براق
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
بُراق در سنت[۲][۳] اسلامی نام مرکب آسمانی محمد، برای معراج یا سیر افلاک، از مکه تا بیت المقدس و برعکس.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] واژه براق
واژه براق از ریشه «بَرق» عربی و به معنای «درخشش» یا «آذرخش» است[۴] واژه عربی رفرف (تخت و سریر) را نیز بجای براق بکار برده‌اند. اگر چه دهخدا رفرف و براق را دومرکب پیامبر در معراج میداند و رفرف را تخت روانی دانسته که محمد را بمعراج برده است.[۵]
[ویرایش] توصیفات ظاهری
در روایاتی که اوصاف براق را ذکر کرده‌اند تفاوت‌های بسیاری است و بهمین سبب، نمی‌توان تصویر روشنی از این مرکب ارائه کرد. بنابر بیشتر روایات، براق از چهارپایان بهشت و بسیار تندرو است که جثه‌ای کشیده و بزرگتر از درازگوش و کوچکتر از اَسَتر دارد، یالش پرمو و رنگ بدنش سپید و نزدیک ران‌هایش دو بال دارد و در هر گام به اندازه میدان دید خود پیش می‌رود.[۴] در دیگر روایات او صورتی چون صورت انسان داشته و مانند انسان قادر به فهم آنچه است که میشنود. برخی سبب رنگ سفید براق را، سرعت بیش از حد یا درخشندگی زیاد آن دانسته‌اند.[۶][۷]
همچنین در برخی دیگر از باورهای مسلمانان، براق، مرکبی با سر یک زن یا فرشته و دم یک طاووس تصویر شده‌است که این تصویر از براق در اغلب نگاره‌ها و مینیاتورهای اسلامی مربوط به معراج به‌کار رفته‌است.[۸][۹]
در روایاتی در مجمع البیان اضافه بر توصیف فوق، براق را با دمی چون دم گاو و پاهایی مانند پای شتر و یالی چون یال اسب معرفی میکند.[۱۰]
بنظر می‌رسد که ابن بلخی نیز در فارسنامه با توجه به همین روایات، صورت براق را به صورت آدمیان توصیف نموده، با ریش و جعد و تاج بر سر نهاده و اندام چهار دست و پای او همچنان گاو و دنبال او همچون ذنب(دم) گاو. [۱۱] و حتی مجسمه‌های سر ستونهای تخت جمشید را، با چهره انسانی و تن و دمی مانند گاو، براق نامیده است.[۶]
به نظر طباطبایی، یکی از مفسرین اخیر، اختلافات موجود در روایات معراج موجب شده‌است تا برخی وجود و توصیفات از براق را تمثیل بدانند. از جمله این اختلافات می‌توان به روایاتی اشاره کرد که صعود محمد را بر روی بال جبرئیل بیان داشته‌اند، برخی دیگر آن را توسط نردبانی دانسته‌اند که یک سرش روی صخره‌ای در بیت المقدس و سر دیگرش بر بام آسمانهاست. او با بررسی دیگر تفاسیر چنین نتیجه میگیرد، که منظور از این بیانات، مجسم ساختن امری غیرجسمی و غیر مادی بصورت امری مادی به شیوه تمثیل است.[۱۲]
گرایش به توجیه عرفانی واژه «براق» و «معراج» و تفسیر آن به عنوان تمثیلی از مفاهیم غیرمادی، در برخی نوشته‌های فلسفی و عرفانی همچون «معراج‌نامه» ابن سینا نیز دیده می‌شود. هرچند ناقلان و شارحان احادیث و حتی برخی از حکما این روش را نپذیرفته‌اند و این روایات را بدون تأویل و توجیه نقل میکنند. البته برخی بر این نظرند که بر پاره‌ای از این روایات از نظر سند، ایراداتی وارد است.[۶]
[ویرایش] براق در روایات اسراء و معراج
نوشتار اصلی را بخوانید: معراج
براق در اصل اوّلین بار در سفر شبانه محمد (اسراء) از مکه به مسجد الاقصی[۱۳] ظاهر شد. حضور مرکبی با چنین مشخصات میتواند توضیحی بر امکان طی کردن مسافت طولانی بین این دو شهر در یک شب توسط پیامبر باشد.[۹][۶]
در بیشتر روایات مربوط به سفر شبانه محمد، براق را مرکب پیامبر از مکه تا بیت المقدس و برعکس دانسته‌اند و صعود به آسمان را از طریق «معراج» که برخی از روایات به نردبان یا «سُلَم» اشاره کرده‌اند و برخی دیگر معراج را بر بال جبرئیل دانسته‌اند. در روایات معراج که مسلمانان معتقدند غالباً از خود محمد نقل شده، آمده‌است که زمانی که جبرئیل براق را برای او آورد، ابتدا سرکشی میکرد اما پس از نهیب و شناختن راکب خود، پیامبر، رام شد. محمد در بیت المَقْدِس از براق فرود آمد، افسار آن را به حلقه‌ای که پیامبران افسار مرکب خود را بدان می‌بستند بست، آنگاه داخل مسجد الاقصی شد و پس از گزاردن نماز، گردش آسمانی را به همراهی جبرئیل آغاز کرد.[۶]
بر طبق شواهد و روایاتی، برخی معتقدند که سفر شبانه محمد یا اسراء از پرستش‌گاه مقدس (مسجدالحرام) به پرستش‌گاهی در دوردست (مسجدالاقصی)، با داستان سفر او به عرش (معراج)، تدریجاً به‌هم پیوسته‌است و بهمین سبب است که براق، که وسیله سفر شبانه بود، در روایاتی دیگر در سفر دوم (معراج) به‌جای نردبان، به عنوان وسیله صعود محمد به عرش، حضور می‌یابد.[۱۴]
| چو بر براق سفر کرد در شب معراج | بیافت مرتبه قاب قوس او ادنی[۱۵] |
محمد حسین طباطبایی یکی از مفسران شیعه با اشاره و ذکر اختلاف در روایات مختلف درباره نحوه سفر که بوسیله براق بوده یا نردبان و یا بر بال جبرئیل، این طور می‌نویسد:
| بنابراین از همینجا می‌توان حدس زد که منظور از این بیانات مجسم ساختن امری غیر جسمانی و غیر مادی است و به صورت امری مادی به نحو تمثیل و یا تمثل و وقوع اینگونه تمثیلات در کتاب و سنت امری است واضح که به هیچ وجه نمی‌شود انکارش کرد. | ||
|
—محمد حسین طباطبایی[۱۲], تفسیر المیزان |
||
[ویرایش] براق در فرهنگ و هنر اسلامی
[ویرایش] نگارگری
از حدود سده چهاردهم میلادی به بعد، با الهام از مجسم سازی و نگاره‌های افسانه‌های باستان همچون شیر دال، ابوالهول و سانتور و بر اساس توصیفات ظاهری در روایات، براق نیز در دنیای اسلام به تصویر کشیده شد و به موضوعی محبوب در نقاشی مینیاتورهای ایرانی تبدیل گشت.[۹] کهنترین آن را در نسخه‌ای خطی از جامع‌التواریخ نوشته رشیدالدین فضل‌الله رجل سیاسی و تاریخ‌نگار ایرانی و متعلق به سال ۷۱۴ ه.ق (موجود در کتابخانه دانشگاه ادینبرو) می‌دانند.[۶]
شیعیان از مجسمه یا تصویر براق به عنوان اسب پیامبر و موجودی فرشته‌گونه و نمادین در ساخت عَلَم برای مراسم عاشورا استفاده می کنند. [۱۶]
[ویرایش] ادبیات
براق در ادبیات فارسی و اشعار شعرای پارسی، در معنای اصلی و یا استعاره از اسب و مرکب تندرو یا مرکبی برای سفرهای روحانی بکار برده شده‌است و یا بصورت ترکیبات کنایی ؛ «براق جم» و «براق سلیمان» کنایه از باد است که تخت سلیمان را جابجا میکند. یا «براق چهارم فلک» کنایه از آفتاب و «براق برق تاز» اشاره به اسب جَلد دونده، نیز ساخته شده‌است.[۱۷]
چنانکه جلال‌الدین بلخی در در غزلیات خود
| لاجرمش عشق کشد پیشکش | همچو محمد به سحرگه براق | |
| بربردش زود براق دلش | فوق سماوات رفاع طباق |
نظامی نیز در هفت پیکر خود مثنویی تمام را به «معراج پیغمبر اکرم» اختصاص داده است.
عمان سامانی در مثنوی مشهور خود، دیگر اسب مشهور و محبوب میان شیعیان، ذوالجناح را که مرکب حسین بن علی در روز عاشوراست را به براق تشبیه میکند.
| رو به کوی دوست، منهاج من است | دیده واکن، وقت معراج من است | |
| تو براق آسمان پیمای من | روز عاشورا شب اسرای من | |
| کز میان دشمنم آری برون | رو به کوی دوست گردی رهنمون |
دو شرکت هواپیمایی اسلامی نام خود را از براق گرفته‌اند. شرکت هواپیمایی لبیایی بنام براق ایر[۱۸] در حال حاضر فعال است و شرکت اندوزیایی هواپیمایی اندونزی براق[۱۹] نیز تا سال ۲۰۰۷ به این نام فعالیت داشت.
[ویرایش] دیوار براق
- نوشتار اصلی را بخوانید: دیوار ندبه
در بخشی از احادیث معراج از قول محمد آمده‌است که او در بیت المَقْدِس از براق فرود آمد، افسار آن را به حلقه‌ای که پیامبران افسار مرکب خود را بدان می‌بستند بست[۳]، آنگاه داخل مسجد شد و پس از گزاردن نماز، گردش آسمانی را به همراهی جبرئیل آغاز کرد.[۶] از این رو مسلمانان دیوار غربی حرم مسجد الاقصی را دیوار براق نام نهادند و ادعا میکنند که زمینهای اطراف آن نیز همگی از اوقاف مسلمانان بوده‌است. این دیوار در بین یهودیان به دیوار ندبه مشهور است و آن را بخشی از هیکل سلیمان می‌شناسند و برای آنان نیز مقدس است. درگیری شدیدی میان مسلمانان و یهودیان نیز برای تصاحب دیوار براق در سپتامبر ۱۹۲۲ (شهریور ۱۳۰۱) به ثبت رسیده که در آن عده‌ای از دو طرف به قتل رسیدند و در منابع فلسطینی از آن به «انقلاب براق» یاد شده است.[۴]
[ویرایش] براق در سایر روایات
بنابر پاره‌ای از روایات، براق در صعود از بلندیها دودستش کوتاهتر از دوپایش می‌شود و در موقع فرود، عکس آن روی می‌دهد تا سوار همواره در حالت افقی بماند. در بیشتر روایات آمده که براق جثّه‌ای کشیده و بزرگتر از درازگوش و کوچکتر از استر دارد، یال آن پرمو و رنگ پوستش سفید است و در میان حیوانات بهترین رنگ را دارد. این مرکب را اسب نیز خوانده‌اند. براق را مرکب پیامبران دیگر نیز دانسته‌اند و دیوار براق اشاره‌ای به این موضوع دارد.
بنابر روایات مرکب ابراهیم نیز بوده‌است چنانکه او هر گاه میخواست همسرش هاجر و فرزندش اسماعیل را ببیند، براق را برای او می‌آوردند. او هنگام صبح از سرزمین شام سوار بر براق می‌شد و پیش از ظهر در مکه، اسماعیل و هاجر را دیدار میکرد و شب هنگام با براق به نزد ساره در شام بازمی‌گشت.[۲۰]
در برخی احادیث اسلامی بُراق همچنین مرکب محمد در روز قیامت و مرکب ابراهیم برای سفر از فلسطین به مکه در زمان انتقال هاجر و اسماعیل و حتی همه سفرهای او به مکه نام برده شده‌است.[۶]
[ویرایش] پانویس
- ↑ آیدین آغداشلو
- ↑ تفسیر نمونه؛ ص ۱۹
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ترجمه المیزان به نقل از تفسیر قمی؛ جلد ۲۵، صفحه ۱۴ نسخه چاپی ۱۳۵۳
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ دانشنامه بزرگ اسلامی
- ↑ لغتنامه دهخدا، مدخل رفرف
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ ۶٫۴ ۶٫۵ ۶٫۶ ۶٫۷ دانشنامه جهان اسلام
- ↑ ترجمه المیزان بنقل از درالمنثور؛ ج ۱۳، ص ۲۵ نسخه نرم افزار نورالانوار
- ↑ The Nature of Muhammad's Prophetic Experience at www.answering-islam.org
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ براق در دانشنامه بریتانیکا
- ↑ ترجمه المیزان بنقل از مجمع‌البیان؛ ج ۱۳، ص ۳۳ نسخه نرم افزار نورالانوار
- ↑ دهخدا، مدخل براق، بنقل از فارسنامه ابن بلخی ص ۱۲۶
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ ترجمه المیزان؛ ج ۱۳، ص ۴۳ (نرم افزار نورالانوار)؛ معادل ج۲۵، ص۴۱نسخه چاپی سال ۱۳۵۳
- ↑ مسجدالاقصی الذی بارکنا حوله ؛ قرآن، سوره اسراء آیه ۱
- ↑ معراج در دانشنامه بریتانیکا
- ↑ مولوی
- ↑ درآمدی برنمادهای سوگ عاشورا (فارسی). روزنامه همشهری (در تاریخ ۱۸ بهمن ۱۳۸۴). بازدید در تاریخ ۲۹ مه ۲۰۰۸.
- ↑ واژه براق در لغتنامه دهخدا
- ↑ www.buraqair.com
- ↑ Bouraq Indonesia Airlines
- ↑ ترجمه المیزان؛ ج ۱۷، ص ۲۳۵ نسخه نرم افزار نور الانوار
[ویرایش] منابع
- آیدین آغداشلو. در جست و جوی ابعاد معنوی یک اثر هنری (مقاله). مجله بخارا.
- ناصر مکارم شیرازی. پاییز ۱۳۶۷،تفسیر نمونه جلد دوازدهم. دارالکتب الاسلامیه،
- حسن طارمی. بُراق. دانشنامه جهان اسلام.
- سید محمد حسین طباطبایی. بهمن ۱۳۵۳،ترجمه تفسیر المیزان جلد ۲۵. ترجمهٔ سید محمد باقر موسوی همدانی. کانون انتشارات محمدی، (معادل جلد ۱۳ ترجمه المیزان، ازهمین مترجم، در نسخه نرم افزار نورالانوار)
- براق (انگلیسی). دانشنامه بریتانیکا (۲۰۰۸). بازدید در تاریخ ۲۹ مه ۲۰۰۸.
- علی بهرامیان. بُراق. دانشنامه بزرگ اسلامی.
