Alfabet gruziński
Z Wikipedii
Alfabet gruziński - rodzaj pisma głoskowego, służący do zapisywania języka gruzińskiego oraz kilku innych języków z rodziny kartwelskiej.
Alfabet gruziński powstał najprawdopodobniej w IV w. n.e. Za podstawę do jego tworzenia służył alfabet grecki, jednak szczegółowe pochodzenie znaków nie jest znane. Zgodnie z tradycją, za twórcę alfabetu gruzińskiego uważany jest legendarny pierwszy gruziński władca - Parnawaz. Istnieje również przekaz, według którego alfabet gruziński opracował Mesrop Masztoc, którego autorstwa jest również alfabet ormiański.
Alfabet gruziński posiada trzy kroje pisma, dość różniące się od siebie. Są to asomtawruli (gruz. 'majuskuła'), zwany też mrgwlowani (gruz. 'zaokrąglony'), chucuri (gruz. 'kościelny') określany niekiedy jako nuschuri (gruz. 'minuskuła') oraz mchedruli (gruz. 'rycerski').
Najstarsze zabytki zapisane alfabetem gruzińskim pochodzą z V w. n.e. i zapisane są w asomtawruli. Obecnie jest używana forma mchedruli , stworzona w XI w., która ostatecznie wyparła pozostałe kroje w XVIII w.
Współczesny alfabet gruziński składa się z 33 znaków. Nie są rozróżniane wielkie i małe litery.
Litera | Unicode | Nazwa | ISO 9984 | BGN[potrzebne źródło] | Wymowa |
---|---|---|---|---|---|
ა | U+10D0 | an | A a | А а | [a] |
ბ | U+10D1 | ban | B b | B b | [b] |
გ | U+10D2 | gan | G g | G g | [ɡ] |
დ | U+10D3 | don | D d | D d | [d] |
ე | U+10D4 | en | E e | E e | [ɛ] (polskie e) |
ვ | U+10D5 | vin | V v | V v | [v] (polskie w) |
ზ | U+10D6 | zen | Z z | Z z | [z] |
თ | U+10D7 | tan | T t | T t | [tʰ] (przydechowe³ t) |
ი | U+10D8 | in | I i | I i | [ɪ] |
კ | U+10D9 | k’an | K’ k’ | K’ k’ | [kʼ] (glottalizowane² 'k') |
ლ | U+10DA | las | L l | L l | [l] |
მ | U+10DB | man | M m | M m | [m] |
ნ | U+10DC | nar | N n | N n | [n] |
ო | U+10DD | on | O o | O o | [ɔ] (polskie o) |
პ | U+10DE | par | P’ p’ | P’ p’ | [pʼ] (glottalizowane² p) |
ჟ | U+10DF | žan | Ž ž | Zh zh | [ʒ] (polskie ż) |
რ | U+10E0 | rae | R r | R r | [r] |
ს | U+10E1 | san | S s | S s | [s] |
ტ | U+10E2 | t’ar | T’ t’ | T’ t’ | [tʼ] (glottalizowane² t) |
უ | U+10E3 | un | U u | U u | [ʊ] (osłabione u) |
ფ | U+10E4 | par | P p | P p | [pʰ] (przydechowe³ p) |
ქ | U+10E5 | kan | K k | K k | K’ k’ [kʰ] (przydechowe³ k) |
ღ | U+10E6 | ɣan | Ɣ ɣ | Gh gh | [ɣ] (dźwięczny odpowiednik ch - nie mylić z "gardłowym" dźwięcznym h czeskim i kresowym) |
ყ | U+10E7 | q’ar | Q’ q’ | Q’ q’ | [qʼ] (języczkowe k glottalizowane²) |
შ | U+10E8 | šin | Š š | Sh sh | [ʃ] (polskie sz) |
ჩ | U+10E9 | čin | Č č | Ch ch | [ʧʰ] (przydechowe³ cz) |
ც | U+10EA | can | C c | Ts ts | [ʦʰ] ((przydechowe³ c)) |
ძ | U+10EB | ʒil | Ʒ ʒ | Dz dz | [ʣ] (polskie dz) |
წ | U+10EC | c’il | C’ c’ | Ts’ ts’ | [ʦʼ] (glottalizowane² c) |
ჭ | U+10ED | č’ar | Č’ č’ | Ch’ ch’ | [ʧʼ] (glottalizowane² cz) |
ხ | U+10EE | xan | X x | Kh kh | [x] (polskie ch) |
ჯ | U+10EF | ǯan | Ǯ ǯ | J j | [ʤ] (polskie dż) |
ჰ | U+10F0 | hae | H h | H h | [h] (angielskie i niemieckie h) |
¹ Tam, gdzie nie zostały podane informacje dotyczące wymowy, pokrywa się ona z polskim odpowiednikiem.
² Glottalizacja oznacza dodatkowe zwarcie krtani w momencie wymawiania danej spółgłoski.
³ Przydech oznacza krótkie h po spółgłosce.
Spotyka się też użycie połączeń dz, dž dla ძ, ჯ i kreskę przy przydechowych, a nie glottalizowanych.[potrzebne źródło]
Alfabetyczne: Arabskie • Aramejskie • Braille'a • Cirth • Cyrylica • Dewanagari • Etiopskie • Fenickie • Głagolica • Gockie • Greckie • Gruzińskie • Hebrajskie • Łacińskie • Ormiańskie • Rowasz • Runiczne • Tengwar • Tifinagh
Sylabowe: Bopomofo • Czirokeskie • Dewanagari • Gurmukhi • Hangyl • Hiragana • Kanadyjskie • Katakana • Laotańskie • Sojombo • Tajskie • Tamilskie • Tybetańskie
Obrazkowe: Hieroglify • Pismo pierwotne
Chińskie: Pismo chińskie (tradycyjne i uproszczone) • Hancha • Kanji
Zobacz też: Alfabet • Systemy pisma CJK • Alfabet flagowy • Alfabet Morse'a