Det georgiske alfabetet

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

Det georgiske alfabetet
Innskrift med georgisk alfabet i David Gareja-klosteret Foto: Paata Vardanashvili
Type	Alfabet
Periode	Siden 5. årh. e.Kr. (trad. 3. årh. f.Kr.)
Språk	Georgisk og enkelte andre sørkaukasiske språk
Avstamming	Muligens frå det greske alfabetet
Skapt av	trad. Parnavaz I av Iberia
Unicode	10A0 — 10FF
ISO 15924	Geor

Det georgiske alfabetet blir brukt til å skriva georgisk og nokre få andre kaukasiske språk, som mingrelsk. Det blei også brukt til å skriva ossetisk og abkhasisk på 1940-talet.

Dagens alfabet har 33 bokstavar. Ein handfull andre var i bruk tidlegare, men har gått ut av bruk. Bokstavane står nesten i eit ein-til-ein-tilhøve med lydane i georgisk.

Alfabetet er kjent sidan 400-talet, men har uklart opphav. Nokre teikn liknar greske skriftteikn, medan andre kan ha andre opphav. I følgje dei tradisjonelle sogene som vart skrive ned av Leonti Mroveli i det 11. hundreåret, vart det georgiske alfabetet laga av Parnavaz I, den første kongen av Kaukasisk Iberia (også kalla Kartli), i det tredje hundreåret f.Kr.

Det finst tre forskjellige variantar av det georgiske alfabetet, som er så forskjellige frå kvarandre at det ikkje er mogleg å forstå dei to andre ved å forstå eitt av dei. Desse variantane blir kalla asomtavruli (majusklar), nuskhuri (minusklar) og dagens mkhreduli, som ikkje har forskjell mellom store og små bokstavar.

Asomtavruli-alfabetet, også kjend som mrgvlovani ('avrunda'), finst i inskripsjonar frå 400-talet, som i den georgiske kyrkja i Betlehem frå omlag 430, medan visse arkeologiske funn an vera endå eldre. Nuskhuri, også kjend som kutkhovani ('firkanta') dukka opp på 800-talet. Dei to alfabeta blei brukte saman i religiøse tekstar, der dei avrunda asomtavruli-bokstavane blei brukte som majusklar. Saman var dei kjend som khutsuri, 'kyrkjeskrift'.

Det moderne alfabetet, mkhreduli ('sekulær' eller 'militær skrift'), dukka opp på 1000-talet og blei først brukt til ikkje-religiøse tekstar. Det erstatta kyrkjeskrifta heilt på 1700-talet.

[endre] Alfabetet

Bokstav	Unicode	Namn	Latinsk transliterasjon	Engelsk transkripsjon	Uttale (IPA)
ა	U+10D0	an	A a	А а	[a]
ბ	U+10D1	ban	B b	B b	[b]
გ	U+10D2	gan	G g	G g	[ɡ]
დ	U+10D3	don	D d	D d	[d]
ე	U+10D4	en	E e	E e	[ɛ]
ვ	U+10D5	vin	V v	V v	[v]
ზ	U+10D6	zen	Z z	Z z	[z]
თ	U+10D7	tan	T t	T t	[tʰ]
ი	U+10D8	in	I i	I i	[ɪ]
კ	U+10D9	k’an	K’ k’	K’ k’	[kʼ]
ლ	U+10DA	las	L l	L l	[l]
მ	U+10DB	man	M m	M m	[m]
ნ	U+10DC	nar	N n	N n	[n]
ო	U+10DD	on	O o	O o	[ɔ]
პ	U+10DE	par	P’ p’	P’ p’	[pʼ]
ჟ	U+10DF	žan	Ž ž	Zh zh	[ʒ]
რ	U+10E0	rae	R r	R r	[r]
ს	U+10E1	san	S s	S s	[s]
ტ	U+10E2	t’ar	T’ T’	T’ T’	[tʼ]
უ	U+10E3	un	U u	U u	[ʊ]
ფ	U+10E4	par	P p	P p	[pʰ]
ქ	U+10E5	kan	K k	K k	[kʰ]
ღ	U+10E6	ɣan	Ɣ ɣ	Gh gh	[ɣ]
ყ	U+10E7	q’ar	Q’ q’	Q’ q’	[qʼ]
შ	U+10E8	šin	Š š	Sh sh	[ʃ]
ჩ	U+10E9	čin	Č č	Ch ch	[ʧʰ]
ც	U+10EA	can	C c	Ts ts	[ʦʰ]
ძ	U+10EB	ʒil	Ʒ ʒ	Dz dz	[ʣ]
წ	U+10EC	c’il	C’ c’	Ts’ ts’	[ʦʼ]
ჭ	U+10ED	č’ar	Č’ č’	Ch’ ch’	[ʧʼ]
ხ	U+10EE	xan	X x	Kh kh	[x]
ჯ	U+10EF	ǯan	Ǯ ǯ	J j	[ʤ]
ჰ	U+10F0	hae	H h	H h	[h]