Insel

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

En Insle isch Land wo rundeume vo Wasser umgee isch und cha imene Fluss, See oder Meer ligge. En Insle werd nie völlig öberfluetet. En Kontinent gelt nöd as Insle. Meriri Insle wo nöch binenand liged bildet en Inslegruppe. En Insle cha biwont oder nöd biwont si. Z Kanada tar rechtlich erscht denn vonere Insle gredt werde, wenn wenigstens an Bomm druf wachst. Weltwit bitrait d Flächi vo allne Insle guet 10,5 Milioone km², da sin öppe 7,2 % vo de gsamte Landoberflächi. Di grööscht Insle isch Grönland mit 2,2 Milioone km² Flächi.

Di grööscht Insle im alemannische Sproochruum isch d Insle Riichenau mitere Flächi vo 4,3 km², turistisch bikannter isch aber d Insle Mainau mit de prächtige Gärte. Uf de zwaitgröscht Insle im Bodesee isch d Stadt Lindau baut worde. All drai Insle sind miteme künstliche Damm oder enere Brugg mitem Festland verbunde. Im Zörisee isch mit 112'645 m² d Insle Ufnau di gröscht, denn chunnt d Lützelau. Di grösste Flussinsle sind d Länggrien i de Aare und im Rhii sind s d Werd und d Rhiinau.

[ändere] Natur und Kultur

Insle wo witer eweg vonere grössere Landmasse sind, wiiset maischt en aigni Pflanze- und Tierwelt uuf. Bikannt sind d Galapagos-Insle im Pazifik, wo vili Vogelarte lebet, wos nume dai git. Madeira und d Kanare im Atlantik wiiset de höchsti Aatail a endemische Pflanze uuf, da haisst, asig wo ursprünglich nume uf dere Inselgruppe iihaimisch gsii sind, wie de Trachebomm. D Abgschidehait vo so Insle füert nöd selte dezue, as d Mensche wo die Insle biwonet, e konservativi Kultuur uufwiiset, wie Soqotra, wo zum Jemen ghöört oder s mittelalterliche Island, wo hüt aber zude modernste Länder öberhopt zällt. Uf de Kanare het sich bis is 14. Joorhundert e primitivi Kultur ghalte, wo archaischer gsii isch, as di römerzitlichi Kultur.

[ändere] Inselarte

E Vulkaaninsle isch dur en Vulkan entstande, so de Stromboli z Italie oder Santorini i de Ägäis.

En Atoll bistoot us merere Koraleninsle und Koraleriff und bildet e Lagune, wo vom Atoll umgee werd.

[ändere] Halbinsle

E Halbinsle, wi de Peloponnes z Griecheland oder d Sampetersinsle im Bielersee isch a ainere Stell mitem Festland oder enere grössere Insle verbunde; isch die Stell nu schmal, redt me vonere Landengi oder emene Isthmus.