Ivar Aasen

Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor

Ivar Aasen (distaget ivar osn) a oa ur yezhoniour hag ur skrivagner eus Norvegia. Ganet e oa bet d’ar 5 a viz Eost 1813 ha marvet e oa d’an 23 a viz Gwengolo 1896 en Oslo.

Mab da labourerien-douar e oa Ivar Aasen met abred e voe troet gant ar studi. Pa oa yaouank e teskas e-unan meur a yezh (en o zouez al latin hag an alamaneg) ha sevel a reas ur studiadenn eus rannyezh e gorn-bro, Sunnmøre, e kornaoueg Norvegia. Tapout a reas ur yalc’had evit dastum kanaouennoù pobl. Mont ha dont a rae dre ar vro evit studiañ ar yezh evel ma veze kaozeet war ar maez. Evitañ e oa eno e oa ar gwir yezh norvegek.

En amzer-se e oa stag Norvegia ouzh rouantelezh Danmark. An daneg e oa ar yezh ofisiel hag ur yezh gwall levezonet gant an daneg a veze komzet gant an uhelidi hag er c’hêrioù. Pal Ivar Aasen a oa dastum pinvidigezh ar rannyezhoù evit sevel diwar se ur yezh lennek a gemerfe e buhez ar vro plas an doare norvegeg-se levezonet gant an daneg. E bal a oa ivez adstagañ gant chadenn ar yezh skrivet gwechall, a oa bet torret gant ar Vosenn, er XIVvet kantved.

E-pad meur a vloaz e tastumas gerioù ar yezh komzet evel-se, dreist-holl e rannvroioù ar c'hornaoueg hag er rannyezhoù dibarañ. Yezh ar c’hêrioù ne oa ket dedennet ganti, rak evitañ e oa re levezonet gant an daneg. E 1848 e voe embannet ul levr yezhadur gant Aasen, Det norske Folkesprogs Grammatikk. Daou vloaz war-lerc’h e teuas er-maez e c’heriadur kentañ, Ordbog over det norske Folkesprog, ennañ tremen 25 000 ger. E 1849 e kinnigas Aasen e destenn gentañ er yezh skrivet nevez-savet gantañ hag e 1853 e voe embannet al levr a ginnige ar yezh skrivet-se, badezet gantañ landsmål. Deuet eo ar yezh-se, kemmet tamm-ha-tamm gant Aasen e-unan ha war e lerc’h, da vezañ hiziv an Nynorsk, unan eus an div yezh ofisiel a zo e Norvegia (an hini all eo ar Bokmål, a zo diskennet eus an doare daneg norvegek komzet e Norvegia da vare Aasen).

Er bloavezhioù goude e voe embannet meur a levr all gant Aasen (ur yezhadur, Norsk grammatik, e 1864 hag ur geriadur, Norsk Ordbog med dansk Forklaring, e 1873) hag en em lakaat a reas ivez da sevel barzhonegoù ha pezhioù-c’hoari e landsmål. A-hed ar bloavezhioù-se e reseve Aasen yalc’hadoù digant ar Storting, Parlamant Norvegia, dedennet gant e labour. Derc’hel a reas da studiañ ha da skrivañ betek dibenn e vuhez. Mervel a reas e Christinia (Oslo) d’an 23 a viz Gwengolo 1896 ha lidet e voe e obidoù war an ton bras. Gant Ivar Aasen¨ez eus bet savet, koulz lavaret, ur yezh a zo bet degemeret gant miliadoù a dud e Norvegia hag a zo hiziv yezh ul lodenn eus skolioù ar vro.