; Cf Decem Libri Historiarum, IV.38
  13. HEATHER, op. cit., pp. 278-80
  14. Chronicon Iohannis Biclarensis, 572-580 = vv. 70-205, passim
  15. Ibidem, 572.3 = v. 80
  16. Ibidem 582.1 = vv 225-231
  17. Ibidem, 585.2 = vv. 251-254
  18. Historia Gothorum Isidori, 49
  19. Chronicon Iohannis Biclarensis 582.3
  20. Decem Libri Historiarum, V.38
  21. Historia Gothorum Isidori, 52-53
  22. Decem Libri Historiarum Gregorii Turonensis, IX.15
  23. Chronicon Iohannis Biclarensis 590.1 = vv 330-341
  24. Historia Gothorum Isidori 54
  25. Decem Libri Historiarum Gregorii Turonensis, VIII.30
  26. THOMPSON, op. cit., ch. 7.4
  27. Historia Gothorum 62
  28. Historia Gothorum, Prologus
  29. J.ORLANDIS, La vida en España en tiempo de los Godos (1981), p. 22
  30. ORLANDIS, op. cit., pp. 24-5, 30-4
  31. Ibidem, pp. 25-30
  32. COLLINS, op. cit., p. 240
  33. COLLINS, op. cit., pp. 256-263, passim, sed esp. pp. 256 et 261
  34. Historia Gothorum, 8. Cf P. HEATHER (2006), The Fall of th Roman Empire, pp. 76-80
  35. Historia Gothorum 53. Cf Decem Libri Historiarum IX.15
  36. THOPMSON, op. cit., ch. 4.3
  37. J.J. SABAS ABENGOCHEA op. cit., pp.335-6; cf. ORLANDIS, op. cit., pp. 118-135
  38. E.g. Concilium Toletanum XII, a Ervigio convocatum, cum supra duodecim leges contra iudaeos. Cf SABAS ABENGOCHEA, op. cit., p. 307
  39. ORLANDIS, op. cit., pp. 91-3
  40. THOMPSON, op. cit. ch 6.3; cf. ORLANDIS, op. cit. ´. 27
  41. Ibiden, ch. 6.4
  42. www.arteguias.com/arquitecturavisigoda.htm (Hispanice)
  43. Ibidem
  44. G: HALSALL, Early Medieval Cemeteries, pp. 25-6; COLLINS, op. cit. ch. 7; cf ORLANDIS op. cit., pp. 187-9
  45. Cronica Rotense, 3
  46. Cronica Rotense, 6
  47. I. VELÁZQUEZ, El Fin de Don Rodrigo, in Historia National Geographic, nº34, Sept. 2006
  48. J.A. CEBRIÁN, La Batalla de Guadalete, in Historia de la Iberia Vieja, nº7 Ianu. 2006
  49. Cronica Rotense 7

[recensere] Vide Etiam

Static Wikipedia 2008 (March - no images)

aa - ab - als - am - an - ang - ar - arc - as - bar - bat_smg - bi - bug - bxr - cho - co - cr - csb - cv - cy - eo - es - et - eu - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - frp - fur - fy - ga - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - jbo - jv - ka - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - ms - mt - mus - my - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nn - -

Static Wikipedia 2007 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -
https://www.classicistranieri.it - https://www.ebooksgratis.com - https://www.gutenbergaustralia.com - https://www.englishwikipedia.com - https://www.wikipediazim.com - https://www.wikisourcezim.com - https://www.projectgutenberg.net - https://www.projectgutenberg.es - https://www.radioascolto.com - https://www.debitoformativo.it - https://www.wikipediaforschools.org - https://www.projectgutenbergzim.com