Kimika organiko

Wikipedia(e)tik

Kimika organikoa karbonozko hezurduraz osaturiko konposatu kimikoen egitura, propietateak, sintesia eta erreakzioak aztertzen duen kimikaren arloa da. Konposatu organikoen elementu nagusia karbonoa izan arren, hidrogenoa, oxigenoa eta, noizbehinka, halogenoak, fosforoa, silizioa eta sufrea ere eduki dezakete.

Eduki-taula 1 Historia 1.1 Alkimia eta aro aurrezientifikoa 1.2 Enpirismoa 1.3 Aro zientifikoa 2 Konposatu organikoak 2.1 Sailkapena 2.2 Nomenklatura 2.3 Ezaugarri nagusiak 2.4 Purifikazioa, analisia eta eluzidazioa 3 Erreakzio organikoak 3.1 Sailkapena 3.2 Sintesi organikoa 4 Kimika organiko industriala 5 Erreferentziak 6 Kanpo-loturak

[aldatu] Historia

[aldatu] Alkimia eta aro aurrezientifikoa

Aristotele-ren ideiak hitzez-hitz hartuz, substantzia guztiak lurrez, urez, airez eta suaz osaturik zeudela pentsatzen zuten alkimiazaleak. Gainera, substantzia berdinek propietate desberdinak izan zitzaketela ere uste zuten. Beren helburua beruna urre bihurtuko zukeen "filosofoen harria" aurkitzea zen, edota edanez gero gaixotasun guztiak sendatuko lituzkeen "betirako gaztetasun-elixirra". IX Mendean, alkimiazale arabiarrek isolatu zuten lehen konposatu organiko purua: etanola. Konposatu hau beraiek asmatutako distilazio-teknika ardoekin erabilitakoan lortu zuten. Gaur egun badakigu txinatarrek ere edari alkoholdunak izoztuz etanol purua lortzen zutela. XIII Mendean europarrek distilazio-teknika bereganatu zuten eta beste konposatu puru batzuk isolatu zituzten, azido azetiko kasu.

[aldatu] Enpirismoa

1661.an, Robert Boyle-k Scheptical Chemist liburuan “Kimika” zientzia bezala proposatzen du lehenengo aldiz, alkimiatik bereiztua eta esperimentazioan eta arrazonamenduan oinarritua. 1675.an, Nicolas Lemery kimikari frantziarrak Cours de Chymie liburuan “konposatu organikoak” aipatzen ditu lehenengoz. Bere ustez, konposatu mota hauek substantzia mineralak ez bezalako lege fisikoak beteko lituzkete. 1770-1785 urteen artean, Carl Wilhelm Scheele-k, azido formikoa, azido bentzoikoa, azido laktikoa, azido oxalikoa eta glizerina isolatu zituen egoera puruan. 1806.an, Jöns Jakob Berzelius-ek bitalismoaren teoria plazaratu zuen. Teoria honen arabera, izaki biziek bakarrik duten “bizi-indar”-ari esker sortuko lirateke substantzia organikoak eta laborategian (matraze batean) ezingo lirateke prestatu konposatu hauek. Berzelius-ek zabaldu zituen Kimika Organikoa eta Kimika Ezorganikoa kontzeptuak eta, harrez geroztik, Kimikaren bi arlo hauek aparte garatu dira.

[aldatu] Aro zientifikoa

1818.an, Michel Eugène Chevreul-ek koipeen saponifikazioa aztertu zuen, xaboien osaketa-erreakzioa ulertu nahian. Xaboiak azidotuz, lehenengo aldiz gantz-azido libreak lortu zituen. Hau da, izaki bizien konposatu batetik (koipea) izaki bizien beste konposatu ezberdin bat lortu zuen, baina izaki bizietatik kanpo, “bizi-indarrik” gabe. 1828.an, Friedrich Wöhler-ek urearen sintesia lortu zuen konposatu erabat ezorganikotatik abiatuta. Hau izan zen lehen benetako sintesi organikoa eta bitalismoaren gezurtapena.

[aldatu] Konposatu organikoak

[aldatu] Sailkapena

• Alkoholak: metanola, etanola, 1-propanola
• Azido karboxilikoak

[aldatu] Nomenklatura

[aldatu] Ezaugarri nagusiak

Konposatu organikoak karbonozko hezurdurak dituzte eta atomo hauek -C–C–C–C– lotura kobalente sendoak osatuz elkartzen dira kate luze eta egonkorrak emanez. Gainera, lotura bikoitzak, lotura hirukoitzak eta eraztunak ere osa daitezke. Karbonoa Taulako Periodikoko erdikaldean dagoenez ez da ez oso elektropositiboa ez oso elektronegatiboa; horregatik lotura sendoak ematen ditu ia elementu kimiko guztiekin.

Karbonoaren loturak, espazioan hedatzerakoan, egitura bidimentsionalak eta hirudimentsionalak osatzen dituzte. Propietate honi esker, karbono-atomo kopuru txikiakin egitura-konbinazio ezberdin asko egin daitezke. Fenomeno honi isomeria deritzo.

[aldatu] Purifikazioa, analisia eta eluzidazioa

Konposatu organikoak nahaste moduan aurkitzen dira naturan. Substantzia puruak lortzeko, elkarrengandik banandu egin behar dira. Horretarako laborategian eta industrian erabiltzen diren teknika nagusiak honako hauek dira:

• Erauzketa. Substantzia nahaste solido ala likido batetik ateratzen da disolbatzaile organiko bat erabiliz (CH2Cl2, C6H8, EtOAc, Et2O, etab…)

• Kristalketa. Solidoen ezpurutasunak kentzeko erabiltzen da. Solido ezpurua disolbatzaile organiko batez berotu eta disoluzio asetua hoztuz egiten da.

• Distilazioa. Likidoak banatzeko erabiltzen da. Likido-nahasteak berotuz konposatu hegaskorrena bereizten da. Irakite-tenperaturaren arabera, hutsunepean egin daiteke.

• Sublimazioa. Solido-nahasteak disolbatzailerik gabe berotuz banatzeko erabiltzen da. Sarritan hutsunepean egiten da.

• Kromatografia. Metodorik baliagarriena da laborategian. Konposatu desberdinak beraien tamaina eta polartasunaren arabera banatzen dira. Horretarako eluitzaile edo fase mugikor likidoak nahiz gaseosoak erabiltzen dira.

[aldatu] Erreakzio organikoak

[aldatu] Sailkapena

• Azetalak

[aldatu] Sintesi organikoa

[aldatu] Kimika organiko industriala

[aldatu] Erreferentziak

[aldatu] Kanpo-loturak

• MIT OpenCourseWare: Organic Chemistry I
• Organic Chemistry Lectures, Videos and Text
• Journal of Organic Chemistry
• Organic Letters
• Synlett
• Synthesis
• Organic Chemistry Portal - Recent Abstracts and (Name)Reactions
• Home of a full, online, peer-reviewed organic chemistry text.
• Virtual Textbook of Organic Chemistry
• Organic Chemistry Teaching kit
• Organic World Wide - A collection of Links
• Organic Families and Their Functional Groups
• Roger Frost's Organic Chemistry - multimedia teaching tools
• Organic chemistry help
• Chemical Freeware on http://www.acdlabs.com
• Organic Chemistry - Learning Resources
• Organic chemistry help-Best of the Web 2008