دریای خزر

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

دریای خزر

مساحت	۳۷۰٬۰۰۰ تا ۴۲۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (با توجه به عوامل متغیر)^[۱]
مجموعه خطوط ساحلی	۶۵۰۰ کیلومتر^[۲]
متوسط عمق	۱۸۴ متر^[۳]
کشورهای ساحلی	ایران روسیه ترکمنستان قزاقستان جمهوری آذربایجان

دریای خَزَر یا دریای مازندران از شمال به روسیه، از جنوب به ایران ، از غرب به جمهوری آذربایجان و ازشرق به جمهوری‌های ترکمنستان و قزاقستان محدود می‌شود. هم‌اینک دریای مازندران برای کانیهای پربار نفتش نگاه جهان را به خود کشانده‌است. از دیگر منابع این دریا خاویار را می‌توان نام برد. به دلیل این که بزرگترین دریاچه جهان است آن را دریاهم می نامند.

نام‌های گوناگون و گستره استعمال آن‌ها

به دلایل مختلف تا به اکنون نام‌های متفاوتی در زبان‌های مختلف به‌روی این دریا گذارده شده‌است.

دریای کاسپین: این نام در بسیاری از زبان‌های جهان برای اشاره به این دریاچه به‌کار می‌رود. کاسپین خود از نام قوم اصیل ایرانی کاسپی ^[۴] گرفته شده‌است که ابتدا در کرانه‌های غربی تا جنوب غربی آن ساکن بوده‌اند و به تدریج تا کرانه های جنوبی آمدند، از لحاظ قوم شناسی نیز به استناد پژوهش جدیدی که درباره ژنتیک مردمان جنوبی این دریا شده، گواهی دال بر این ادعاست که اثبات می کند این مردمان گیل زبان (که جوامع مردم‌شناسی در جهان ایشان را در انگلیسی به نام کاسپین می‌شناسند) همگی از طرف پدری از نوادگان مردمی هستند که از غرب دریا آمده اند ^[۵].

وجود شهری به نام دروازه کاسپین (یا دربند) در باب ورودی مملکت باستانی تبرستان (که هم اکنون در استان تهران قرار دارد) گواهی دیگر بر این ادعاست. نام‌های کاشان و قزوین نیز موید این موضوع اند. ^[۶] کاسپین نام جهانی و حقیقی این دریا است.

دریای مازندران: در اسنادی که در مؤسسات تاریخ شناسی روسیه است آمده که نوجین زیس برای روس‌ها اولین بار آن را در قرن دوازدهم ثبت نموده و ذکر کرده که ایرانیان آن را قرن‌ها دریای تبرستان می‌خواندند، ولی چون واژه مازندران میان بومیان تبرستان جایگزین گشته، آن را دریای مازندران می‌خوانند (منبع: سفرنامه گریگوری ملگونوف/Melgunov روسی)، همچنین در میان دانشمندان اسلامی دریای مازندران بروی نقشه‌ها ثبت می‌گشته (منبع: دایرة المعارف فارسی استاد مصاحب)، گذشته از آن نام دریای تبرستان به دلیل مجاورت دولت تبرستان به آن بوده‌است، از طرفی هیرکانیا که در منابع یونانی و لاتین (Hyrcania Maro) آمده (منبع: هرودوت)، و نام‌های جرجان، ساری، خراسان، گیلان که زمانی بروی این دریا بوده‌است، همگی به مناطقی از تبرستان باستانی (که مازندران امروزی باقیمانده آن است) برمی گردد. (منبع: مازندران و استرآباد، نوشته علی یوسفی نیا)

حصار دربند در قفقاز برای جلوگیری از هجوم خزرها به ایران در دوره باستان

دریای خزر: این نام جعلی ^[۴] و نام قومی غارتگر ^[۴]^[۷]، بربر ^[۷] ستیزه جو و غیر ایرانی ^[۸] که در بین شمال غربی دریا و دریای سیاه سکونت داشتند و به دین یهودیت گرویده بودند. بنای استحکامات بزرگی چون شهر در بند یا (باب الابواب) در شمال قفقاز در عهد ساسانیان ، که برای جلوگیری از تجاوزگریها و ویرانگریهای خزران صورت گرفت، هنوز پا برجاست. رواج امروزی دریای خزر به طور کلی به زمان اشغالگری روس‌ها در دوره قاجاریه ^[۹] و کوتاه سازی دست ایرانیان ^[۱۰] از این دریا برمی گردد. (منبع: کتابخانه دیجیتالی دید)

دریای کشوین (قزوین): قزوین و کاسپیَن به ترتیب عربی‌شده و یونانی‌شده‌ی نام باستانی آن کشوین می‌باشد. این نام امروزه از سوی کشورهای عربی به شکل بحر القزوین استفاده می‌شود. در زبان اردو نیز به این نام خوانده می‌شود [2].
دریای گرگان (هیرکانی): امروزه به کار نمی‌رود.
دریای آبسکون: امروزه به کار نمی‌رود.
دریای تپورستان(تبرستان): امروزه به کار نمی‌رود.
دریای ساری: امروزه به کار نمی‌رود.
دریای فراخ‌کرت: امروزه به کار نمی‌رود.
دریای گیلان: امروزه به کار نمی‌رود.

ویژگی‌ها

عمق آن از شمال به جنوب افزایش می‌یابد. میانگین ژرفای این دریاچه در ناحیه شمالی کم‌تر از ۱۰ متر، در بخش میانی بین ۱۸۰ تا ۷۸۸ متر و در بخش جنوبی که آب‌های کناره ایران را تشکیل می‌دهد به ۹۶۰ تا ۱۰۰۰ متر می‌رسد. تا ژرفای ۱۰۲۵ متری نیز در ناحیه جنوبی این دریاچه گزارش شده‌است. جهت جریان آب این دریاچه از سمت شمال غربی به جنوب شرقی است. همین جهت جریان و ژرفای زیاد آب در کرانه‌های ایران که باعث کندی حرکت جریان می‌شود منجر به تجمع انواع آلودگی‌های این دریاچه در سواحل ایران به میزانی بیش از کرانه‌های دیگر کشورها می‌شود. این دریا، محیط زیست گرانبهاترین ماهی‌های دنیا است. در بخش جنوبی دریای مازندران و رودخانه‌هایی که به آن می‌ریزند یعنی سواحل مربوط به ایران، ۷۸ گونه و زیرگونه ماهی یافت می‌شود. دریای مازندران یکی از بی‌همتاترین بوم‌شناخت‌های آبی جهان بوده که محیطی مناسب برای زندگی و رشد مرغوب‌ترین ماهی‌های خاویاری جهان است. ۹۰ درصد صید ماهیان خاویاری مختص به این دریا است.