Sławojka
Z Wikipedii
Sławojka (także: "wychodek", "ustęp" lub "wygódka","wybudka","latryna") - rodzaj ubikacji; niewielka zamykana od wewnątrz budka, zazwyczaj wolno stojąca, z umieszczoną poziomo wewnątrz deską z otworem (pełniącą funkcję sedesu) nad suchym dołem, do którego wpadają fekalia. W jeszcze nie tak dawnych czasach częstym "wyposażeniem" wychodka był hak służący do wieszania pociętych kartek gazet lub czasopism zastępujących papier toaletowy. Rolę haka zwykle pełnił ostro zakończony gwóźdź.
Ten rodzaj ubikacji spotykany jest w Polsce jeszcze w uboższych wsiach i niekiedy nawet w małych miastach, niedysponujących kanalizacją sanitarną ani ogólnospławną, jak również wszędzie tam, gdzie instalowanie rozwiązań bardziej technologicznie zaawansowanych nie ma ekonomicznego uzasadnienia.
Częstym motywem zdobniczym tego typu obiektów jest otwór w kształcie serca wycięty w drzwiach wejściowych lub w ściance ponad nimi. Pełni on funkcje nie tylko informacyjne, ale także wentylacyjne. Zapewnia też pewne minimum światła wewnątrz przy zamkniętych drzwiach.
Ciekawostką może być fakt, że w Ameryce Północnej zamiast popularnego m.in. w Polsce "serduszka" można spotkać otwór w kształcie półksiężyca. W dawnych czasach w ustępach szkolnych oprócz półksiężyca (w części przeznaczonej dla kobiet) używany był także symbol słoneczka (część przeznaczona dla mężczyzn).
Spis treści |
[edytuj] Nazwa
Niezwykła polska nazwa tego spotykanego we wszystkich częściach świata przybytku przyjęła się w w Polsce w dwudziestoleciu międzywojennym od drugiego imienia premiera Felicjana Sławoja Składkowskiego, który rozporządzeniem nakazał ich budowę na wsi w ramach akcji poprawy zdrowotności i świadomości higienicznej polskiego chłopstwa.
Czasem nazwy sławojka używa się także w formie rozszerzonej do oznaczenia jakiejkolwiek ubikacji lub innego ustronnego miejsca, zwłaszcza w odpowiedzi na pytanie gdzie znajduje się/poszła dana osoba (wyszedł do/poszukać sławojki znaczy wyszedł za potrzebą).
[edytuj] Nietypowe sławojki
|
|
Większość sławojek jest podobna w kształcie i budowana jest w podobnym miejscu (zwykle w pewnej odległości od zabudowań mieszkalnych). Czasami jednak sławojki mogą przybierać dość dziwny, nietypowy lub nawet szokujący wygląd i być umieszczane w osobliwych i niecodziennych miejscach, nierzadko nie mając przy tym odniesienia do akcji higienicznej premiera F. Sławoja Składkowskiego na polskiej wsi.
[edytuj] Sławojka w filmie i literaturze
Sławojka jest tematem wielu żartów słownych, rysunkowych i filmowych.
Sceny, w których ważną rolę "gra" wychodek, można znaleźć w wielu filmach. Jedną z najdłuższych zawiera francuska komedia "Zwariowany weekend" (lub "Mały pływak", fr.: "Le Petit baigneur", 1967) z Louis de Funès i Robertem Dhérym, gdzie brat jednego z głównych bohaterów, w czasie korzystania ze sławojki, przemierza łódką (na której, w tym samym czasie, w wyniku licznych zbiegów okoliczności znalazł się wychodek) znaczną długość ujścia dużej rzeki.
Przykładem mniej wyszukanego tzw. "humoru klozetowego" może być polska komedia "Nic śmiesznego" z Cezarym Pazurą w roli głównej (1995, reż. Marek Koterski). W jednej ze scen filmu współpracownik głównego bohatera ma problemy żołądkowe i często korzysta z wychodka. Jego kolega podejrzewa, że są one na tle nerwowym i silny bodziec psychiczny powinien mu pomóc. Podkładają więc petardę do sławojki. Ładunek okazuje się jednak zbyt silny... Zresztą motyw sławojek wylatujących w powietrze bądź w inny sposób rozpadających się (oczywiście z obsadą w środku) należy do podstawowego zestawu gagów w komediach filmowych.
Scenę taką można znaleźć również w filmie "Park jurajski", kiedy to podczas przymusowego postoju naprzeciw ogrodzenia tyranozaura dochodzi do akcji, w której ów dinozaur rozsypuje "sławojkę" na kawałki, by finalnie przekąsić osobę tam przesiadującą.
W "Złocie dezerterów" Majewskiego (1998) do sławojki strzela czołgowa armata; scena ta nawiązuje do scen znanych z dwóch innych filmów - "Złoto dla zuchwałych" Huttona (1970) i "Przesłuchanie" Bugajskiego (1982).
Sławojka w prowincjonalnym dworze szlacheckim pojawia się również we wspomnieniach Melchiora Wańkowicza Tędy i owędy. Według autora wybierając się wieczorem w to ustronne miejsce należało być uzbrojonym w pogrzebacz (dla obrony przed psami), parasol (na wypadek deszczu), plan posiadłości i latarnię.
Motyw sławojki, często wybuchającej, pojawiał się również w wielu filmach animowanych, min. Disneya.
[edytuj] Ciekawostki
Sławojki posiadały czasem nietypowe, niekiedy żartobliwe wyposażenie, szczególnie w studenckich bazach turystycznych i sportowych. Np. w nieistniejącej już bazie letniej SKJ w Jodłówce w Puszczy Białowieskiej w latach 1978 - 1980 była wyposażona w kilkunastotomową biblioteczkę podręczną, z wiszącym na ścianie regulaminem i katalogiem bibliotecznym, wazon z bukietem świeżych kwiatów. W kilku bazach żeglarskich na Pojezierzu Mazurskim sławojki były zaopatrzone w koło ratunkowe.
[edytuj] Zobacz też
- wychodek
- bidet
- latryna
- muszla klozetowa
- pisuar
- szalet
- ubikacja
- ubikacja kucana
- ubikacja publiczna
- serce (symbol)
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Zabytkowa "sławojka" - przykład architektury drewnianej znajdujący się w Skansenie Mazowiecko-Podlaskim (Skansen Budownictwa Wiejskiego w Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu)
- Sławojka rodem z Białobrzegów? Historia z przymrużeniem oka i… lekkim zapaszkiem - artykuł opisujący życie Felicjana Sławoja Składkowskiego, jego zainteresowanie higieną i sprawami sanitarnymi
