Hringanóri
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
| Hringanóri | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
||||||||||||||||
| Vísindaleg flokkun | ||||||||||||||||
|
||||||||||||||||
| Tvínefni | ||||||||||||||||
| Phoca hispida Schreber, 1775 |
Hringanóri (fræðiheiti: Phoca hispida, á seinustu árum hafi ýmsir dýrafræðingar nefnt ættkvíslina Pusa í stað Phoca), er selur sem er ívið minni en landselur. Þessi selategund lifir allt í kring um Norður-Íshaf og er þar langstærsti selastofninn, en giskað er á að þeir séu á bilinu 3,5 til 6 miljónir. Dýrafræðingar hafa greint sex undirtegundir, þar af tvær sem eingöngu lifa í ósöltu vatni.
Hringanórinn er algengur flækingur við Ísland, sérlega á Norðurlandi. Oftast koma þeir einir eða fáir saman og í flestum tilfellum fullorðnir brimlar.
Efnisyfirlit |
[breyta] Einkenni
Lengd hringanóra er á bilinu 120-190 cm og þeir geta orðið allt að 100 kg. Brimillinn er heldur stærri en urtan. Í útliti svipar honum til landsels en er heldur minni, hann hefur einnig hlutfallslega heldur minna höfuð og minni framhreifa. Augun er meira framan á höfði en á öðrum selategundum. Hringanórinn þekkist þó helst á að hann hefur hringlaga flekki á baki með ljósum hringjum í kring og hefur nafn af því.
[breyta] Útbreiðsla og undirtegundir
Hringanórinn lifir allt í kringum Norður-Íshaf og tengdum höfum og vötnum.
Dýrafræðingar hafa greint hann í sex undirtegundir:
- Phoca hispida hispida: er langtum stærsti stofninn og lifir við norðurstrendur Noregs og Rússlands, heimskautaeyjar Kanada og við Alaska og Grænland og einnig við Novaya Zemlya og Svalbarða.
- Phoca hispida krascheninikovi: í norðurhluta Berings hafs.
- Phoca hispida ochotensis: við Kamtsjakaskaga, í Okhotska hafinu og suður allt að 35°N, meðfram Kyrrahafsströnd Japan. Telur stofninn um 800 000 dýr.
- Phoca hispida botnica í Eystrasalti, Botníuflóa og Finnlandsflóa. Í upphafi 20. öld var áætlað að stofninn hafi verið um 200 000 dýr en var kominn í 45 000 um 1940 vegna mikillar veiði. Fór selnum hraðfækkandi, ekki síst vegna mengunar, fram yfir 1970 þegar stofninn var kominn niður í 10 000 og lá við að hann dæi út. Fjölgar nú aftur í norðurhluta útbreiðslusvæðisins og eru þar um 5500 dýr.
- Phoca hispida ladogensis í Ladoga vatninu. Eftir að hafa verið í mikilli útrýmingarhættu er selurinn algjörlega friðaður frá 1980 og er stofninn nú um 2000 dýr.
- Phoca hispida saimensis lifir eingöngu í Saimaa-vatnasvæðinu í suðaustur Finnlandi og telur einungis um 250 dýr. Hefur verið friðaður frá 1955.
Þar að auki eru tvær aðrar selategundir náskildar hringanóra sem lifa í sitt hvoru vatninu, Bajkal selurinn (Phoca sibirica) og Kaspíski selurinn (Pusa caspica).
[breyta] Æti og lifnaðarhættir
Hringanórinn er fremur einrænn og safnast aldrei í stóra hópa. Allar tegundir nema h. ladogensis og h. saimensis lifa á og víð hafís allt árið um kring. Hringanórinn hefur mikið lag á að halda opinni vök í ísinn, ekki síst að vetrarlagi, og kemur þar upp til að anda og er eina selategundin sem gerir það. Hann getur haldið vökinni opinni í gegnum þykkt íslag, allt að 2,5 metra á þykkt, með nagi og klóri.
Fæðan er aðallega krabbadýr og ískóð og venjulega veiðir hringanórinn ekki stærri en 20 cm langa fiska. Selurinn kafar oftast einungis í tvær til fimm mínútur en getur verið í kafi upp undir 20 mínútur en hann neyðist til þess.
Í mars kæpir urtan í snjóhúsi eða snjóhelli sem hún grefur við op í gegnum ísin. Kóparnir fæðast með hvít fósturhár og eru um 65 cm á lengd og vega um 4,5 kg við fæðingu. Þeir eru á spena í 6 til 8 vikur og eru þá orðnir 9 til 12 kg á þyngd.
Ísbirnir eru aðalóvinirnir, fyrir utan veiðimenn, en heimskautarefir eru einnig stór hætta fyrir kópana.
[breyta] Veiði og nyt
Hringanóri hefur verið afar mikilvægur þáttur í lífi Inuíta allt fram á þennan dag. Á sumrin voru þeir skutlaðir frá kajak og á veturna biðu veiðimenn við öndunaropin með skutul og spjót. Kjötið var nýtt til matar, skinnið notað í föt og spikið sem ljósgjafi. Hringanóraskinn þóttu einkum góð í kamik (snjóstígvél) og utanyfirföt. Enn er veiði á hringanóra stunduð um öll svæði Inuíta. Á suðurhluta Grænlands aðallega sem aukastarf sjómanna en á norður og austur Grænlandi og í flestum byggðum Inuíta í Kanada er veiðinn enn aðalstarf árið um kring og er bæði kjötið og skinnin nýtt.
[breyta] Heimildir
- Páll Hersteinsson, ritstj. og aðalhöfundur: Íslensk spendýr. Með vatnslitamyndum og skýringarmyndum eftir Jón Baldur Hlíðberg. Vaka-Helgafell, Reykjavík, 2004. ISBN 9979-2-1721-9
- Ronald M. Nowak: Walker's Mammals of the World. Johns Hopkins University Press, 1999. ISBN 0-8018-5789-9
[breyta] Ítarefni
- Selasetur Íslands
- Red List: Pusa hispida
- Animal Diversity
- Pinnpeds
- Norsk Polarinstitutt
- Vísindavefurinn: „Hvað geta selir verið lengi í kafi í einu?“
- Vísindavefurinn: „Hvað eru margir selir við Ísland?“
- Vísindavefurinn: „Er það satt að ísbirnir éti stundum dýr sem eru þrisvar sinnum stærri en þeir sjálfir?“
