Maltašćina

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije

Malti
Maltašćina

kraje

Malta

rěčnicy

330.000

klasifikacija

Afroaziske rěče

Semitske rěče

Maltašćina

oficielny status

hamtska rěč

Malta, Europska Unija

rěčne kody

ISO 639-1:

ISO 639-2:

mlt

Wikipedija

Wopytaj Wikipediju we Maltašćinje!

pok.·disk.·wobdź.

Maltašćina (maltasce malti, jendźelsce pak Maltese) je semitska rěč maltaskeho naroda. Maltašćinu rěči wokoło 400.000 wobydlerjow Malty a přibližnje samsna ličba Maltačanow, kotřiž su w emigraciji we wukraju (USA, Kanada, Awstralska, Wulka Britaniska atd.) žiwi. Maltašćina je dźensa hamtska rěč na Malće (wot lěta 1936, hdyž je hromadźe z jendźelšćinu italšćinu) narunała a w Europskej Uniji (wot 1. róžownika 2004).

[wobdźěłać] Stawizny

Maltašćina je z maghrebiniskeje Arabšćiny nastawała, je so pak dźensa k samostatnej rěči ze swójskej syntaksu a fonologiju wuwiwała. Słowoskład je jara wot Italšćiny wobwliwowany. feniciski-puniske słowa so hišće w jednotliwych mjenach městnow namakaja. Dla něhdźe 180-lětneje fazy bjez wobsydlenja w 9./10. lětstotkomaj so njemóže pak žana kontinuita fenicisko-puniskeje rěče k Maltašćinje akceptować.

Za čas arabskeho zdobyća a nowowobsydlowanje wot lěta 870 je Maltašćina z Arabšćiny nastawała. Z přejimanju knjejstwa přez katolski rjad johanitow w lětu 1530 so je Italšćina k dominantnje rěči wuwiwała. Wot lěta 1814 bě Malta britiska krónkolonija a Jendźelšćina so je k hamtskej rěči wuwiwała, jenož horna woršta wjace rěča Italšćinu. W lětu 1914 su Jendźelčenjo łaćonski alfabet za Maltašćinu zawjedli, w lětu 1924 su prěnje prawopisne prawidła wudawałe. W lětu 1934 so je Maltašćina oficielnje druha hamtska rěč nimo Jendźelšćiny, mjeztym zo Italšćina je swoje předprawa po wustawje zhubjowała.

[wobdźěłać] Alfabet a wurěkowanje

Kaž jenička semitska rěč so Maltašćina z łaćonskimi pismikami pisana, wobsedźa pak wosebite znamješka Ċ/ċ, Ġ/ġ, Ħ/ħ a Ż/ż a digraf Għ/għ, kotryž so tež kaž swójski pismik wobjednawa. Pismikaj c a y falujetej.

Při wurěkowanju wobkedźbuj (IPA-zwukowe pismo):

ċ: [tʃ], kaž č w čas
e: [ɛ], kaž ä w němskim słowje Äpfel (jabłuka)
ġ: [dʒ], kaž dź w dźungl
għ: němy; słuža k podlěšenju přechadźaceho abo slědowaceho Wokala (z arab. ع a غ nastawany)
h: němy
ħ: [ħ], jara jasnje wurěkowane h, žadyn wotpowědnik w Němčinje (kaž arab. ح)
o: [ɔ], kaž o w Ford
q: [ʔ], jara jasny Stimmabsatz (kaž na př. němsce ver'eisen město verreisen)
r: [r], kaž r w rěč
s: [s], kaž w čas
v: [v], kaž jendź. v, na př. w vanilla
w: [w], kaž we woda
x: [ʃ], kaž š w šula
z: [ts], kaž c w cyhel
ż: [z], kaž z w zo

aw: [aʊ], kaž aw w awto
ew: [ɛʊ], něhdźe kaž eo, žadyn ekwiwalent w serbšćinje
ie: [iɛ, iː], dołhi i z lochkej přichilnosću k e

[wobdźěłać] Słowoskład

Přikłady za słowa arabskeho (abo feniciskeho) pochada:

wieħed (jedyn) < واحد wāhid
kbir (wulki) < كبير kabīr
raġel (muž) < رجل radschul
ħobż (chlěb) < خبز chubz
qamar (měsačk) < قمر qamar
belt (městno, město) < بلد balad (kraj)
id (ruka) < يد yad
tajjeb (dobry) < طيب tayyib
saba' (porst) < إصبع isba'
sema (njebjo) < سماء samā'
marid (chory) < مريض marīd
tqil (ćežki) < ثقيل thaqīl
xahar (měsac) < شهر schahr
tifla (holca) < طفلة tifla (mała holca)
kelma (wokabla, słowo) < كلمة kalima
marsa (přistaw) < مرسى marsan (kótwišćo)

Přikłady za słowa italskeho pochada:

gravi (wažny, wuznamny)
lvant (wuchod, přirunaj němsce Levante)
skola (šula)
kriżi (kriza)
parti (podźěl, dźěl)
avukat (prawiznik, adwokat)
natura (přiroda)
ċirasa (wišnja)
frotta (płód)
griż (šěry)

[wobdźěłać] Gramatika

Jedyn najwažnišich zakładow Maltašćina - předewšěm za semitiske werby - je princip "Trilitteru" a "Kwadrilitteru", kotryž woznamjenja, zo porjad najwjace třoch (abo tež štyri) konsonantow přeco a bjez wuwzaća wobsta. Samsny princip so tež pódla substantiwow a adjektiwow namaka, kotrychž zhromadnosć k słownemu polu so na zakładźe identiskeho porjada konsonantow móže spóznawać.

Gramatikalisce jónkróćna je Maltašćina přez přenošowanje gramatiskich prawidła wot semitiskeho na romaniskeho/germaniskeho słowoskłada. Je na při. konjugacija "ja rěču/ty rěčiš/wón rěči/wona rěči" w Maltašćinje "nitkellem/titkellem/jitkellem/titkellem", tak je tutón princip tež na konjugaciju "ja rezerwuju/ty rezerwuješ/wón rezerwuje/wona rezerwuje" přenošowany, kotraž so je z jendźelskeho werba "to book" (serbsce knihować) wotwodźuje: "nibukja/tibukja/jibukja/tibukja".